Dregið er frá glugg­anum á sjúkra­stof­unn­i.  Sólin glampar á vatn­inu og golan leikur við lauf­blöð trjánna.  Að utan berst lykt af nýslegnu grasi og fugl­arnir ham­ast við að tína ormana úr gras­inu upp í hreiðr­in til ung­anna sinna.  „Ynd­is­legur dag­ur, hvernig hef­urðu það í dag?“  „Dokt­or Klopp kemur fljót­lega og ræðir við þig“ segir dökk­hærði mynd­ar­legi sjúkra­lið­inn við sjúk­ling­inn um leið og hann gengur út úr her­berg­in­u.  Þetta verður enn einn dásam­legi dag­ur­inn í Svarta­skógi.

Er þetta lýs­ing á háskóla­sjúkra­hús­i?  Nei, þetta er róm­an­tísk lýs­ing á heilsu­hæl­i úti í sveit sem hefur akkúrat ekk­ert með nútíma háskóla­sjúkra­hús að gera. Á nú­tíma háskóla­sjúkra­húsi er ekki gert ráð fyrir lang­legu­sjúk­lingum nema í und­an­tekn­inga­til­fell­u­m.  Flestir fara heim sam­dæg­urs eða dag­inn eftir aðgerð. Ég veit ekki hvort að sá hópur manna ­sem und­an­farnar vikur hefur talað hvað hæst fyrir nýjum spít­ala á Víf­il­stöð­u­m er svona róm­an­tískur í eðli sínu eða hrein­lega nennir ekki að hafa fyr­ir, vill ekki eða getur ekki kynnt sér stað­reyndir máls­ins.  Í mál­flutn­ingi hóps sem kallar sig „Betri spít­ala á betri stað“, rek­ur líka hver stað­reynda­villan aðra.

Víf­il­staða­spít­ali er versti kost­ur­inn

Vegna umræðu um spít­ala á Víf­il­stöð­um, gerði ég leit í um­ræðum á net­in­u.  Ég fann ótal dæmi þar ­sem nafn­greint fólk hélt því blákalt fram að aldrei hefði verið gerð könnun á Vífi­stöðum sem val­kost i fyrir spít­ala.  ­Stjórn­endur umræðu­síð­anna höfðu ekki fyrir því að leið­rétta við­kom­and­i, þótt að sumir þeirra vissu miklu bet­ur.  ­Sam­tök um „Betri spít­ala á betri stað“ vita líka alveg að stað­setn­ing á Víf­il­stöðum fellir öll þeirra rök um stað­ar­val, mið­punkt höf­uð­borg­ar, ­kostn­að­ar­út­reikn­inga  og aðgeng­i/fjar­lægð að spít­al­an­um.  Þeim virð­ist því mið­ur­ ­mest í mun að koma í veg fyrir að byggt verði við Hring­braut sama hvaða með­ul­u­m þurfi að beita.  Stað­setn­ing Víf­il­staða­spít­ala var m.a. könnuð 2001 af White arki­tektum.  Þeim kosti var ein­fald­lega ýtt út af borð­inu sem þeim versta af eft­ir­far­andi ástæðum (eins og lesa má í þeirri skýrslu bls. 42-45):

A. Ein­angr­aður frá byggð af stórri umferð­ar­æð.  Þeir sem koma á spít­al­ann þyrftu flestir að koma með bíl eða strætó.  Lengst að fara ­fyrir meiri­hluta íbúa höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins.

B. Fjar­lægð frá háskól­anum eru 10 kíló­metrar og því of lang­t til að hægt sé að halda uppi beinum tengslum þar á milli.  Því yrði að byggja upp háskóla­bygg­ingar á svæð­inu fyrir alla spít­ala­tengda kennslu og mynda ein­angr­aðan „campus“ vegna þessa.

Kost­ur­inn var hins vegar að nóg bygg­ing­ar­land er til stað­ar­ bæði fyrir spít­ala og háskóla­bygg­ing­ar.  Jú og það er fal­leg nátt­úra með útsýni, vatni, kjarri, fuglum og grasi.

