Undir lok nóvembermánaðar birti dr. Ásgeir Jónsson dósent í peningamálahagfræði við Háskóla Íslands hugleiðingu um sjávarútveg á vef fjármálafyrirtækisins Virðingar þar sem Ásgeir starfar jafnframt sem efnahagsráðgjafi og einn af þremur yfirstjórnendum.
Sannleikurinn um sjávarútveg er yfirskrift pistilsins og hefðu sumir kannski látið sig muna um minna, þó að þar með sé ekki sagt að Ásgeir meini endilega að allt sé það heilagur sannleikur sem hann hafi fram að færa. Í ljósi ferils hans á sviði vísinda og fræða og margvíslegra starfa er varða hinar mestu nákvæmnisgreiningar á þjóðarhag og fjármálakerfum hljótum við fremur að álykta að sannleikur hans byggi á traustum vísindalegum fræðagrunni, og þá raunar svo traustum að varla verði um neitt efast né villst. Að öðrum kosti hlyti Ásgeir að hafa sett hugleiðingu sína fram sem kenninguna, en ekki sannleikann, um sjávarútveg. Það er því ekki úr vegi, þegar svo stór sannleikur er borinn á borð, að huga fyrst aðeins að ferli höfundarins áður en við tökum að kryfja lögmálið.
Ásgeir lauk doktorsprófi í hagfræði árið 2001. Starfaði hann frá árinu 2000 sem sérfræðingur í peningamálahagfræði hjá Hagfræðistofnun til ársins 2004 að hann tók við stöðu aðalhagfræðings Kaupþings sem hann gegndi til ársins 2006. Hann var forstöðumaður greiningardeildar Kaupþings frá árinu 2006 til hruns árið 2008, en tók þá við sömu stöðu hjá nýstofnuðum Arion banka, sem hann svo gegndi kreppuárin til ársins 2011. Ásgeir starfaði síðan sem efnahagsráðgjafi fjármálafyrirtækisins GAMMA Management þar til að hann tók við starfi sínu hjá Virðingu í byrjun árs 2015. Ásgeir var kjörinn forseti hagfræðideildar HÍ snemma á þessu ári 2016 fram til sumars 2018, en hann hefur sinnt störfum við háskólann allt frá árinu 2000. Auk stöðu deildarforseta er Ásgeir umsjónarmaður meistaranáms í fjármálahagfræði við sömu deild. Þau verkefni sem Ásgeir hefur unnið að, samkvæmt frétt á vef HÍ um kjörið 22/1 2016, eru meðal annars tengd alþjóðafjármálum, peningahagfræði, hagsögu, orkuhagfræði, fasteignamarkaðinum, byggðahagfræði og almennri þjóðhagfræði.
Ásgeir hugleiðir fyrst í pistli sínum breytingarnar frá því í gamla daga þegar hann var á sjó og kemst að þeirri niðurstöðu að þær hafi „verið hraðari en svo að þjóðarsálin hafi náð að fylgja þeim eftir, enda hefur þjóðmálaumræðan verið föst í fortíðinni – í rómantískum bábiljum þar sem sjávarútvegur snýst bara um veiðar.“
Eða með öðrum orðum, að þjóðarsálin sé föst í hégiljum, hindurvitnum og bulli – svo að notuð séu nokkur helstu samnefni við bábiljur sem Íslenskri orðsifjabók og Íslenskri samheitaorðabók ber vel saman um. Samkvæmt greiningu dr. Ásgeirs mun og þjóðmálaumræðan jafnframt vera á þeim villigötum stödd, að talað er „líkt og góður árangur útvegsfyrirtækjanna sé eitthvert vandamál!“ Er þá nema von hagfræðideildarforsetanum blöskri?
Miklar kerlingabækur hefur doktorinn mátt leggja til grundvallar rannsóknum sínum að vottað gæti hann svo mikinn sannleika um sál einnar þjóðar. Er þessi niðurstaða hans í seinni tíð þó í mjög röklegu samhengi við þann mikla lærdóm sem hann öðlaðist hálfgerður hvítvoðungur á skólaskipinu Skagfirðingi, „að lífsspekin liggur í saltinu, rokinu og kláminu“. Sumir sjóaðri hefðu að vísu kannski kallað þessa súpermannslegu upplifun þeirra Ásgeirs og Bjartmars Guðlaugssonar á sjómannslífi og slori einfaldlega sveitó – en það er allt önnur saga, sem kann líka að byggja á allt annarskonar sannleiksvottorði.
