Á árinu 20202 námu beinir styrkir úr rík­is­sjóði til bænda 16,3 millj­örðum króna og óbeinir styrkir til þeirra 12,8 millj­örðum króna, með hlið­sjón af efni Efna­hags- og fram­fara­stofn­un­ar­innar (OECD). 

Beinu styrkirnir eru það skattfé sem rennur beint til bænda úr rík­is­sjóði en þeir óbeinu eru styrkir sem neyt­endur greiða í formi hærra vöru­verðs sem haldið er uppi með toll­skrá og öðrum inn­flutn­ings­tálm­un­um.

Þetta kemur fram í nýbirtu svari á Vís­inda­vef Háskóla Íslands þar sem spurn­ing­unni „Hvað greiðir rík­is­sjóður mikið á ári til land­bún­aðar á Ísland­i?“ er svarað af Þórólfi Matth­í­assyni, pró­fessor í hag­fræði við Háskóla Íslands. 

Í svar­inu segir þó að líta beri á þessa nið­ur­stöðu, að íslenskur land­bún­aður fái alls tæp­lega 30 millj­arða króna með­gjöf á ári frá skatt­greið­endum og neyt­end­um, sem lægri mörk hins raun­veru­lega stuðn­ings. Auk inn­flutn­ings­tak­mark­ana búi úrvinnslu­greinar land­bún­aðar við und­an­þágur frá sam­keppn­is­lögum sem ekki sé tekið til­lit til í reikni­verki OECD sem stuðst er við í svar­inu. „Það gefur þessum fyr­ir­tækjum færi á að stunda við­skipta­hætti sem önnur fyr­ir­tæki í skyldum rekstri geta ekki. Vís­bend­ingar eru um að slíkir við­skipta­hættir þrýsti upp verði á fram­leiðslu afurða­stöðva land­bún­að­ar­ins umfram það sem ella hefði orð­ið.“ 

Þá sé heldur ekki tekið til­lit til þess að bændur hafi gjald­frjálsan aðgang að afréttum sem þeir hafi nýtt með ósjálf­bærum hætti.

Umdeildir samn­ingar til tíu ára

Búvöru­­­samn­ing­­­arnir, sem ramma inn beinar greiðslur til bænda úr rík­is­sjóði, eru fjórir samn­ing­­­ar: Ramma­­­samn­ingur um almenn starfs­skil­yrði land­­­bún­­­að­­­ar­ins og samn­ingar um starfs­skil­yrði naut­­­­gripa­­­­rækt­­­­­­­ar, sauð­fjár­­­­­­­ræktar og garð­yrkju.

Síðustu búvöru­­samn­ing­­­ar voru und­ir­­­­rit­aðir 19. febr­­­­úar 2016 af full­­­­trúum bænda ann­­­­ars vegar og full­­­­trúum rík­­­­is­ins hins veg­ar. Fyrir hönd rík­­­­is­ins skrif­uðu Sig­­­­urður Ingi Jóhanns­­­­son, þáver­andi land­­­­bún­­­­að­­­­ar­ráð­herra, og Bjarni Bene­dikts­­­­son, fjár­­­­­­­mála- og efna­hags­ráð­herra, undir samn­ing­anna.

Þeir voru afar umdeildir og vöktu upp miklar deilur í sam­­­fé­lag­inu. Þrennt skipti þar mestu. Í fyrsta lagi lengd þeirra, en samn­ing­­­arnir bundu hendur rík­­­is­­­stjórn­a í að minnsta kosti þrjú kjör­­tíma­bil. Í öðru lagi feik­i­­lega hár kostn­aður sem greiddur er úr rík­­­is­­­sjóði til að við­halda kerfi sem að mati margra hags­muna­að­ila er fjand­­­sam­­­legt neyt­endum og bændum sjálfum og gagn­­­ast fyrst og síð­­­­­ast stórum milli­­­liðs­­­fyr­ir­tækjum eins og Mjólk­­­ur­­­sam­­­söl­unni, Kaup­­­fé­lagi Skag­­­firð­inga og Slát­­­ur­­­fé­lagi Suð­­­ur­lands. Í þriðja lagi var gagn­rýnt að engir aðrir en bændur og for­svar­s­­­menn rík­­­is­ins hafi verið kall­aðir að borð­inu þegar samn­ing­­­arnir voru und­ir­­­bún­­­­­ir.

Kostn­að­ur­inn meiri en áætlað var

Greiðslur úr rík­­­is­­­sjóði vegna samn­ings­ins voru áætl­aðar 132 millj­­­örðum króna á samn­ings­­­tím­an­um, eða að með­­­al­tali 13,2 millj­­­arðar króna á ári.  Auk þess eru samn­ing­­­arnir tvö­­­falt verð­­­tryggð­­­ir. Þ.e. þeir taka árlegum breyt­ingum í sam­ræmi við verð­lags­­­upp­­­­­færslu fjár­­­laga og eru „leið­rétt­ir“ ef þróun með­­­al­tals­­­vísi­­­tölu neyslu­verðs verður önnur en verð­lags­­­for­­­sendur fjár­­­laga á árin­u.  

Ljóst er, miðað við svar Þór­ólfs sem birt­ist í vik­unni, að beini kostn­að­ur­inn við samn­ing­anna er meiri en áætlað var þegar þeir voru gerð­ir. 

Í samn­ing­unum var stefnt að því að kvóta­­­­kerfi í mjólk­­­­ur­fram­­­­leiðslu og sauð­fjár­­­­­­­rækt verði lagt nið­­­­ur. Hins vegar var ákveðið að halda þáver­andi stöðu óbreyttri um ein­hvern tíma og setja ákvörðun um afnám kvóta­­­­kerf­is­ins í atkvæða­greiðslu meðal bænda árið 2019. Þegar hún fór fram sam­þykktu 89 pró­sent bænda að við­halda kvóta­kerf­inu.