Tveir kostir standa þá eft­ir:

1. Í námunda við Elliða­vog, sem miðað við íbúa­sam­setn­ing­u ætti að vera ca. miðja höf­uð­borg­ar­innar skv. „Betri spít­ala á betri stað“ og því „lang­hag­kvæm­ast“ m.t.t. aðgengis og ferða.

2. Við Hring­braut.

Hvað er góð­ur­ ­spít­ali?

Sjúk­lingur sem hefur fundið fyrir sér­kenni­legum verk und­an­farið er vísað af heim­il­is­lækni til rann­sóknar niður á Land­spít­ala. Hann ­fær bréf heim til sín frá Land­spít­ala þar sem honum er til­kynnt að hann eigi að ­mæta fastandi þann 10. maí klukkan 10:10.  Hann er að sjálf­sögðu áhyggju­fullur og vill helst fá að ljúka ­rann­sókn­inni af sem fyrst, ekki bíða í margar vik­ur.

Skiptir það þennan ein­stak­ling mestu máli hvernig aðgeng­i bíla­um­ferðar að spít­al­anum er, eða hvort hann er í rólegu nátt­úr­vænu umhverf­i? ­Nei, það sem skiptir hann mestu máli er að fá úrlausn sinna mála á sem bestan og fag­leg­astan hátt.  Ef við­kom­andi væri staddur í landi með ofgnótt spít­ala í kringum sig, myndi hann þá spyrja hvert ­styst væri að keyra eða hvar útsýnið væri best?  ­Nei hann myndi spyrja hvar eru mestar líkur á að ég fái best­u ­grein­ing­una og bestu með­ferð­ina við því sem hrjáir mig.  Og svarið er í lang­flestum til­fell­um, á há­skóla­sjúkra­húsi með nánar teng­ingar við háskóla­starf­semi, rann­sóknir og ný­sköp­un. Þar verða til suðu­pottar hug­mynda, tækni­fram­fara,  ný­sköp­unar og nýrra með­ferða­úr­ræða sem kem­ur allri þjóð­inni til góða.  Þeir sem ekki hafa starfað í slíku umhverfi virð­ast eiga afskap­lega erfitt með að skilja hversu mik­il­væg náin tengsl spít­ala, háskóla, rann­sókna og nýsköp­unar eru. ­Jafn­framt geta skap­ast ótrú­lega mikil verð­mæti úr sprotum sem vaxa og dafna af slíkum rót­um. Lausnir á klínískum vanda­málum eru sífellt að verða verð­mæt­ari og verð­mæt­ari.  Ætlum við að fórna því á alt­ari bíla­um­ferð­ar, sem eins og kemur fram síðar er ekki meira vanda­mál þar en ann­ars stað­ar?

Með því að fara yfir þá spít­ala í Banda­ríkj­unum og Evr­ópu ­sem telj­ast bestu spít­al­arnir með til­liti til grein­ing­ar, með­ferðar og allra þeirra mæli­kvarða sem not­aðir eru til að meta gæði spít­ala, kemur í ljós að lang­flestir þeirra hafa háskóla, rann­sóknir og nýsköpun í nærum­hverf­i sín­u.  Það er að sjálf­sögðu hægt að finna ­dæmi um annað en þau dæmi eru und­an­tekn­ing.

Á einni af síðum „Betri spít­ala á betri stað“ er talað um nýja spít­al­ann sem verið er að byggja í Óðins­vé­um.  Hann er dæmi um glæsi­legan spít­ala sem ver­ið er að byggja á auðu landi rétt utan við borg.  ­Segir þetta alla sög­una?  Nei, á svæð­inu er nefni­lega líka Sydd­ansk háskól­inn og Cor­tex Park, sem verða ­vís­inda­garðar með rann­sókn­ir, þróun og nýsköpun að leið­ar­ljósi auk þess sem ­gert er ráð fyrir aðstöðu fyrir sprota­fyr­ir­tæki á svæð­inu.