„Ef þér farið eftir því sem ég segi eruð þér sannir lærisveinar mínir og munuð þekkja sannleikann, og sannleikurinn mun gera yður frjálsa.“
Þannig var það skilyrði Krists fyrir heilögum sannleika að farið væri eftir því sem hann greindi. En dr. Ásgeir gengur mun lengra, enda ekki haldinn neinum hégiljum eða hindurvitnum eða hann að bulla neinar bábiljur. Sannleikur hans er skilyrðislaus og því settur fram sem vísindalega sönnuð kenning, sem eðli málsins er þá ekki lengur kenning heldur lögmál. Hann þarf því ekki að brýna neinn til verka, að fara eftir því sem hann segi, hvað þá heldur spyrja neinn hvort að hafi yfirgefið sig, hann er enda ekki kominn til að uppfylla neitt lögmál, því að orð hans eru lögmálið – og rentan.
Rentan
Það verður vissulega vart annað sagt um hina ýmsu fylgjendur Ásgeirs og félaga hans í hagfræði- og greiningardeildum bankanna, jafnt fyrir sem eftir hrun, en að sannleikurinn hafi gert þá frjálsa og að ákaflega fátt hafi verið þeim heilagt. Nema náttúrulega rentan. Frelsi örfárra þeirra var svo að vísu aðeins hamlað, óneitanlega, en þó aðeins um skamma hríð. Þjóðin gat sjálfri sér um kennt og sínum rómantísku bábiljum og bara gott á hana að sjávarútvegurinn græddi að lokum á öllu saman. Hún gat líka svo sannarlega kennt sálinni hans Jóns síns um allt bullið um frjálsa verslun.
„Arðsköpunarkraftur kvótakerfisins,“ segir dr. Ásgeir, „er hins vegar mun meiri en venjulegs atvinnurekstrar þar sem kerfið snýst um að takmarka aðgang að auðlindinni og skapar þannig auðlindarentu“.
Við byggjum sem sagt múra milli arðsköpunarkraftanna og þessarar frjálsu verslunar, þessa venjulega
atvinnurekstrar, sem aldrei getur skapað neina almennilega rentu. Ekki með neinum Trumpískum
populisma, heldur rífum upp arðinn með saltið í augum og rokið í fangið og látum okkur klámhöggin
einu gilda.
„Auðlindarenta er grunnhugtak í hagfræði og er einfaldlega viðvarandi munur á söluverði afurða og kostnaðarverði aðfanga. Í almennum og venjubundnum rekstri þar sem engar aðgangshindranir eru til staðar hverfur rentan í samkeppni milli fyrirtækja.“
Hví er dr. Ásgeir að eyða orðum í svo sjálfgefin sannindi? Auðvitað er íslenskur sjávarútvegur ekki almennur eða venjubundinn rekstur frekar en áliðja, bankasýsla eða aðrar slíkar grunnstoðir íslenskrar auðfræði. Og hvernig ætti að vera hægt að græða á almennum og venjubundnum rekstri þar sem engar aðgangshindranir eru til staðar og öll samkeppni er drepin í dróma með endalausri afskiptasemi nýgræðinga sem vilja hrifsa til sín gróða? Og allir saman verða á endanum að una við smákökur en enginn fær stórar sneiðar! Hefði einokunarverslunin þrifist í slíku umhverfi? Eða hve miklu meiri væri ekki Kaupmannahöfn ef íslenska auðlindin hefði ekki verið eyðilögð með fríhöndluninni? Hvaða borg myndi þá jafnast við borg þá miklu?
Lögmálið
„Kvótakerfið skapar arð með tvennum hætti: Í fyrsta lagi með skilvirkri veiðstjórnun út frá líffræðilegu sjónarhorni þar sem hægt er að ákveða heildarafla með nákvæmni og koma í veg fyrir ofnýtingu fiskistofna. Í öðru lagi gerir frjálst framsal aflaheimilda það að verkum að hagkvæmustu útgerðaraðilarnir munu kaupa þá lakari út og sjá um veiðarnar með lágmarks kostnaði og með mestri arðsemi. Þessir eiginleikar kvótakerfisins ættu nú að liggja í augum uppi eftir tæplega 30 ára reynslu þannig að lítt þurfi um þá að deila.“
Hvað þá um keisarans skegg.
