Hvaðan komum við?

Hæ, ég heiti Þetta. Segir það þér eitt­hvað?
 

Það er góður indjána­siður að kynna hverra og hvaðan maður er en ekki hvað maður heit­ir. Annað væri móðgun við þig, for­eldra mína, ætt­ingja og sam­fé­lagið sem mót­aði mig.

Ég er alinn upp í Skaft­ár­hreppi. Sveit stað­sett á suð­aust­ur­landi, mitt á milli aust­fjarða og höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Sam­fé­lagið saman stendur ann­ars vegar af hráum grunn­stoð­um. Þar má nefna heilsu­gæslu, grunn­skóla, hjúkr­un­ar­heim­ili og lítil verk­taka­fyr­ir­tæki í iðn­aði.  Hins vegar bygg­ist það upp á land­bún­aði og ferða­þjón­ust­u. 



Skóla­bíll­inn sótti mig heim að dyrum klukkan tíu mín­útur yfir átta alla mína grunn­skóla­göngu. Skól­inn gekk eins og vel smurð færi­banda­lína. Skóla­námskráin stýrði því með sóma. Íslenska, danska, enska, mynd­list, smíði, landa­fræði, líf­fræði, nátt­úru­fræði, eðl­is­fræði, efna­fræði, lífs­leikni og tölvu­fræði. Þessu var síðan krumpað saman í sam­fé­lags­fræði og sög­u.
Í frí­mín­út­um, þegar pró­sentu­reikn­ingur hringl­aði í hausnum á manni frá því fyrr um morg­un­inn. Fórum við strák­arnir oft að met­ast um það hvaða teg­und af traktor væri best eða hvað væru margar kindur á okkar bæ. Það vilja allir vera stærstir og best­ir.   

Við höfðum minni áhuga á næsta sögu­tíma. Þar fengum allt að vita um Jón Sig­urðs­son, Fjöln­is­menn, Svein Björns­son, Ólaf Thors, NATO, WW2, amer­íska draum­inn, síldar­æv­in­týrið og allt sem gerði Ísland að sjálf­stæðu vel­ferð­ar­ríki. 9. og 10. ára­tug­ur­inn voru samt óskráðir í skóla­bók­unum okk­ar. Bæði vegna þess að bæk­urnar voru gamlar og senni­lega vegna þess að það er enn í dag óvíst hvað verður um þá skrif­að.



Hvað er í gangi?

Ég flutt­ist í bæinn sum­arið sem ég varð 16 ára. Fyrir sveita­strák er það mikil breyt­ing. Hrað­inn, stressið og skipu­lögðu skyndi­lausn­irnar voru ekki á pari við það sem ég var alinn upp við. 


Amma sendi mér samt alltaf kleinur og flat­kök­ur, bróðir hennar sendi mér fisk en kjöt og kart­öflur fékk ég frá for­eldrum mínum í sveit­inn­i.

 

Fátt eitt þurfti ég að kaupa í Bón­us.  Eitt skiptið lenti ég á tali við konu á sex­tugs­aldri þegar ég var að velja mér ávexti.  Hún skamm­að­ist mikið yfir því hvað ungt fólk væri með ein­dæmum miklir let­ingj­ar. „Epli í plast­um­búð­um, skyr í plast­um­búð­um, plast­skeiðar og einnota mjólk­ur­fern­ur.  Fólk nennir ekki einu sinni að vaska upp eftir sig, hvað þá að vinna!“ Svona var þetta sko ekki þegar hún var ung.



Þessi orð hennar virk­uðu sem hvatn­ing á mig þá.  Ég vildi sýna henni og öðrum að ég væri ekki let­ingi og ungt fólk gæti látið til sín taka, sér­stak­lega krakkar úr sveit.  Það hefði mér sko verið kennt.


Í dag langar mig að segja við hana að það upp­eldi sem hún fékk og sýn hennar kyn­slóðar sé hræðslu­drifin græðgi. Sú hugsun bjó til einnota umbúð­ir, þre­fald­aði orku­fram­leiðslu lands­ins á 20 árum, seldi fiski­miðin á spott­prís og flytur inn ólög­legt vinnu­afl til að gera skít­verk­in.

