„Yngra fólk sem ætti að vera búið að taka við stjórn lands­ins, með ferskar og nútíma­legar hug­myndir að leið­ar­ljósi, leyfir öðrum að ráða og almenn­ingur starir á í for­undran og þykir þetta vera ein daprasta stað­reyndin í íslenskum stjórn­málum í dag.“  Þetta er á meðal þess sem fram kem­ur í grein­ingu ráð­gjaf­ar- og rann­sókn­ar­fyr­ir­tæk­is­ins Verdicta á póli­tísku lands­lagi á Íslandi í jan­úar 2015.

Grein­ingin er byggð á eig­ind­legum við­tals­gögn­um, það er við­tölum við fólk, bæði form­legum og óform­legum sem „tekin voru seinni­hluta árs­ins 2014 og höfðu það að mark­miði að skýra út hugs­anir fólks til hins póli­tíska lands­lags á Íslandi um ára­mót 2014/2015,“ eins og segir í skýrsl­unni.

„Til­gang­ur­inn með þessu er að nota þá aðferð­ar­fræði sem við notum alla jafnan í ráð­gjafa- og rann­sókn­ar­verk­efnum fyrir einka­að­ila í verk­efnum sem snerta heild­ina í því augn­ar­miði að auka umræðu um mál­efni sem eru til umræðu hverju sinn­i.“ Þetta segir Hall­grímur Ósk­ars­son, fram­kvæmda­stjóri Verdicta, í sam­tali við Kjarn­ann aðspurður um til­gang grein­ing­ar­inn­ar.

„Nú var ákveðið að taka fyrir stjórn­mál á Íslandi og lands­lagið sem þar er til staðar nú. Grein­ingin þessi er hugsuð fyrir allt áhuga­fólk um stjórn­mál á Ísland­i,“ segir Hall­grím­ur.

Valda­blokk sjö­tugra með sterk ítök

Í grein­ing­unni eru svokölluð sjón­ar­mið sjö­tugra sögð ráða för hjá stjórn­völd­um. „Al­menn­ingur telur að þau sjón­ar­mið sem eru mest ráð­andi við stjórnun lands­ins séu svokölluð sjón­ar­mið sjö­tugra. Í öðrum stjórn­ar­flokknum hefur Davíð Odds­son og félagar hans enn mikil völd og fólki finnst þeir ráða mestu á bak við tjöldin en þetta eru mest­megnis menn sem eru í kringum sjö­tugs­ald­ur­inn. Í hinum stjórn­ar­flokknum eru einnig menn sem mestu ráða á bak við tjöldin og tengj­ast Kaup­fé­lag­inu í Skaga­firði, Þórólfur Gísla­son o.fl., en þar eru höf­uð­per­són­urnar einnig á sjö­tugs­aldri. [...] For­menn stjórn­ar­flokk­anna eru auð­vitað langt frá því að vera sjö­tugir en þeir fella sjálfa sig inn í sjö­tuga-hóp­inn með því að leyfa honum að ráða miklu. Þess vegna eru for­menn stjórn­ar­flokk­anna hluti af valda­kerfi sjö­tugra þó að þeir séu rétt á fer­tugs­aldri.“

Þá segir í grein­ing­unni að hið sama megi segja um sumt yngra fólk sem sé að feta sín fyrstu spor í stjórn­mál­um. Það meti stöð­una þannig að það muni ekki hljóta braut­ar­gengi nema það tali fyrir sömu sjón­ar­miðum og gömlu valda­hóp­arnir styðja. „Fólki finn­ast slíkir til­burðir afar daprir - sé í raun upp­gjafastra­tegía - því þar er efni­legt stjórn­mála­fólk að taka afstöðu gegn umbótum og þar með almenn­ing­i.“

Nýlegt dæmi um hvernig sjón­ar­miðum sjö­tugra er komið að, er skipun Sig­rúnar Magn­ús­dóttur í stöðu umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra, að því er fram kemur í grein­ing­unni. „Fólk er alveg sann­fært um að þetta sé ekki vegna þekk­ingar hennar né reynslu á umhverf­is­málum heldur vegna þess að hún er tryggur varð­hundur sjón­ar­miða sjö­tugra. Fólk telur að Sig­rún sé valin í þetta emb­ætti vegna þess að hún er nátengd valda­kerfi sjö­tu­gra og muni ganga erinda þess kerf­is. Fólk tengir þetta saman við að for­ingi sjö­tugra í Skaga­firði hefur auk­inn áhuga á að kom­ast með hendur sínar í virkj­ana­mál og það er vegna þessa sem Sig­rún er valin - hún mun leyfa virkj­ana­sjón­ar­miðum sjö­tugra ráða við ákvarð­ana­töku.“

Nýjar átaka­línur í íslenskum stjórn­málum

Sam­kvæmt grein­ing­unn­i hefur tölu­verð og hröð breyt­ing orðið á póli­tísku lands­lagi á Íslandi á und­an­förnum árum, þvert á póli­tískar lín­ur. Síð­ustu ára­tug­ina hafi um þriðj­ungur þjóð­ar­innar verið vinstri­s­inn­aður eða félags­hyggju­fólk, og restin hægrisinnuð eða frjáls­hyggju­fólk. Í dag skipt­ist þjóðin þannig að þriðj­ungur þjóð­ar­innar aðhyllist sjón­ar­mið sjö­tu­gra, hags­muna­gæslu og varð­stöðu um gömul gildi, og tveir þriðju hlutar þjóð­ar­innar séu reiðir og nei­kvæðir sem vilji ný gildi og umbæt­ur.

