Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra hyggst leggja fram frumvarp um breytingu á ýmsum lögum er varða eignarráð og nýtingu fasteigna. Markmið frumvarpsins er að auka gagnsæi og treysta yfirsýn og stýritæki stjórnvalda, í þeim tilgangi að nýting lands sé í samræmi við landkosti og með hagsmuni samfélagsins og komandi kynslóða að leiðarljósi.
Frumvarpið er komið í samráðsgátt stjórnvalda en umsagnarfrestur er til 23. febrúar næstkomandi.
Í þessu skyni eru lagðar til breytingar á eftirtöldum fjórum lagabálkum: Lögum um eignarrétt og afnotarétt fasteigna, þinglýsingalögum, lögum um skráningu og mat fasteigna og jarðalögum.
Að einhverju leyti má rekja stöðuna til alþjóðlegrar þróunar
Katrín segir við tilefnið að á grunni þeirrar greiningar sem hún hefur látið vinna þyki henni ljóst að verulega skorti á yfirsýn stjórnvalda yfir nýtingu og eignarráð yfir landi og öðrum fasteignum. Að einhverju leyti megi rekja þessa stöðu til alþjóðlegrar þróunar, þar sem pólitísk umræða hafi verið af skornum skammti á sama tíma og eftirspurn eftir fasteignum hafi aukist og verð hækkað. Skýringa sé einnig að leita í þeirri staðreynd að málaflokkurinn heyrir undir mörg ráðuneyti. Verði þetta frumvarp að lögum náist fram markmið um stórbætta yfirsýn og samhæfingu.
„Með frumvarpinu er stjórnvöldum sköpuð betri staða til að stýra þróun í málaflokknum, í samræmi við skilgreind markmið um sjálfbæra landnýtingu í efnahagslegu, samfélagslegu og umhverfislegu tilliti. Skyldur okkar eru ekki aðeins við samfélag dagsins í dag heldur einnig gagnvart komandi kynslóðum,“ segir ráðherrann.
Undanþáguheimildir skýrðar nánar
Meginefni frumvarpsins er í fyrsta lagi að undanþáguheimildir vegna skilyrða fyrir fasteignakaupum aðila sem búsettir eru í ríkjum utan Evrópska efnahagssvæðisins verði skýrðar nánar, en ákvæði núgildandi laga um það efni eru almenn og óljós.
Í öðru lagi er gert ráð fyrir að kaupverð eignar skuli koma fram í þinglýstu afsali, en kaupverð er meðal annars forsenda ákvörðunar fasteignamats. Í þriðja lagi er lagt til að Landeignaskrá á vegum Þjóðskrár Íslands verði vettvangur fyrir samræmda opinbera skráningu á landupplýsingum.
Sjónarmiðum um náttúruvernd, og byggðaþróun gert hærra undir höfði
Í fjórða lagi verði sjónarmiðum um náttúruvernd, byggðaþróun og sjálfbærni gert hærra undir höfði í markmiðsákvæði jarðalaga. Sett verði inn skilyrði um samþykki fyrir aðilaskiptum að landi í skilgreindum tilfellum. Á það meðal annars við ef kaupandi lögbýlis á fyrir fleiri lögbýli sem eru samanlagt 50 hektarar eða meira að stærð, ef fasteign er 350 hektarar eða stærri og ef kaupandi og tengdir aðilar eiga fasteignir sem eru samanlagt 10.000 hektarar eða meira að stærð. Í sömu tilfellum þurfi einnig að afla samþykkis fyrir breytingu á yfirráðum yfir lögaðila sem er eigandi lands, svo sem ef eignarhlutur í fyrirtæki skiptir um hendur að hluta eða í heild.
Þá er gert ráð fyrir aukinni upplýsingaskyldu tiltekinna lögaðila um eignarhald þeirra. Loks eru lögð til skýrari skilyrði fyrir afskráningu lögbýla og lausn lands úr landbúnaðarnotum.
Á vef Stjórnarráðsins segir að frumvarpið byggi á viðamikilli greiningarvinnu og á fyrri skýrslum stjórnvalda um álitaefni tengd nýtingu lands. Til ráðgjafar við samningu frumvarpsins voru Eyvindur G. Gunnarsson, prófessor við lagadeild Háskóla Íslands, og Friðrik Árni Friðriksson Hirst, framkvæmdastjóri Lagastofnunar Háskóla Íslands