Þegar hernaðurinn hófst gegn hafinu í kjölfar sigra okkar í stríðunum við breska heimsveldið varð oft ekki milli séð hvorir væru sælli með sig, við eða þorskurinn. Hann var borinn á höndum út um heim og smjattað á honum jafnt hjá Long John Silver's sem í San Quentin State Prison og breska konungsfjölskyldan og þjóðir hennar hugsuðu til þess með hryllingi þegar ráðherrar ríkisins og Parliament lýstu okkur í viðskiptabann. Því að þá var útséð með þeirra þjóðarrétt í bili – Icelandic fish and franskar vafið inn í The Sun or The Times or The Daily Mirror. Og við því meiri menn með mönnum, stoltari en þótt handritin hefðu aldrei komið heim, en fengum líka helling af Lödum í skiptum fyrir síld sem við tæmdum hafið af og tappatogara og Trabant fyrir heykvíslarstungna karfann, og lögðum þá ekki síður áherslu á þjóðarrétt Nígeríumanna, skreið, svo lengi sem þeirra stríð ekki hamlaði, og aðalrétt Spánverja, saltfisk, svo lengi sem enginn hér heima hæfi borgarastyrjöld og vín bannaði.
En kannski er sigurvinningur manns aldrei annað en sjálfsblekking. Eða eins og dr. Ásgeir lýsir svo ágætlega:
„Þegar kvótakerfið kom fram í sinni fyrstu mynd árið 1984 var rekstur sjávarútvegsfyrirtækja herfilegur. Árið 1982 var 40% taprekstur af útgerð hérlendis, 13% tap árið 1983 og 19% tap árið 1984. Afli fór minnkandi vegna ofveiði samhliða því að gríðarleg umframframleiðslugeta var til staðar. Fiskmarkaðir þekktust ekki heldur var fiskverð ákveðið af opinberu verðlagsráði og millifærslukerfi. Vegakerfi landsins var byggt upp af malarvegum er voru vanbúnir fyrir þungaflutninga. Verðbólga mældist í tugum prósenta. Greininni hafði um langan tíma verið haldið uppi með lánum á neikvæðum raunvöxtum en eftir að verðtryggingu var komið á árið 1979 fór að þrengja að mörgum skuldsettum fyrirtækjum. Hrun þorskstofnsins árið 1989 var síðan gríðarlegt áfall – útgerðin var á leiðinni á hausinn og við lá að hún myndi draga bankakerfið með sér. Níundi áratugurinn endaði því á stóru „beiláti“ fyrir sjávarútveginn sem var með öðrum þræði „beilát“ fyrir bankakerfið sjálft.“
Þetta voru hvorki hinar fyrstu né hvað þá heldur hinar síðustu björgunaraðgerðir í þágu sjávarútvegs, bankakerfis og þjóðar. Árið 1991 var sjávarútvegurinn reyndar búinn sjálfvirkri öndunarvél og hefur hann spjarað sig býsna vel síðan. Batteríin duga að vísu ekki nema ár í senn, en aldrei hefur verið neitt mál að hlaða þau að nýju. Bankakerfið hefur auðvitað alltaf verið vandræðabarnið en því skyldum við gefa okkur fyrirfram að allt eigi að vera allra best í heimi? Er ekki hver hlutur orðinn til af skynsamlegri ástæðu þar sem að sérhverri tilurð hníga skynsamleg rök? Auðvitað er það bara þannig.
Verst gegnir þó með þjóðina. Eða eins og Ásgeir hefur svo ágætlega lýst, þá virðist hún oft vera ákaflega föst í allskyns hégiljum, hindurvitnum og jafnvel bulli. Eins og hún hreinlega skilji ekki það sem fyrir hana er lagt. Föst í einhverjum rómantískum bábiljum langt aftur í forneskju, engu líkara en hún væri enn að skrifa fornsögurnar sínar.