Á face­book síðu sömu sam­taka er dæmi um háskóla­sjúkra­hús utan byggðar í London Ont­ario, Kanada án þess að háskóli sé á svæð­in­u.  Þetta eru rang­færslur bæði hvað varð­ar­ há­skóla­sjúkra­húsið og hvað varðar fjölda íbúa sem sjúkra­húsið þjón­ar. Há­skóla­sjúkra­húsið í London Ont­ario er við hlið­ina á háskól­anum og sjúkra­hús­ið ­sem er á mynd­inni þjónar 1,5 millj­óna manna umhverfi skv. heima­síð­u þeirra.  Þrátt fyrir að þeim hafi ver­ið bent á þetta kusu stjórn­endur síð­unnar að halda rang­færsl­unum inni þannig að þeir sem skoða síð­una án þess að skrá sig inn á face­book sjá bara rang­færsl­urn­ar(­mynd 1, tekin þann 14. apríl 2016).

Í öllum nágranna­löndum okkar er fjöldi spít­ala með háskóla í næsta nágrenni.  Ekki all­ir, enda þurfa ekki allir spít­alar að verða háskóla­sjúkra­hús og hjá millj­óna þjóðum er hægt að ­búa til fjölda suðu­potta nýsköp­un­ar, rann­sókna og þró­un­ar.  En í þrjú­hund­ruðog­þrjá­tíu­þús­und manna eyja­sam­fé­lagi ættum við að minnsta kosti að hafa nógu mikið bein í nef­inu til að ­geta haft eitt alvöru háskóla­sjúkra­hús í nánum tengslum við háskóla, rann­sókn­ir og nýsköp­un.

Aðgengi að spít­al­an­um:

A) Sjúkra­bíl­ar.

Því hefur verið haldið fram aftur og aftur af and­stæð­ing­um ­upp­bygg­ingar við Hring­braut að ferðir sjúkra­bíla að sam­ein­uðum Land­spít­ala á Hring­braut verði 100 ferðir á dag og 200 í topp­um.  Þessi tala hefur síðan verið tekin upp gagn­rýn­is­laust af hverjum speku­lant­inum á fætur öðr­um. Nú síð­ast birt­ist hún í kosn­inga­kerf­i P­írata sem ein af rök­semd­unum fyrir því að hefja nýtt stað­ar­val fyr­ir­ ­spít­al­ann. Hvaðan kom eig­in­lega þessi tala? Hún er alger þvætt­ingur og er ein­göngu til að blekkja þá sem ekki vita eða hafa ekki tæki­færi til að kynna ­sér mál­ið.  Ég hafði sam­band við ­Slökkvi­lið Höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins og bað um upp­lýs­ingar um ferðir sjúkra­bíla á ár­inu 2015, ferðir sem end­uðu við Foss­vog eða Hring­braut.  Þar sem vik­urnar eru tals­vert breyti­leg­ar á­kvað starfs­maður Slökkvi­liðs­ins að senda mér dæmi um tvær mis­mun­andi vikur þar ­sem akstur sjúkra­bíla er flokk­aður eftir for­gangsakstri eða pönt­uðum ferðum í vikum 10 og 25 (tafla 1).

Í ljós kemur að ferðir sjúkra­bíla í for­gangsakstri (F1 og F2) eru sam­tals 139 fyrri vik­una og 112 seinni vik­una eða 18 ferðir á dag.  Þær eru reyndar fleiri um helgar en á virk­um ­dög­um.  Þetta er for­gangsakstur á slys­stað með enda­stöð á Hring­braut eða Foss­vogi hvort sem um var að ræða ­for­gangsakstur frá slys­stað niður á spít­ala eða ekki.  Eins og allir vita er for­gangsakstur á slys­stað það sem skiptir höf­uð­máli og í mörgum til­fellum þegar t.d. um árekst­ur er að ræða er ástand far­þega kannað en sjúkra­bíll­inn þarf sem betur fer oft­ast ekki að keyra í for­gangsakstri niður á spít­ala. Aðrar ferðir (F3 og F4) eru pant­að­ar­ ­ferðir með sjúk­linga, oft á tíðum milli Hring­brautar og Foss­vogs svo þeim mun ­fækka enn frekar við sam­ein­ingu spít­al­ana við Hring­braut.  Ferðir sjúkra­bíla eru því sam­tals 431 fyrri vik­una og 408 seinni vik­una.  Þetta ger­a að með­al­tali 60 ferðir á dag (ekki 100 ferðir með 200 í topp­um!) og langstærstur hluti þeirra ferða eru pant­aðar og fara ekki fram á háanna­tíma. Þessi ýkti fjöldi næst ekki einu sinni þótt ferð að spít­al­anum sé talin sem ein ­ferð og ferð frá spít­al­anum sem önn­ur.

