Ísland er vist­fræði­lega eitt verst farna land Evr­ópu. Frá land­námi hefur gróð­ur- og jarð­vegseyð­ing vegna ósjálf­bærrar land­nýt­ing­ar, sem ekki hefur tekið mið af óblíðri veðr­áttu og tíðum eld­gos­um, rústað stórum hluta vist­kerfa lands­ins. Tæp­lega 1/3 af yfir­borði Íslands hefur minna en 20% gróð­ur­þekju. Langstærstur hluti þess svæðis var áður gróið þó ein­hverjir jök­ul­sandar og svæði á mið­há­lend­inu, í regn­skugga norðan jökla, séu þarna með­tal­in. Því til við­bótar er ríf­lega 1/3 lands­ins með laskaða gróð­ur­þekju. 

Auð­lindin Ísland er í veru­lega döpru ásig­komu­lagi – með meira en helm­ing af öllum sínum gróð­ur- og jarð­vegsauð­lindum í eyddu eða lösk­uðu ástandi. Það sem verra er – Hluti laskaða lands­ins er enn að rofna og losa gríð­ar­legt magn kolefnis út í and­rúms­loft­ið.

Jarð­vegseyð­ing hraðar súrnun sjávar

Jarð­vegseyð­ing á norð­ur­slóðum eykur styrk CO₂ í and­rúms­lofti en einnig í hafi þar sem tals­verður hluti kolefn­is­ins sem losnar endar beint í haf­inu og oxast þar. Jarð­vegseyð­ing og land­hnignun hefur því bæði óbein og bein áhrif á að hraða súrnun sjáv­ar.

Rann­sóknir gefa til kynna að minnsta kosti helm­ingur þess kolefnis sem losnar við jarð­vegs­rof hér­lendis oxist yfir í CO₂. Stærð­argráða CO₂ los­unar vegna núver­andi jarð­vegseyð­ingar og land­hnign­unar hér­lendis hefur þannig verið metin til jafns við alla aðra losun frá Íslandi og jafn­vel mun meiri sam­kvæmt nýlegri skýrslu frá LBHÍ. 

Losun frá beiti­löndum sauð­fjár

Stór hluti þeirra svæða sem eru enn að losa kolefni eru nýtt sem sum­ar­beiti­lönd fyrir sauð­fé. Þetta eru svæðin sem þarf að stöðva rof og land­hnignun á og end­ur­heimta vist­getu þeirra. Í grein dr. Ólafs Arn­alds sem birt­ist nýverið í Kjarn­anum kemur fram að það sé hægt að draga úr losun frá lösk­uðu landi og fram­ræstu vot­lendi um jafn­vel 1 milljón tonna CO₂ ár­lega og binda á ný í jarð­vegi og gróðri um 1 milljón tonna CO₂ úr and­rúms­lofti. Árlegur ávinn­ingur land­bóta­að­gerða gæti þannig numið um 2 millj­ónir tonna CO₂ á ári. 

Okkar ábyrgð

Ísland getur því miður ekki nýtt allan þennan mögu­lega ávinn­ing beint í lofts­lags­bók­haldi sínu þar sem hann fellur aðeins að tak­mörk­uðu leyti undir skuld­bind­ingar okkar á alþjóða­vett­vangi um minni los­un. Það er því ekki útlit fyrir að við getum keypt okkur frá skuld­bind­ingum okkar um minni los­un, með auknum land­bóta­að­gerð­um, eins og lagt er til í nýlegri skýrslu Byggða­stofn­unar um stöðu sauð­fjár­ræktar og sauð­fjár­bænda.

Það breytir þó ekki þeirri stað­reynd að íslenska ríkið verður að bregð­ast við þessum alvar­legu stað­reyndum af festu og ganga í að stöðva jarð­vegs­rof og land­hnign­un. Ríkið getur þannig ekki haldið áfram að nið­ur­greiða lamba­kjöts­fram­leiðslu á illa grónum og löskuðum svæð­um. Það ber sam­fé­lags­lega ábyrgð á að lág­marka losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda frá Íslandi. Minni losun frá landi kemur and­rúms­loft­inu mjög til góða og er lík­lega stærsta ein­staka skref sem við sem þjóð getum tekið til að draga úr hlýnun jarðar og súrnun sjáv­ar. 

Höf­undur er landgræðslu­vistfræðingur og aðstoð­ar­maður umhverf­is- og auð­linda­ráð­herra.