Auðvitað kemur ekki til greina að setja veiðiheimildir á frjálsan markað nema kannski pínulítið til
þagga niður í þjóðinni. Eða eins og Benedikt Jóhannesson bendir á í Facebook-færslu 26. nóvember
s.l. – er hann deilir grein Ásgeirs og deilir aldeilis með honum sannleikanum – að sátt þurfi að nást í
sjávarútvegi, og að Ásgeir Jónsson fari einmitt beint að kjarna málsins. Lýsir Benedikt því beinlínis yfir
að grein Ásgeirs sé skyldulesning fyrir alla þá sem hafi áhuga á skynsamlegri stjórn fiskveiða og
sanngjörnu afgjaldi fyrir veiðiréttinn, og hnykkir á þeirri skoðun sinni með vísun til lokaorða Ásgeirs:
„Staðreyndin er einfaldlega þessi: Ef ekki er brugðist við vaxandi þjóðfélagslegri óánægju mikillar arðmyndunar í greininni mun það að lokum verða höfuðbani kvótakerfisins hvað sem líður tuði hagfræðinga um hagvæmni og skilvirkni.“
Leikreglurnar
Ég sem aðrir með áhuga á þessum sanngirnismálum hlaut því að kynna mér lögmálið til hlýtar. Og það rann upp fyrir mér ljós á hvílíkum villigötum ég hafði verið, blindaður af einhverjum rómantískum bábiljum, er ég í einfeldni minni hafði brugðist við grein Benedikts s.l. sumar í Kjarnanum um þá markaðslausn í sjávarútvegi að setja hluta kvóta á markað. Ráði frjáls markaður veiðiheimildum – eða fákeppni? spurði ég fáfræðlingurinn og lagði til eins og hver annar bullukollur að bókstaflega allur fiskveiðikvóti íslenska ríkisins lyti reglum um frjálsan markað! Að sjálfsögðu svaraði Benedikt þessu tuði engu, hvorki á Facebook né í Kjarnanum, þar sem greininn birtist, hvað þá heldur að hann gæfi henni slíkt vottorð að væri skyldulesning!
Frjáls verslun á að sjálfsögðu einungis við „í almennum og venjubundnum rekstri þar sem engar aðgangshindranir eru til staðar,“ samkvæmt lögmáli Ásgeirs, „enda hverfur rentan í samkeppni milli fyrirtækja.“ Þó nú væri og þá ekki heldur verið að rífa upp arðinn með saltið í augum og rokið í fangið, hvað þá menn kunni að klæmast líkt og á Króknum eða á Akureyri, heldur endalaust verið í hindrunarlausu kapphlaupi um fáfengileg lífsins gæði.
„Arðsköpunarkraftur kvótakerfisins er hins vegar mun meiri en venjulegs atvinnurekstrar þar sem kerfið snýst um að takmarka aðgang að auðlindinni og skapar þannig auðlindarentu.“ Eða hvernig ættu annars Máritanía og Marokkó að sjá fram á betri tíð með blóm í haga? Hvernig ættum við annars að skapa auð til að rækta upp Sahara? Eða stuðla að fjárrækt suður í henni Namibíu?
Stóri sannleikurinn er nefnilega sá að sjávarútvegurinn á sér sjálfstæða tilveru, alls óháð þjóðinni, alveg eins og áliðja, bankasýsla og aðrar slíkar auðlindagróðagreinar sem löngum hafa notið undanþága frá almennum leikreglum, enda lúta þær lögmáli fákeppni en ekki almennum markaðslögmálum. Eða hvað koma annars leikskólareglur við okkar almennu auðfræði, siðfræði og samskiptareglum? Auðvitað hlýtur þjóðin að kyngja svo mikilhæfum sannleika ef hún fær pínulítið af gróðanum í meðlæti með.
Eða með orðum Adams Smith:
„How selfish soever man may be supposed, there are evidently some principles in his nature, which interest him in the fortune of others, and render their happiness necessary to him, though he derives nothing from it except the pleasure of seeing it. Of this kind is pity or compassion, the emotion which we feel for the misery of others, when we either see it, or are made to conceive it in a very lively manner. That we often derive sorrow from the sorrow of others, is a matter of fact too obvious to require any instances to prove it; for this sentiment, like all the other original passions of human nature, is by no means confined to the virtuous and humane, though they perhaps may feel it with the most exquisite sensibility. The greatest ruffian, the most hardened violator of the laws of society, is not altogether without it.“
Hve eigingjarn maðurinn kann að vera, þá eru greinilega vissar grundvallarkenndir í eðli hans sem kveikja áhuga hans á örlögum annarra og hvernig þeirra gæfuhjól snúa að honum, þótt hann uppskeri ekki endilega neitt nema ánægjuna af að hafa upplifað það. Af þessu tagi er samúðin eða meðaumkunin, vill Adam Smith meina, – tilfinningin sem við berum í brjósti fyrir eymd annarra, á hvern veg sem við annars upplifum hana. Að verða harmi slegin yfir harmi annarra sé svo almenn upplifun að ekki þurfi vitna við, enda sé um þá kennd eins farið og allar aðrar grundvallarkenndir manneskjunnar, að hún sé alls ekki bundin við hin göfugu og dyggðugu, þótt þau reyndar kunni að bera hinar dýpstu tilfinningar í brjósti. Hrotti hinn mesti, sá sem fótum treður samfélagslögin fyllstu fetum, er allsendis ekki alveg tilfinningalaus.
