Markús Sig­ur­björns­son, fyrr­ver­andi for­seti Hæsta­rétt­ar, segir í Lands­rétt­ar­mál­inu svo­kall­aða, sem nú er til með­ferðar hjá yfir­deild Mann­rétt­inda­dóm­stóls Evr­ópu, sé dóm­stóll­inn far­inn að fjalla um hluti sem séu rammpóli­tísk­ir. Þetta kemur fram í við­tali við hann í nýjasta tölu­blaði Lög­manna­blaðs­ins.

Þar segir Mark­ús, sem hætti störfum við Hæsta­rétt í fyrra­haust eftir að hafa dæmt við hann í ald­ar­fjórð­ung, að Lands­rétt­ar­málið sé afskap­lega erfitt og mikil raun fyrir íslenskt rétt­ar­kerfi. „Það er búið að grafa illa undan almenn­ings­á­liti og dóm­stólar eru alltaf við­kvæmir fyrir því að verða fyrir ein­hvers konar skeinum og sárum sem geta breyst í ígerð út frá almennri umfjöll­un. Vand­inn er ekki síst hvernig eigi að leysa þetta ef upp­haf­legi dómur Mann­rétt­inda­dóm­stóls­ins stendur óbreyttur hjá Yfir­deild­inni, eða þess vegna ef Yfir­deildin gengur lengra og telur alla fimmtán dóm­ar­ana rang­lega skip­aða. Hvernig á að vera hægt að leysa úr þessu í kjöl­farið gagn­vart íslenskum rétt­ar­regl­um? Það er ekki hægt að víkja þessum dóm­urum frá, það eru engar sakir þarna til að reka þá, þeir eru komnir undir stjórn­ar­skrár­vernd.“

Ólög­mæt skipun dóm­ara í Lands­rétt

Í Lands­rétt­ar­mál­inu felst að Sig­ríður Á. And­er­sen, þáver­andi dóms­­­mála­ráð­herra, ákvað að víkja frá hæfn­is­mati dóm­­­­­­­­nefndar um skipun fimmtán dóm­­­­­­­­ara í Lands­rétt í lok maí 2017. Hún ákvað þess í stað að til­­­­­­­­­­­nefna fjóra ein­stak­l­inga dóm­­­­­­ara sem nefndin hafði ekki metið á meðal 15 hæf­­­­­­ustu og þar af leið­andi að skipa ekki fjóra aðra sem nefndin hafði talið á meðal þeirra hæf­­­­­­ustu. Alþingi sam­­­­­­þykkti þetta í byrjun júní 2017.

Tveir umsækj­end­anna sem metnir höfðu verið á meðal fimmtán hæf­­­ustu af hæfn­is­­­nefnd­inni, Ást­ráður Har­alds­son og Jóhannes Rúnar Jóhanns­­­son, stefndu rík­­­­­­­inu vegna ákvörð­unar Sig­ríð­­­­­­ar. Hæst­i­­­­­­réttur komst að þeirri nið­­­­­­ur­­­­­­stöðu í des­em­ber 2018 að Sig­ríður hafi brotið gegn stjórn­sýslu­lögum þegar hún ákvað að fara gegn áliti dóm­­­­­­nefnd­­­­­­ar­inn­­­­­­ar. 

Auk þess kom­st Mann­rétt­inda­­­­dóm­­­­stóll Evr­­­­ópu að þeirri nið­­­­ur­­­­stöðu í mál­inu í mars í fyrra að dóm­­­­ar­­­­arnir fjórir sem voru færðir upp á lista Sig­ríðar væru ólög­­­­lega skip­að­ir, og geti þar með ekki fellt dóma yfir þeim sem fyrir þá koma, enda hafi þeir ekki hlotið rétt­láta máls­­­­með­­­­­­­ferð. Í kjöl­far þess að dómur Mann­rétt­inda­­­­dóm­stóls­ins féll þá sagði Sig­ríður af sér emb­ætti dóms­­­­mála­ráð­herra. Íslenska ríkið ákvað að vísa mál­inu til yfir­deildar Mann­rétt­inda­dóm­stóls­ins og mál­flutn­ingur þar fór fram fyrr á þessu ári. Nið­ur­stöðu er að vænta á þessu ári. 

Segir skipun dóm­ara vera í gildi

Markús segir að í  dómi Hæsta­réttar í þessu máli hafi nálg­unin veru sú að fyrsti punkt­ur­inn var að eng­inn hefði leitað ógild­ingar á skip­un­unum og fyrir vikið stóðu þær óhagg­að­ar. „Næsta skref var þá að líta svo á að þetta fólk væri komið í stöðu dóm­ara í skiln­ingi stjórn­ar­skrár­innar og laga. 

Skipun þeirra er í gildi og hafi ein­hver ann­marki verið á skip­un­ar­ferl­inu þá getur sá ann­marki ekki leitt til þess að þetta sé allt bara mark­leysa. Það hlýtur að þurfa að horfa á málið þannig að skip­unin þurfi að vera ógilt ef þetta á að úti­loka við­kom­andi frá dóm­störf­um. Þetta er allt önnur nálgun en Mann­rétt­inda­dóm­stóll­inn beitti. Hann segir bara ein­fald­lega að út af því að rang­lega var staðið að þess­ari skipun þá er þetta fólk ekki dóm­ar­ar.“