Hún mun eflaust ekki kunna vel við þessi orð því hennar kyn­slóð er alin upp á mestu upp­gangs­tímum Íslands. Tækninýj­ungar og fram­leiðni hefur marg­fald­ast á hennar tím­um. Þegar hún hugsar um mal­ar­veg­ina sem hún varð bíl­veik á í æsku þorir hún ekki annað en að halda áfram í sömu átt sem kom henni frá þeim.  For­eldr­arnir sögðu henni líka að það væru torf­kofar í hina átt­ina og hún er dauð­skelkuð við það eitt að stoppa nema til að taka hálend­is­ríkt flug­véla­bens­ín.



Hvert erum við að fara?

 

Ferða­menn voru um 1.260.000 árið 2015 og skil­uðu 238 ma.kr í gjald­eyr­is­tekj­ur.
 Heild­ar­afli úr sjó var 1.344.000 tonn fis­veiði­árið 2014/2015 og skil­aði 269 ma.kr í gjald­eyr­is­tekj­ur.

 

Hver ferða­maður skilar verð­mætum sem sam­svarar rúm­lega tonni af fiski.  Sumir bara með því að fara í Bláa lón­ið.


Hálendið er víða ofbeitt af skepnu sem skilar sama sem engum hagn­aði.  Þessi gamla hugsun er að keyra í gegn nýja búvöru­samn­inga sem svo gott sem þvinga bændur til að auka sína fram­leiðslu. 



Stór­fram­kvæmdir í stór­iðju tröll­ríða hag­kerf­inu trekk í trekk. „Fjall­kon­an“ sem ég hitti í Bónus nýtir tím­ann milli fram­kvæmda til að dæla hálendi á bíl­inn og er á meðan skít­hrædd um að torf­kof­arnir nái henni og reið yfir að stjórn­völd séu ekki búin að setja sjálf­virka áfyll­ingu á tank­inn svo hún þurfi nú ekki að standa í þessu gaufi og ves­eni. 


Þessi úrelta hugsun og upp­grips­fíkn er að merg­sjúga auð­lindir lands­ins, fiski­miðin eru van­virt, hálendið er skyndigróða­stöð rík­is­ins og á meðan pössum við að segja engum frá því svo að við getum grætt pen­ing af grun­lausum útlend­ing­um. Þeir skila samt svaka­lega háum upp­hæðum til okkar allra, er það ekki?

Væri ekki ágætt að geta sagt ferða­mönnum að við berum virð­ingu fyrir auð­lindum okkar og meint það?

Hvað eigum við að gera?

Ég hvet „fjall­kon­una“ við stýrið til að stoppa bíl­inn.  Þó ekki væri nema í smá­stund.  Þú ert að rústa bílnum þínum og glanna­skap­ur­inn er þín ósvalandi græðgi. Börnin þín þurfa að nota sama bíl. Þú sinnir engu við­haldi og bíll­inn eyðir orðið meira en skrið­dreki.  Hann er skítugur utan sem inn­an. Dóttir þín er betri að keyra en þú.  


Stígðu útúr bíln­um, fáðu þér eina með öllu. Rifj­aðu upp ensk­una og önnur tungu­mál sem þú hefur fengið að læra, sýndu ferða­mönnum hvar þú ert og þinn merki­lega bíl. Börnin þín hafa menntað sig í að gera við bíla og keyra sparakst­ur. 
Torf­kof­arnir eru svo langt á eftir þér að það muna fæstir hvernig þeir líta út.  

Ekki vera hræðslu­púki. Hættu að hlusta á þá sem eru klapp­stýrur þess­arar hug­mynda­fræði. Ekki segja þeim að fara með fisk­inn og hálendið til aflandseyja.  Ekki kjósa Ólaf Ragnar Gríms­son sem for­seta Íslands eða Sjálf­stæð­is­flokk­inn og Fram­sókn­ar­flokk­inn á þing.  

Það væri fínt að fá mynd á sögu síð­ustu ára­tuga og þessir aðilar eru best geymdir þar sem við­vör­un.