Sveitapiltsins draumur
Nú myndu sumir segja að frjáls verslun snúist einmitt um hindranir. Eða byggir ekki hver einasta verslun upp verðvegg í kringum sig, uppsett verð, sem hindrar öll viðskipti við þá sem ekki vilja klýfa múrinn? Skiptir þá engu máli hvað er innan garðs, blátt eða grænt lón, hænur sem verpa gullbrúnum eggjum eða bara sementspokar í Múrbúðinni – enginn fær að skipta með nein slík innmúruð, afgirt verðmæti nema að greiði uppsett verð fyrir, þannig er bara frjáls verslun.
Þvílíkt frelsi eða hitt þó heldur, myndu þá einhverjir nýgræðingar segja, aldeilis blautir á bak við eyrun, og hafna öllum viðskiptum við slíka þvergirðinga. Við getum boðið þetta miklu ódýrara, selt fólki böð í blágrænustu silungapollum við afar vægu verði og myndum jafnvel bjóða gestum að setja smápening í hænur sem verptu handa þeim eggjum í öllum regnbogans litum, auk gullbrúna litsins að sjálfsögðu og jafnvel í hvítu líka, allt að frjálsu vali hvers og eins. Og ekkert mál að undirbjóða Múrbúðina með því að endurreisa sementsverksmiðjuna á Akranesi og taka bara nógu hressilegt gjald af erlendum túristum fyrir að fá að fylgjast með aukabúgreininni.
En dr. Ásgeir á svör við öllu. Í almennum og venjubundnum rekstri þar sem engar aðgangshindranir eru til staðar hverfur rentan auðvitað í samkeppni milli fyrirtækja. Það er því bara gott á eigendur baða og lauga að einhver bjóði lægra verð en þeir því að annars gæti renta þeirra ekki horfið samkvæmt lögmálinu. Og ekkert nema gott um það að segja að ódýr egg fylgdu með í kaupbæti, sérstaklega ef þau væru boðin á undirmálsverði þannig að renta nýgræðinganna færi líka örugglega öll fyrir bí. Og eru egg ekki líka holl og góð? Og hvort Múrbúðin á það ekki skilið að einhver hnekkti veldi hennar, mikil blessun væri að vorir erlendu gestir gætu komið þannig vitinu fyrir okkur á sem flestum sviðum og að stuðluðu að náttúrulegu, íslensku iðnverki á ný.
Allt öðru máli gegnir um auðlindagróðagreinar, enda búa þær yfir raunverulegum arðsköpunarkrafti. Þá erum við ekki að tala um að nýta einhverja silungapolla eða að virkja gamla strompa, hvað þá að reka sveitó hænsnabú þar sem venjulegt mannfólk slítur sér út í samkeppni um rentu sem hver étur frá hver öðrum hvort eð er, ef ekki hænurnar allt saman sjálfar. Þar getur frjáls samkeppni átt sig. Heldur erum við að tala um það sem er auðugt og mikilfenglegt og lýtur algerlega sínu eigin, sjálfstæða lögmáli, óháð Newton, óháð Einstein, óháð Adam Smith.
Eða því skyldum við hindra alvöru arðmyndun með því að þvinga markmiðum upp á
auðlindagróðagreinarnar sem oftar en ekki eru fjarri allri skynsemi? Kannski banna alvöru hænur sem
verpa gulleggjum en leyfa bara gamaldags landnámshænur?
Stóri sannleikurinn er auðvitað sá að eina alvöru arðmyndunin er fólgin í gullgerðarlist en ekki í striti í sveita síns andlits í samkeppni um smá hallærislega rentu sem hver étur frá hver öðrum hvort eð er, ef ekki þessi landnámshænsni allt saman upp til agna. Þess vegna er svo mikilvægt að búa vel í haginn fyrir listina og koma í veg fyrir vörusvik. Við höfum listamannalaun og almennt góðar opinberar tryggingar fyrir sönnum og fögrum listum, því skyldi hið opinbera þá ekki tryggja gullgerðarlist líka?
Eða því skyldu einhverjir sveitamenn fá vænni flís af feitum sauð en t.d. GAMMA Management sem styður þó fagrar listir og forðar ávallt sinfóníuhljómsveitinni frá gjaldþroti? Því skyldu útgerðarmenn þá ekki líka fá tækifæri til að afla fjár í góðgerðaskyni án endalausra afskipta einhverra nýgræðinga af starfsemi sinni?