B) Fjöldi ferða (til og frá spít­al­an­um), starfs­menn, nemar, ­gestir og sjúk­ling­ar.

Hér er annað dæmi um hvernig hægt er að nota tölur til­ blekk­inga og mis­skiln­ings.  Til að meta ­um­ferð­ar­þunga að og frá spít­al­anum er hægt að nota reikni­jöfn­ur.  Þær jöfnur nota mis­mun­andi marg­feld­is­stuðla eftir því hvernig hús­næðið er flokkað til að fá fram áætlun miðað við fjölda ­starfs­manna, sjúk­linga o.s.frv.  Þessar töl­ur ­geta hæg­lega rokkað til og frá um nokkur þús­und ferðir allt eftir hvaða stuð­ull er not­að­ur.  En það er líka hægt að telja ­ferðir við núver­andi ástand. En sam­tök um betri spít­ala á betri stað hafa ekki á­hyggjur af þess háttar rugli og tala á face­book síðu sinni 26. apríl 2015 um 18.000 ferðir á dag eða sam­tals 36.000 ferðir fram og til baka (Mynd 2). Á sömu síðu er talað enn einu sinni um 100-200 ferðir sjúkra­bíla á dag. Til sam­an­burðar má svo taka mat á fjölda ferða sem KPMG gerði og gerir ráð ­fyrir rúm­lega 8000 bíl­ferðum til og frá spít­al­anum á dag.  Þar kemur jafn­framt fram að það skiptir ekki ­máli fyrir vega­lengdir starfs­fólks spít­al­ans hvort spít­al­inn verður við Hring­braut eða Sæv­ar­höfða. Þar er miðað við raun­veru­lega búsetu starfs­manna.  Þar kvarn­ast enn einu sinni upp úr hag­kvæm­is­út­reikn­ing­um við Sæv­ar­höfða.

Ekki veit ég hvort róm­an­tíska fólkið sem horfði á Sjúkra­húsið í Svarta­skógi horfir líka á Bráða­mót­tök­una (ER) eða önn­ur bráða­mót­töku­sjúkra­hús­drama og fær þaðan ein­hverjar rang­hug­myndir um það að flestir sjúk­lingar spít­al­ans þurfi að kom­ast sem hrað­ast og auð­veld­ast niður á bráða­mót­töku milli átta og níu á morgn­anna.  Á bráða­mót­tökur spít­al­ans koma um 100 þús­und ­manns á ári eða 275-300 á dag að með­al­tali á öllum tímum sól­ar­hrings.  Hluti þess­ara ein­stak­linga kemur þangað vegna þess að heilsu­gæslu­kerfið er í algjörum molum og er ekki fært um að sinna þeim til­fellum sem það ætti með réttu að sinna. Á dag- og göngu­deildir koma hins vegar 300 þús­und manns á ári eða tæp­lega 1100-1200 hvern virkan dag (að með­al­tali). Þess­ir ein­stak­lingar koma lika á öllum tímum dags, ein­ungis brot þeirra kemur milli 8 og 9 á morgn­anna.  (þessar tölur eru ­fengnar úr árskýrslu LSH fyrir 2014).  Ég bað því upp­lýs­inga­svið LSH að senda mér upp­lýs­ingar um fjölda þeirra sem koma á bráða­mót­töku LSH í vikum 10 og 25 árið 2015 og tíma­dreif­ingu þeirra fyrir hvern dag. Þar inni eru allar komur, hjarta­gátt, kvenna­deild, fæð­ing­ar­deild, með­göng­u- og sæng­ur­legu­deild, Hreiðrið, bráða­mót­taka barna, bráða­mót­taka geð­deildar og al­menn bráða­mót­taka í Foss­vogi og Hring­braut. Er ein­hver sér­stakur álags­punkt­ur milli 8 og 9 á morgn­anna miðað við aðra tíma dags? Nei og raunar er það svo að ­mesta álagið á virkum dögum er milli 10 og 17 (mynd 3).