Ný skipt­ing hefur sum sé tekin við sem fylgir ekki lengur hinni rót­grónu vinstri-hægri skipt­ingu eins og var. Sam­kvæmt skil­grein­ingu Verdicta skip­ist þjóð­inn í neð­an­greindar tvær fylk­ing­ar.

1/3 þjóð­ar: Ein­stak­lings­sinn­ar, „sjón­ar­mið sjö­tu­gra,“ hags­muna­tengsl, við­hald gam­alla gilda

• Eru að mestu fylgj­andi núver­andi stjórn­völd­um.



• Hall­ast mikið til hægri, mikið til vinstri eða eru ein­fald­lega tæki­fær­is­sinnar (hafa það sem aðal­mark­mið að kom­ast í valda­stöð­u).



• Aðhyll­ast for­ingja­lýð­ræði, má vera á kostnað lýð­ræð­is. Það er þess vegna í nátt­úru­legu eðli þessa hóps að þeir séu and­stæð­ingar sem eru hópnum ekki sam­mála. Þess vegna verða RÚV og heil­brigð­is­kerfið and­stæð­ingar þegar þeir gagn­rýna stjórn­völd.



• Fylgni með minni menntun og búsetu á lands­byggð.



• Á yfir­borð­inu á það að vera hlut­verk stjórn­valda að byggja upp rétt­látt sam­fé­lag en í reynd er þó meiri áhersla lögð á að styrkja stöðu ákveð­inna hópa umfram aðra.



• Sam­vinna á að byggj­ast á sam­vinnu milli ein­stak­linga og smærri hópa sem tala náið sín á milli og hjálpa hver öðr­um. Líta á sam­vinnu við stærri banda­lög sem nei­kvæða því þar er síður hægt að ná per­sónu­legum tengslum við for­ingja og sverja holl­ustu. Slík sam­vinna er því valda­af­sal.



• Taka ákvarð­anir oft út frá því hvað beri að hræð­ast. Nota hræðslu sem vopn til að halda völd­um.



• Skortir víð­sýni og ótt­ast nýj­ungar og það óþekkta og sjá lausnir út frá því sem gert hefur verið áður. Vilja við­halda því sem til er, eru and­snúnir miklum áformum um breyt­ing­ar. Á meðal þerra er tak­mörkuð geta til að sjá eigin sök.

2/3 þjóð­ar: Sam­fé­lags­sinn­ar, „reiðir og nei­kvæð­ir,“ ný gildi og umbætur

• Eru síður fylgj­andi núver­andi stjórn­völd­um.



• Hóf­samt hægra- eða vinstra­fólk, jafn­að­ar­fólk.



• Eru lík­legri til að búa á höf­uð­borg­ar­svæð­inu og hafa meiri mennt­un.



• Hlut­verk stjórn­valda á að vera að byggja upp gott og rétt­sýnt sam­fé­lag og sömu reglur og tæki­færi eiga að gilda fyrir alla. Mikil áhersla lögð á mikla og víð­tæka sam­vinnu á milli stórra, lýð­ræð­is­legra ein­inga og að póli­tík gangi út á sam­ræðu. Hafa þá trú á að sam­vinna leiði til fram­fara.



• Taka oft ákvarð­anir út frá því hvar mestu mögu­leik­arnir og tæki­færi liggja.



• Eru oft reiði­búnir til að prófa nýjar lausnir og taka þeim með opnum huga. Eru reiðu­búnir til að skoða miklar breyt­ingar og líta til þeirra með víð­sýni og jákvæðni. Minni hræðsla við breyt­ingar og það óþekkta og eru sjálfs­gagn­rýnni en hinn hóp­ur­inn; getur horft á eigin sök í mál­um.



• Vilja geta tek­ist á í umræðu án þess að sá sem talar í mótrökum sé per­sónu­gerður sem and­stæð­ing­ur.

Í grein­ingu Verdicta er valda­blokk sjö­tugra skil­greind sem hópur eldra fólks sem vill við­halda gömlum gildum og hægja á þeim breyt­ingum sem sam­fé­lagið kallar eftir að verði að veru­leika í land­inu. „Þetta er gamla Sjálf­stæð­isklík­an, Skaga­fjarð­ar­klík­an, eldra fólk sem vill ekki horfast í augu við breytta tíma eða taka til­lit til nútíma­þarfa. Þetta eru líka þessir sem eru ungir og ætla að nota þessar gömlu leiðir til að ná völd­um. [...] Ef t.d. horft er á sögu Bjarna Ben innan Sjálf­stæð­is­flokks­ins þá var hann alltaf tals­maður Evr­ópu­um­sókn­ar, þar til allt í einu þegar hann var kom­inn í kosn­inga­slag um for­manns­sæt­ið. Þá fór hann að taka undir and­stæð sjón­ar­mið, það er sjón­ar­mið sjö­tugra. Þetta finnst almenn­ingi vera ósann­fær­andi því Bjarni er ungur og glæsi­legur maður sem á að vera full­trúi nútíma­gilda og fram­far­ar­sinn­aðra sjón­ar­miða.“