Fjöl­miðla­nefnd hefur kom­ist að þeirri nið­ur­stöðu að Rík­is­út­varpið ohf. hafi upp­fyllt almanna­þjón­ustu­hlut­verk sitt á rekstr­ar­ár­inu 2017. Um leið gerir fjöl­miðla­nefnd athuga­semdir í fjórum lið­um.

Þetta kemur fram í til­kynn­ingu frá fjöl­miðla­nefnd en nefndin birti mat sitt fyrir árið 2017 nú rétt fyrir jól.

Í fyrsta lagi gerir fjöl­miðla­nefnd athuga­semd við það að lög­bund­inn tími til kosn­inga­um­fjöll­unar sé of skamm­ur. „Sam­kvæmt mati fjöl­miðla­nefndar gera reglur um fram­boðs­fresti fyrir kosn­ingar í íslenskri lög­gjöf Rík­is­út­varp­inu erfitt fyrir þar sem frestir renna út afar skömmu fyrir kosn­ingar eða fimmtán dögum fyrir alþing­is­kosn­ing­ar, þremur vikum fyrir sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ingar og fimm vikum fyrir for­seta­kosn­ing­ar,“ segir í mat­inu.

Umfjöllun RÚV um fram­boð og fram­bjóð­endur þarf að hefj­ast mun fyrr

Þá kemur fram að umfjöllun Rík­is­út­varps­ins um fram­boð og fram­bjóð­endur þurfi að hefj­ast mun fyrr til að unnt sé að upp­fylla þær kröfur sem gerðar eru í lögum um Rík­is­út­varpið og samn­ingi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra og Rík­is­út­varps­ins um fjöl­miðla­þjón­ustu í almanna­þágu. Þetta þýðir að umfjöllun Rík­is­út­varps­ins þurfi að hefj­ast áður en fyrir liggur hvaða flokkar og ein­stak­lingar ná að safna til­skildum fjölda und­ir­skrifta til að fram­boð þeirra telj­ist gild. 

„Eins og fjöl­miðla­nefnd hefur áður bent á er brýnt að sam­ræma reglur um fram­boðs­fresti fyrir kosn­ingar og þær kröfur sem gerðar eru til kosn­inga­um­fjöll­unar Rík­is­út­varps­ins í lögum um Rík­is­út­varpið og þjón­ustu­samn­ingi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra og Rík­is­út­varps­ins. Slíkt fyr­ir­komu­lag væri hvoru tveggja í sam­ræmi við for­dæmi í nágranna­löndum Íslands og í sam­ræmi við rétt­mætar vænt­ingar almenn­ings og fram­bjóð­enda til þess að leik­reglur séu skýr­ar,“ segir í mat­in­u. 

Bregð­ast þarf við óvissu um fram­tíð­ar­horfur rekstrar RÚV

Í öðru lagi telur fjöl­miðla­nefnd að bregð­ast þurfi við óvissu um fram­tíð­ar­horfur rekstrar RÚV. „Í árs­reikn­ingi Rík­is­út­varps­ins kemur fram að fyrir liggi að þrátt fyrir nýlega sölu eigna muni Rík­is­út­varp­ið, þegar fram líða stund­ir, ekki geta staðið undir greiðslum afborg­ana af láni frá Líf­eyr­is­sjóði starfs­manna rík­is­ins m.v. vaxta­kjör og greiðslu­skil­mála láns­ins, væntar tekjur félags­ins og kröfu um óbreytta starf­semi. Við­ræður standi yfir við líf­eyr­is­sjóð­inn um skil­mála­breyt­ingu láns­ins.“

Þá segir í árs­skýrslu Rík­is­út­varps­ins að þrátt fyrir jákvæðan við­snún­ing í rekstri að und­an­förnu, þurfi að gæta aðhalds til að tryggja áfram­hald­andi halla­lausan rekstur þar sem opin­berar tekjur félags­ins hafi ekki hækkað í sam­ræmi við launa­breyt­ingar sam­kvæmt kjara­samn­ing­um. Auk þess hafi mögu­leikar félags­ins á öflun aug­lýs­inga­tekna verið tak­mark­aðir umtals­vert með laga­setn­ing­um. Þá ríki enn óvissa um fram­tíð­ar­horfur vegna mik­illar skuld­setn­ingar og skuldir séu þungur baggi á starf­sem­inni. Nýr þjón­ustu­samn­ingur til árs­ins 2020 tryggi stöð­ug­leika í fjár­veit­ingum og gerir félag­inu kleift að gera eðli­legar lang­tíma­á­ætl­an­ir.