Hvar er ­um­ferð­ar­vand­inn?

Þegar þessi grein er skrifuð þann 15. apríl 2016 hef­ur ­dregið úr morg­un- og eft­ir­mið­dags­um­ferð við Hring­braut og á eftir að gera það enn frekar í næstu viku. Það er vegna þess að kennslu við háskól­ana er að ljúka og komið er að próf­um.  Umferðin að Hring­braut tekur aftur að þyngj­ast eftir miðjan ágúst þegar skólar hefj­ast að nýju.  Það tekur mig núna ein­ungis 5-7 mín­útur að keyra frá Síðu­múla og niður að Lækna­garði eftir Miklu­braut um 8 leyt­ið.  Tekur mig raunar ekki nema 10-12 mín­útur við verstu aðstæður að vetri til. Það er nú öll umferð­ar­tepp­an.  Á sama tíma er neyð­ar­brautin á Miklu­braut sem liggur alveg frá Ártúns­brekku að Löngu­hlíð alltaf auð og opin fyrir sjúkra­bíla ­sem þurfa að kom­ast með hraði niður á Hring­braut.  Það vita það allir sem vilja vita að með nýrri ­sam­göngu­mið­stöð í Vatns­mýr­inni (hjá BSÍ) og með gjald­töku á bíla­stæðum HÍ og HR má auð­veld­lega fækka bílaum­ferð mun meira en sem nemur þeirri aukn­ingu sem verður þegar restin af starf­semi spít­al­ans flyst í nýjar bygg­ingar við Hring­braut.  Starfs­menn spít­al­ans eru ­mættir í vinnu fyrir átta eða áður en umferð­ar­þung­inn byrj­ar.  Umferð verður ekki vanda­mál í aðgengi að ­spít­al­anum og íbúar stórra borga myndu hlæja að okkur fyrir að tala um 10-20 mín­útur í umferð sem umferð­ar­teppu. Það er þó styttri tími en það tek­ur“ ­með­al­tals­höf­uð­borg­ar­bú­ann“ að keyra upp á Víf­il­staði!

Háskóla­sjúkra­hús og ný­sköpun

Þeir sem ætla að halda því fram að háskóla­sjúkra­hús þurf­i ekki háskóla nálægt sér, þurfa að færa sterk­ari rök fyrir máli sínu heldur en að það skipti bara ekki máli.  Hér að neðan eru fjögur dæmi um nýlega fyr­ir­lestra sem starfs­fólk spít­al­ans og HÍ og HR (lækn­ar, líf­fræð­ing­ar, lifeinda­fræð­ing­ar, hjúkr­un­ar­fræð­ing­ar, verk­fræð­ing­ar, ­nemar o.s.frv) mættu á og fengu þar tæki­færi til að fræðast, íhuga, ræða saman og fá nýjar hug­mynd­ir. Margir fyr­ir­lestrar eru haldnir í hádeg­inu svo starfs­fólk hafi tæki­færi til að „eyða“ hádeg­is­matnum sínum í að læra meira. Já við erum nördar! Þetta myndi aldrei ganga upp ef spít­al­inn væri settur við Sæv­ar­höfða eða Víf­il­stað­i.  Með því að færa ­spít­al­ann „eitt­hvað ann­að“ er m.a. verið að eyði­leggja þessi tæki­færi nýsköp­un­ar.

a) Erlend­ur ­sér­fræð­ingur með fyr­ir­lestur um mis­mun­andi með­ferðir við lifr­ar­bólgu­veirunn­i. Hald­inn í fyr­ir­lestr­ar­sal Barna­spít­ala.

b) ­Fyr­ir­lestrar um þróun og efn­is­notkun lækn­inga­tækja, haldið í HR

c) ­Fyr­ir­lestur um hreinsun og notkun blóð­flaga, hald­inn í Lækna­garði

d) ­Fyr­ir­lestur um nýja jáeindaskann­ann, hald­inn í húsi Krabba­meins­fé­lags­ins.

