Ýmissa úrbóta er þörf ef takast á að tryggja betur að erlent starfsfólk í ferðaþjónustu verði ekki fyrir brotum á reglum sem gilda á íslenskum vinnumarkaði. Auk þess er misjafnt hversu vel er staðið að búsetu starfsmanna, þar sem algengt er að vinna og vistarverur erlends starfsfólks í ferðaþjónustu sé samtengt.
Þetta kemur fram í nýrri skýrslu Rannsóknamiðstöðvar ferðamála sem birtist í dag.
Í henni segir jafnfram að flestir erlendir starfsmenn í ferðaþjónustu komi frá austurhluta Evrópu og þurfi að huga betur að upplýsingagjöf og samfélagslegu öryggisneti fyrir suma nýrri hópa starfsmanna. Mikil þörf sé á öflugra eftirliti af hálfu hins opinbera varðandi málefni erlends vinnuafls í íslenskri ferðaþjónustu og styrkja þar með vinnustaðaeftirlit stéttarfélaga um land allt. Einnig sé nauðsynlegt að fræða betur þá sem hefja ferðaþjónustu rekstur og ráða fólk í vinnu.
Höfundar skýrslunnar eru Magnfríður Júlíusdóttir lektor í mannvistarlandfræði hjá Háskóla Íslands og Íris H. Halldórsdóttir sérfræðingur hjá Rannsóknamiðstöð ferðamála. Þær tóku viðtöl við starfsfólk stéttarfélaga utan höfuðborgarsvæðisins og einnig við erlent starfsfólk í ferðaþjónustu víða um landið. Einnig var unnið með sérútkeyrslu gagna frá Hagstofu Íslands, til að kortleggja nánar erlendra ríkisborgara í ferðaþjónustustörfum hér á landi.
Hæst hlutfall á Suðurlandi
Í skýrslunni kemur fram að ferðaþjónusta sé vinnuaflsfrek atvinnugrein og samfara miklum vexti ferðaþjónustunnar síðast liðinn áratug hafi ferðaþjónustufyrirtæki þurft að leita út fyrir landsteinana að starfsfólki. Árið 2019 hafi erlendir ríkisborgarar verið að störfum í ferðaþjónustu á Íslandi frá yfir 70 löndum. Þegar horft sé á skiptingu starfsmanna eftir ríkisfangi og landshlutum er hlutfall erlendra starfsmanna í ferðaþjónustu hæst á Suðurlandi, eða 44 prósent, en Suðurnes og Austurland fylgja fast á eftir með 42 prósent.
Rannsóknin sýnir að flokka má fyrirtæki í ferðaþjónustu í þrennt þegar kemur að málefnum erlends starfsfólks:
Fyrirtæki sem eru með hlutina í lagi og fara eftir gildandi kjarasamningum og reglum á íslenskum vinnumarkaði. Fyrirtæki þar sem gerð eru mistök vegna þekkingarskorts eða fljótfærni eigenda og forsvarsmanna. Fyrirtæki sem ítrekað brjóta kjarasamninga að því er virðist af ásetningi og komast refsilaust upp með það.
Árangursríkasta leiðin að stoppa upp í göt í lögum og efla eftirlit opinberra stofnana
Að mati starfsmanna þeirra átta stéttarfélaga sem tóku þátt í rannsókninni er árangursríkasta leiðin til að stoppa alvarlegustu brotin að stoppa upp í göt í lögum og efla eftirlit opinberra stofnana. Samanlagt hafi þær víðtækar lagaheimildir til að krefjast úrbóta og meiri valdheimildir en aðilar vinnumarkaðarins.
Í skýrslunni segir að ímynd og orðspor íslenskrar ferðaþjónustu byggist á því að fagmennska sé sýnd á öllum sviðum reksturs, þar á meðal í starfsmannahaldi. Því sé áríðandi að allir sem koma að skipulagi og rekstri ferðaþjónustu fari eftir þeim leikreglum sem aðilar vinnumarkaðsins hafa samþykkt sín á milli. Einnig sé það í samræmi við skuldbindingar Íslands varðandi Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna, þar sem eitt af undirmarkmiðunum er að efla mannsæmandi vinnu, með áherslu á farandverkafólk.