Fjöl­miðla­nefnd telur mik­il­vægt að brugð­ist verði við þeirri óvissu sem ríkir um fram­tíð­ar­horfur rekst­urs Rík­is­út­varps­ins hið fyrsta, meðal ann­ars vegna skuld­bind­inga félags­ins við Líf­eyr­is­sjóð starfs­manna rík­is­ins. Þá tekur fjöl­miðla­nefnd undir sjón­ar­mið Rík­is­út­varps­ins um að trygg og fyr­ir­sjá­an­leg opin­ber fjár­mögnun sé grunn­for­senda þess að almanna­fjöl­mið­ill geti rækt lýð­ræð­is-, menn­ing­ar- og sam­fé­lags­hlut­verk sitt í sam­ræmi við ákvæði laga um fjöl­miðla­þjón­ustu í almanna­þágu.

RÚV ber að stofna dótt­ur­fé­lag fyrir aðra starf­semi en fjöl­miðlun

Í þriðja lagi gerir fjöl­miðla­nefnd athuga­semd er varðar stofnun dótt­ur­fé­laga um sam­keppn­is­rekstur RÚV. „Í skýrslu Rík­is­end­ur­skoð­unar um rekstur og aðgrein­ingu rekstr­ar­þátta Rík­is­út­varps­ins, sem út kom í nóv­em­ber 2018, benti rík­is­end­ur­skoð­andi m.a. á að Rík­is­út­varp­inu beri að upp­fylla laga­legar skyldur um stofnun dótt­ur­fé­lags fyrir aðra starf­semi en fjöl­miðlun í almanna­þág­u.“

Gild­is­töku lag­anna hefur í tvígang verið frestað af lög­gjaf­anum og tók ákvæðið fyrst gildi þann 1. jan­úar 2018. Laga­leg skylda Rík­is­út­varps­ins til að stofna dótt­ur­fé­lög um sam­keppn­is­rekstur var því ekki fyrir hendi árið 2017, á því reikn­ings­ári sem er til umfjöll­unar í mat­inu.

Ekki skýrt hvort með­fram­leiðsla telj­ist hluti af rekstri RÚV eða til sam­keppn­is­rekst­urs

Í fjórða og síð­asta lagi gerir fjöl­miðla­nefnd athuga­semd við breyt­ingar Rík­is­út­varps­ins á samn­ingum við sjálf­stæða kvik­mynda­fram­leið­end­ur. „Breyt­ingar Rík­is­út­varps­ins á samn­ingum við sjálf­stæða fram­leið­endur voru sam­þykktar af stjórn Rík­is­út­varps­ins í nóv­em­ber 2017 og hafa verið gagn­rýndar af kvik­mynda­fram­leið­endum og Sam­tökum iðn­að­ar­ins, m.a. fyrir það að fela í sér lækkun sýn­ing­ar­rétt­ar­gjalds og að hlut­falls­leg eigna­myndun Rík­is­út­varps­ins, í þeim verk­efnum sem það fjár­magn­ar, sé of mikil miðað við fram­lag stofn­un­ar­innar og þá fjár­hags­lega áhættu sem hún tek­ur. Þá sé ekki skýrt hvort slík með­fram­leiðsla telj­ist hluti af rekstri Rík­is­út­varps­ins vegna fjöl­miðla­þjón­ustu í almanna­þágu eða til sam­keppn­is­rekst­ur­s.“

Sam­tök iðn­að­ar­ins sendu mennta- og menn­ing­ar­mála­ráðu­neyt­inu erindi í ágúst 2018, með afriti á fjöl­miðla­nefnd, þar sem þau bentu meðal ann­ars á fram­an­greint, sam­kvæmt nefnd­inn­i. 

Fram­an­greindar breyt­ingar á samn­ingum við sjálf­stæða fram­leið­endur hafi verið gerðar seint á árinu 2017 og borist fjöl­miðla­nefnd afrit af erindi Sam­taka iðn­að­ar­ins í ágúst 2018. Þær koma því ekki til skoð­unar í mati fjöl­miðla­nefndar fyrir reikn­ings­árið 2017.

Fjórða sinn sem fjöl­miðla­nefnd skilar mati sínu

Fjöl­miðla­nefnd leggur árlega sjálf­stætt mat á það hvort Rík­is­út­varpið hafi upp­fyllt almanna­þjón­ustu­hlut­verk sitt sam­kvæmt lögum um Rík­is­út­varp­ið. Þetta er í fjórða sinn sem fjöl­miðla­nefnd skilar slíku mati til mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra og í annað sinn sem matið bygg­ist á fyr­ir­liggj­andi samn­ingi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra og Rík­is­út­varps­ins um fjöl­miðla­þjón­ustu í almanna­þág­u. 

