Frosti Sig­ur­jóns­son, þing­maður og for­maður efna­hags- og við­skipta­nefndar Alþing­is, hefur skilað skýrslu um end­ur­bætur á íslenska pen­inga­kerf­inu til Sig­mundar Dav­íðs Gunn­laugs­sonar for­sæt­is­ráð­herra.

Í skýrsl­unni, sem var unnin að beiðni for­sæt­is­ráð­herra, kemur meðal ann­ars fram að íslenskir við­skipta­bankar hafi búið til mun meira af pen­ingum en íslenska hag­kerfið þurfi á að halda. Seðla­bank­anum hafi ekki tek­ist að hafa hemil á pen­inga­myndun bank­anna með hefð­bundnum stjórn­tækjum sín­um. Í skýtsl­unni eru skoð­aðar end­ur­bætur á pen­inga­kerf­inu. Nið­ur­staða hennar er sú að svo­kallað þjóð­pen­inga­kerfi geti verið not­hæfur grund­völlur að end­ur­bótum á pen­inga­kerf­inu.

Í frétta­til­kynn­ingu frá for­sæt­is­ráðu­neyt­inu er haft eftir Sig­mundi Davíð að hann sé mjög ánægður með að skýrslan sé komin út. "Ég vænti þess að hún verði mik­il­vægt inn­legg í þá nauð­syn­legu umræðu sem framundan er, hér sem ann­ars stað­ar, um pen­inga­myndun og stjórnun pen­inga­mála.‟

Hægt er að lesa sam­an­tekt úr skýrsl­unni á íslensku hér.

Hvað er þjóð­pen­inga­kerfi?

Í skýrsl­unni segir að með þjóð­pen­inga­kerfi verði öll velti­inn­lán, sem nú eru hjá inn­láns­stofn­un­um, færð í Seðla­bank­ann á svo­nefnda færslu­reikn­inga. "Pen­inga­magnið í land­inu væri þar með hvorki háð greiðslu­hæfi ein­stakra inn­láns­stofn­ana né útlána­hegðun þeirra. Inn­stæður á færslu­reikn­ingum væru ávallt aðgengi­leg­ar, án áhættu og bæru því ekki vexti. Inn­láns­stofn­anir myndu áfram bjóða upp á bundna inn­láns­reikn­inga, svo­kall­aða fjár­fest­inga­reikn­inga (e. Invest­ment Accounts) en enga reikn­inga sem hægt væri að taka út af fyr­ir­vara­laust.

Með þessu er komið í veg fyrir að inn­láns­stofn­anir geti búið til ígildi pen­inga. Fjár­fest­inga­reikn­ingar væru bundnir í fyr­ir­fram ákveð­inn tíma eða úttektir af þeim háðar upp­sagn­ar­fresti. Reikn­ing­arnir gætu verið bundnir til mis­mun­andi langs tíma og borið mis­mun­andi áhættu og vexti. Seðla­bank­inn myndi skapa pen­inga í nægu magni til að mæta þörfum vax­andi hag­kerf­is, að teknu til­liti til mark­miðs um stöðugt verð­lag.

Ákvarð­anir um pen­inga­myndun eru teknar af sjálf­stæðri pen­inga­magns­nefnd sem væri óháð stjórn­völdum með sama hætti og núver­andi pen­inga­stefnu­nefnd. Nýir pen­ingar sem Seðla­bank­inn býr til eru færðir á færslu­reikn­ing rík­is­sjóðs. Um leið eign­ast Seðla­bank­inn jafn háa kröfu á rík­is­sjóð sem ber enga vexti og er án afborg­ana. Í stað þess að lána nýja pen­inga í umferð eins og bankar gera í dag, geta stjórn­völd sett nýja pen­inga í umferð með því að auka rík­is­út­gjöld, lækka skatta, lækka rík­is­skuldir eða dreifa pen­ing­unum jafnt á skatt­greið­endur eða hvern íbúa í land­inu.

