,,Skemmd­ar­verk” sagði Hjálmar Sveins­son for­mað­ur­ ­Skipu­lags­ráðs Reykja­vík­ur­borgar óheim­ilað nið­ur­rif á hund­rað og tíu ára gömlu ­húsi við Tryggva­götu 12. Heim­ilað hafði verið að rífa tveggja hæða stein­hús við ­Tryggva­götu 10 (nefnt Fisk­höll­in, byggð 1905) og tví­lyft timb­ur­hús með kjall­ara og risi við Tryggva­götu 14 (byggt 1899), sumsé bygg­ingar sitt hvorum megin við áð­ur­nefnt hús. Einnig hafði verið heim­ilað að lyfta Tryggva­götu 12 um eina hæð, rífa bak­hlið­ina af og byggja gler­við­bygg­ingu. Af hverju? Jú, það vant­ar ­nefni­lega hót­el.  Fram­kvæmdir hafa ver­ið víða, að vísu með sam­þykki Reykja­vík­ur­borgar en áhöld eru samt um gildi þeirra fram­kvæmda og skil­grein­ing­una á skemmd­ar­verki.

Hafn­ar­stræti 19, Ramma­gerð­in,teiknað af Ein­ari Erlends­syn­i og byggt 1925 var rifið 2015. Húsið við hlið­ina á því, Hafn­ar­stræti 17, bygg­t 1900, var nýlega skrælt að inn­an. Allt tek­ið, gólf, milli­veggir, útvegg­ir. Af hverju? Jú, það átti að breyta hús­inu í hótel en burð­ar­þol húss­ins gerði ekki ráð fyrir bað­að­stöðu í hverju her­bergi. Það hafði ekki verið hugsað fyrir því árið 1900.  Hvað gera bændur þá? Fá leyf­i og rústa pleis­inu. Þessi tvö hús eru í einum elsta bæj­ar­hluta Reykja­vík­ur­borg­ar, við gamla hafn­ar­garð­inn, hafa staðið þar í eina öld.  Ef menn langar til að reka hót­el, og hús­ið ­sem þeir eiga þolir það ekki, verða þeir ekki bara að finna sér annað hús? Er eðli­legt að fá leyfi til að eyði­leggja menn­ing­ar­verð­mæti, hluta af borg­ar­sög­u okkar fyrir eig­in­hags­muni? Getum við ekki treyst skipu­lags­yf­ir­völdum til að ­setja hags­muni borg­ar­búa og þjóð­ar­innar allrar í fyrsta sæti? Að rústa hundrað og tutt­ugu ára gömlu húsi fyrir enn eitt hót­elið séu kannski ekki hags­mun­ir heild­ar­inn­ar. Því þessar fram­kvæmdir verða ekki aftur tekn­ar. Exeter húsið sem stóð við Tryggva­götu 12 er vissu­lega hægt að end­ur­byggja, en það verður aldrei eins. Það er ein­fald­lega ekki hægt.

Skemmd­ar­verk? Já, vissu­lega. En mér detta önnur skemmd­ar­verk í hug, önnur skemmd­ar­verk sem borgin hefur leyft. Fyr­ir­hugað er að rífa Grett­is­götu 4, hlaðið ein­lyft stein­hús með risi frá sama ári. Á sama tíma á að ­setja niður 2 flutn­ings­hús við sömu götu, gegnt þessu til­tekna hús­i. ­Flutn­ings­hús sem stóðu áður við Grett­is­götu 17 og Hverf­is­götu 61. Maður hlýt­ur að spyrja sig, hvaða hringa­vit­leysa er þetta? Á sama blett­inum er verið að rífa og setja niður flutn­ings­hús. Þetta er algjör della.  Lauga­vegur 17 og 19 voru rifin að inn­an, allt skrælt inn­anúr þeim, bara front­ur­inn skil­inn eft­ir. Og hvað er þá eft­ir? Hvað er gam­alt hús? Er gam­alt hús nýbygg­ing með fronti í gömlum stíl? Ef gólf hafa verið rifin burt, hurð­ir, milli­veggir og útveggir farn­ir, er húsið þá 110 ára ­gam­alt? Liggja ein­hver menn­ing­ar­verð­mæti í slíkri leik­mynd? Því hvað eru þessi hund­rað ára gömlu timb­ur­hús annað en okkar hallir og kast­al­ar, okkar menn­ing­ar­verð­mæt­i? Á­kveð­inn bygg­ing­ar­stíll sem ein­kennir þessi hús er ekki að finna í bygg­ing­ar­lög­gjöf og verk­lagi okkar tíma. Áferð, bygg­ing­ar­efni, aðferð­ir, lykt, brak og brest­ir. Þessi hús eru okkar saga, okkar for­tíð. Í þeim höfum við alið ­mann­inn alla síð­ustu öld. Og þrátt fyrir almennan mis­skiln­ing þá eru þau ekk­ert svo mörg. Hús byggð fyrir 1907 í Reykja­vík eru 0,3% af öllum hús­um.

Öll þessi hús sem ég hef nefnt eru frið­uð. Frið­lýst sök­um ald­urs. En hver er frið­un­in? Ef allar fram­kvæmdir eru leyfðar ef farin er rétt ­leið í kerf­inu, hverju breytir þá skil­grein­ingin frið­lýs­ing?

Húsa­frið­un­ar­nefnd er ein­ungis ráð­gef­andi. Minja­stofn­un Ís­lands sér um fram­kvæmd laga um menn­ing­arminjar sem sett voru 2012. Reykja­vík­ur­borg hefur ákveðna stefnu um varð­veislu bygg­inga og menn­ing­ar­arfs ­sem unnin var í tengslum við Aðal­skipu­lag. Þessi stefna hefur ekki fengið neina laga­lega stað­fest­ingu og póli­tíkin hefur lýst þessu sem vilja sínum en þessi vilji hefur ekki komið fram þegar styrinn hefur staðið um ein­stök hús.

Sel­foss­bær kynnti nýlega hug­myndir um nýjan mið­bæ. Byggja ­skyldi í gömlum stíl. Eins og húsin væru göm­ul. Þau yrðu öll steypt, en báru­járns­klædd og með timb­ur­gluggum í gömlum stíl svo allir héldu að þau væru ­gömul timb­ur­hús. Ungt bæj­ar­fé­lag myndi skapa sér sögu með fínni leik­mynd. Erum við ­virki­lega stödd þar? Að feika það þangað til við meikum það? Því við hljótum að ­spyrja okkur sjálf hver okkar sjálfs­mynd er. Er þetta fáfræði? Eða kannski smekk­leysi? Er okkur ein­fald­lega sama um sögu okk­ar? Það er kannski þess vegna ­sem við virð­umst ekki læra neitt.

Finnst borg­inni, Hjálm­ari Sveins­syni for­manni Skipu­lags­ráðs, ­bygg­ing­ar­full­trú­anum Nikúlási Úlf­ari, Pétri Ármanns­syni, Guð­nýju Gerði og ­fé­lögum á Minja­stofnun ekki nóg kom­ið? Eða ætlum við að leyfa skemmd­ar­verk­in þar til það er ekk­ert eft­ir?