Eða með orðum hagfræðideildarforseta Háskóla íslands, dr. Ásgeirs Jónssonar, dósents:
„Gott dæmi er hin síendurtekna krafa um nýliðun í greininni. Af hverju þarf nýliðun í sjávarútvegi? Það er búið að eyða áratugum í það að reyna að fækka aðilum í sjávarútvegi – það var lykillinn að hagræðingunni. Af hverju þarf að draga einhverja nýja að?“
Draumur eða martröð?
„Töluvert mikið hefur verið gert úr þeirri staðreynd að útgerðarmenn hafi fengið kvótann gefins árið 1984 á grundvelli veiðireynslu síðustu þriggja ára á undan,“ bendir dr. Ásgeir á í sannleikskornum sínum. „Útgerðarfyrirtækin sem fengu þessa úthlutun áttu þó að baki ára og áratuga starfsemi og hjá þeim samsöfnuð reynsla og þekking Íslendinga í útgerð og það verður ekki séð að nokkur aðrir hefðu frekar átt að fá kvótann úthlutaðan.“
Sá sem hafði stundað útgerð í 50 ár og hætti henni eigi síðar en 1983, hokinn af reynslu, með saltið gróið í augum, úttaugaður af Atlantshafsrokinu, fékk að vísu ekkert í sinn hlut heldur einungis skip hans eða fley gömlu – en hvað eins og opinber úthlutunarbatterí gætu verið að taka tillit til slíkra þorskhausa sem fylgdust augljóslega ekki með í pólitík! Og nýgræðingurinn sem þá keypti allt af gamla manninum, kannski ekki alveg svo blautur á bak við eyrun, vel að sér í framsókn og sjálfstæðri framtíðarsýn útvegsmanna, og þá kannski ekki hvað síst búinn að kynna sér byltingarkenndar hugmyndir auðfræðinga þeirra um eignarrétt – kannski að hann grunaði drauminn, martröð uppgjafaútgerðarmannsins...
Hér í vörum heyrist bárusnari,
höld ber kaldan öldu vald á faldi,
sveltupiltar söltum veltast byltum,
á sólarbóli róla í njólu gjólu;
öflgir tefla afl við skeflurefla,
sem að þeim voga, boga, toga, soga!
Ungi maðurinn kann nú að vera orðinn betur að sér í gullgerðarlist en fremstu listamenn þjóðarinnar, jafnvel farinn að skáka frumstæðustu Afríkulist betur en Picasso á sinni tíð. Hvers vegna ekki var jafnt yfir alla látið ganga á þessum herrans árum – sem „áttu þó að baki ára og áratuga starfsemi og hjá þeim samsöfnuð reynsla og þekking,“ – hlýtur doktorinn að greina lið fyrir lið fyrir fróðleiksfúsum nemendum sínum og færa svo heim hinni hémullulegu þjóð allan sannleikann.
Hve þungt skyldi þá vega á metaskálum, virðingin fyrir jafnræði manna og allra atvinnuvega til tækifæra?
Höfundur er áhugamaður um auðfræði.
Helstu heimildir og ítarefni:
Dr. Ásgeir Jónsson: Sannleikurinn um sjávarútveg, Virðing, hugleiðingar Dr. Ásgeirs Jónssonar, 26.nóv. 2016.
Jóhannes guðspjallamaður: Jóhannesarguðspjall, 8. 31, Hið íslenska Biblíufélag, Biblían á vefnum.
Benedikt Jóhannesson: Viðreisn vill markaðslausn í sjávarútvegi - Hluti kvóta árlega á markað,Kjarninn, skoðun – aðsendar greinar, 15. júlí 2016.
Benedikt Jóhannesson: Facebook-færsla, Facebook, 26. nóv. 2016.
Árni B. Helgason: Ráði frjáls markaður veiðiheimildum – eða fákeppni?,Kjarninn, skoðun – aðsendar greinar, 2. nóv. 2016.
Árni B. Helgason: Réttmæti skattheimtu, Stjórnmál og stjórnsýsla, veftímarit, 1. tbl. 4. árg. 2008, Erindi og greinar.
Adam Smith: The Theory of Moral Sentiments (Kenningin um siðferðiskenndirnar). Library of Economics and Liberty. Vefútgáfa. Fyrst útgefið 1759.