Auk þess gæti Seðla­banki búið til pen­inga til að lána bönkum sem aftur myndu lána þá til fyr­ir­tækja sem ekki eru í fjár­fest­inga eða fjár­mála­starf­semi. Pen­inga­magns­nefndin tekur ein­göngu ákvörðun um hvort auka skuli pen­inga en hún getur ekki ákveðið til hvaða verk­efna þeim er var­ið. Alþingi ákveður til hvaða verk­efna nýjum pen­ingum er var­ið, en getur ekki ákveðið hvort búnir séu til nýjir pen­ing­ar. Þannig er dregið úr hættu á að pen­inga­valdið sé mis­not­að. En hvað þyrfti að auka pen­inga­magn mikið á ári? Ef miðað er við 2% hag­vöxt, 2% verð­bólgu og upp­haf­legt pen­inga­magn 500 millj­arða króna, má áætla að bæta þyrfti við 20 millj­örðum króna á hverju ári. Það er há fjár­hæð en þó innan við 3% af núver­andi fjár­lög­um."

Valdið til að skapa aðskilið frá vald­inu til að ráð­stafa

Í sam­an­tekt skýrsl­unnar er farið yfir kosti þjóð­pen­inga­kerf­is­ins umfram brota­forða­kerf­ið. Þar segir meðal ann­ars að í þjóð­pen­inga­kerfi sé pen­inga­magni stýrt af seðla­bank­anum og einka­bankar geta ekki aukið pen­inga­magn stjórn­laust eins hingað til­."­Seðla­bank­inn mun auka pen­inga­magnið í takt við vöxt og þarfir hag­kerf­is­ins og í sam­ræmi við mark­mið um stöðugt verð­lag. Valdið til að skapa pen­inga er aðskilið frá vald­inu til að ráð­stafa nýjum pen­ing­um. Með því að skipta pen­inga­vald­inu upp er dregið úr hættu á að það verði mis­notað í þágu sér­hags­muna."

Ef valið yrði að skipta yfir í þjóð­pen­inga­kerfi gætu inn­láns­stofn­anir frá fyrsta degi ekki lengur búið til pen­inga. Það myndi hins vegar taka mörg ár að skipta út því pen­inga­magni sem þeir hafa skapað fyrir þjóð­pen­inga. "Við umbreyt­ingu í þjóð­pen­inga­kerfi eru allir veltu­reikn­ingar og hlaupa­reikn­ingar í inn­láns­stofn­unum (nú um 450 millj­arð­ar) fluttir yfir á færslu­reikn­inga sem geymdir eru í Seðla­bank­an­um. Um leið eign­ast Seðla­bank­inn jafn háa kröfu á inn­láns­stofn­an­irn­ar, sem kölluð er umbreyt­ing­ar­krafa. Inn­láns­stofn­anir munu end­ur­greiða Seðla­bank­anum umbreyt­ing­ar­kröf­una á álíka löngum tíma og þeir fá sín útlán end­ur­greidd, lík­lega á 10 árum. Umbreyt­ing­ar­krafan gæti borið svip­aða vexti og inn­láns­stofn­arn­irnar greiða inn­stæðu­höfum veltu­hlaupa­reikn­inga í dag.

Í hvert sinn sem inn­lánstofn­anir greiða af umbreyt­inga­kröf­unni minnkar pen­inga­magn í umferð. Seðla­bank­inn þarf því að búa til nýja þjóð­pen­inga jafn óðum til að halda pen­inga­magn­inu stöð­ugu lík­lega 45 millj­arða króna á ári í 10 ár. Því pen­inga­magni gæti Seðla­bank­inn komið í umferð með því að greiða upp rík­is­skuldir eða með því að fela stjórn­völdum að nota þær aðferðir sem það hefur til að setja nýja pen­inga í umferð. Ef Seðla­bank­inn teldi æski­legt að minnka pen­inga­magn í umferð gæti hann það með því að búa til minna af þjóð­pen­ing­um," segir í skýrsl­unni.