Það er erfitt að bera þetta litla sam­fé­lag saman við marg­millj­óna borgir þar sem hver vinnu­staður telur fleiri en vinna hjá hin­u op­in­bera í heild sinni og suðu­pottar vís­inda og nýsköp­unar eru út um allt.  Þó má nefna gott dæmi úr millj­óna­borg­inn­i London, þar sem menn gera sér fulla grein fyrir mik­il­vægi þess að byggja ­sjúkra­hús við hlið háskóla.  Uni­versity Collage of London, sem stað­sett er á einum dýrasta bygg­ing­areit í London, þurfti að byggja nýtt og stærra sjúkra­hús og sam­eina gömul úr sér geng­in ­sjúkra­hús.  Í stað þess að flytja sjúkra­hús­bygg­ing­una út í ódýr­ari lóðir lengra frá háskól­an­um, var tekin sú ákvörðun að byggja nýtt ­sjúkra­hús við hlið háskól­ans á dýrasta stað.  Svo mik­il­væga telja stjórn­endur að nálægð háskóla og spít­ala sé.

Nið­ur­staða mín er sú sama og alltaf áður, öll rök hníga til­ þess að besta stað­setn­ing nýs Land­spít­ala sé við Hring­braut. Allir sem kann­að hafa þessi mál til hlítar hafa kom­ist að sömu nið­ur­stöðu, fyrir utan „Sam­tök um betri spít­ala á betri stað“ sem virð­ast hafa það eitt að mark­miði að stöðv­a ­upp­bygg­ingu við Hring­braut sama hvað tautar og raul­ar.

Höf­undur er vís­inda- og upp­finn­inga­mað­ur.

P.s. fyrir þá sem finnst þetta vera eins og að kaupa hálf­-nýjan bíl, þá er miklu rétt­ara að segja að við ætlum að end­ur­nýja og ­stækka nær allan bíla­flot­ann en sleppa því að selja Bugatt­i-inn (­Barna­spít­al­ann), Kadilják­inn (K-­bygg­ing­una og gamla Land­spít­ala­hús­ið) og Benz ­sendi­bíl­inn (Geð­deild­ina).

p.s, p.s.

Þessum spurn­ingum þurfa sam­tök um betri spít­ala á betri stað að svara:

Hvaðan er talan um 100 til 200 ­ferðir sjúkra­bíla kom­in?

Hvaðan er talan um 36 þús­und ­ferðir á dag á Land­spít­ala kom­in?

Hvaðan eru upp­lýs­ingar um ­sjúkra­húsið í London-Ont­ario komn­ar?

Sam­ræm­ist stað­setn­ing spít­ala á Víf­il­stöðum þeim hag­kvæm­is­út­reikn­ingum sem sam­tökin hafa gert um fjölda og ­lengd ferða til og frá spít­ala á besta stað? Afhverju and­mælið þið ekki þeirri ­stað­setn­ingu?

Hvað verður tapið fyr­ir­ ­þjóð­fé­lagið mikið per ferð við að hafa spít­al­ann á Víf­il­stöðum ef miðað er við ­fyrri for­sendur ykkar og kostnað á hvern ekinn kíló­metra?

Hvers vegna nota sam­tökin það ­sem rök fyrir umferð­ar­teppu að ljóst sé að ekki verður ráð­ist í að setja Miklu­braut í stokk, leggja veg við Hlíð­ar­fót, göng undir Öskju­hlíð og mis­læg gatna­mót Snorra­braut/­Bú­staða­veg ­sam­hliða upp­bygg­ingu á Land­spít­al­anum?

Hvers vegna nota þá sam­tök­in ­kostnað við ofan­greind umferð­ar­mann­virki sem hluta af kostn­aði  (20 millj­arð­ar) í sín­um „hag­kvæm­is­út­reikn­ing­um“ á spít­ala á besta stað þegar þau gera ráð fyrir að þessar fram­kvæmdir kom­ist ekki á kopp­inn næstu ára­tugi?