Rík­is­út­varp­inu er lögum sam­kvæmt ætlað að sinna mik­il­vægu lýð­ræð­is­legu, menn­ing­ar­legu og sam­fé­lags­legu hlut­verki. Einn til­gangur með árlegu mati fjöl­miðla­nefndar er að veita inn­sýn í hlut­verk fjöl­miðla sem sinna almanna­þjón­ustu, hvernig Rík­is­út­varpið upp­fyllir kröfur sem gerðar eru til slíkra miðla og hvort þjón­usta Rík­is­út­varps­ins hefur þró­ast í takt við tækni­breyt­ingar og þarfir sam­tím­ans.

Talið mik­il­vægt að óháður eft­ir­lits­að­ili meti RÚV

Annar til­gangur með mat­inu er að upp­fylla kröfur Eft­ir­lits­stofn­unar EFTA, ESA, um rík­is­styrki til útvarps­þjón­ustu, sam­an­ber skuld­bind­ingar Íslands sam­kvæmt EES-­samn­ingn­um. Í mat­inu kemur fram að heim­ilt sé að veita rík­is­styrki til útvarps­þjón­ustu í almanna­þágu þegar upp­fylltar séu lýð­ræð­is­leg­ar, menn­ing­ar­legar og sam­fé­lags­legar þarfir sam­fé­lags­ins, auk menn­ing­ar­legs og tungu­mála­legs fjöl­ræð­is. Þær upp­lýs­ingar sem fram koma í skýrsl­unni séu því nauð­syn­legar til að unnt sé að veita Rík­is­út­varp­inu und­an­þágu frá almennum rík­is­styrkja­regl­um. Mik­il­vægt sé talið að óháður eft­ir­lits­að­ili leggi mat á það hvort Rík­is­út­varpið veiti í raun þá fjöl­miðla­þjón­ustu í almanna­þágu sem kveðið er á um í lög­um.

Lauk öllum tíma­settum aðgerðum árið 2017

Í mati fjöl­miðla­nefndar kemur enn fremur fram að Rík­is­út­varpið hafi lokið öllum 24 tíma­settum aðgerð­um, sam­kvæmt samn­ingi mennta- og menn­ing­ar­mála­ráð­herra og Rík­is­út­varps­ins um fjöl­miðlun í almanna­þágu 2016 til 2019, sem eru eft­ir­far­andi:

1. Siða­reglur starfs­manna RÚV.
2. End­ur­skoð­aðar frétta­regl­ur.
3. Starfs­reglur stjórn­ar.
4. Reglur um hlut­lægni og áreið­an­leika.
5. Reglur um með­ferð athuga­semda, ábend­inga og kvart­ana.
6. Reglur um fréttir og dag­skrár­efni.
7. Upp­færsla örygg­is­stefnu.
8. Reglur um við­skipta­boð.
9. Dag­skrár­stefna RÚV 2017.
10. Dag­skrár­stefna RÚV til 2021.
11. Stefnu­mótun með aðkomu almenn­ings.
12. Ný stefna hefur tekið gildi og verið birt á vef.
13. Kostn­að­ar­mat vegna Gull­kistu RÚV.
14. Hátíð­ar­dag­skrá vegna 1. des 2018.
15. Reglu­leg mæl­ing á notkun almenn­ings.
16. Reglu­leg mæl­ing á við­horfi almenn­ings.
17. Jafn­rétt­is­á­ætl­un.
18. RÚV-­myndir form­gerð­ar.
19. Tvö­földun á fram­lagi til leik­ins efn­is.
20. Aukið íslenskt barna­efni.
21. Vinnsla og afhend­ing nákvæmrar rekstr­ar­á­ætl­un­ar.
22. End­ur­skoðuð mál­stefna.
23. Fundir um fram­kvæmd samn­ings.
24. Kaup af sjálf­stæðum fram­leið­end­um.

Að mati fjöl­miðla­nefndar er mik­il­vægt að umræður um hlut­verk og þjón­ustu Rík­is­út­varps­ins taki mið af því mark­miði fjöl­miðl­unar í almanna­þjón­ustu að stuðla að lýð­ræð­is­legri umræðu, menn­ing­ar­legri fjöl­breytni og félags­legri sam­heldni í íslensku sam­fé­lagi.