Það hefur lík­lega ekki farið fram­hjá mörgum að síð­ustu miss­eri hefur verið tíð­rætt um raka­skemmdir og myglu í húsum og þá sér­stak­lega á vinnu­stöð­um. Ástandið getur verið alvar­legt þar sem fyr­ir­tæki þurfa að fara í kostn­að­ar­samar aðgerðir til þess að bæta ástandið og í mörgum til­fellum missir af góðu starfs­fólki í veik­inda­leyfi eða til ann­arra vinnu­veit­enda.

Hvaða aðgerða er þörf er flókið ferli. Fyrst og fremst þarf að greina vanda­mál­in, stöðva orsök raka, fjar­lægja raka­skemmd bygg­ing­ar­efni og síðan að tryggja reglu­leg og góð loft­skipti. Einnig er mik­il­vægt að tak­marka notkun ert­andi efna í vinnu­um­hverfi við end­ur­bætur og þrif almennt.

Hús­næði lokað eða ráð­ist í end­ur­bætur

En hvað vitum við um þessi veik­indi sem verða þess vald­andi að fyr­ir­tæki grípa til þeirra örþrifa­ráða að loka hús­næði eða ráð­ast í miklar end­ur­bæt­ur? Hvað liggur að baki ?

Alþjóða­heil­brigð­is­mála­stofn­unin (WHO) til­tekur sér­stak­lega að raka­skemmdir og mygla í húsum séu í tengslum við ýmsa heilsu­bresti, versnun á ast­ma, ert­ing frá efri- og neðri loft­veg­um, efri loft­veg­a­sýk­ing­ar. Sumir fá flensu­lík ein­kenni og slapp­leika.

Í mörgum til­vikum þar sem að starfs­fólk tengir ein­hverja kvilla við við­veru í vinn­unni hefur það jafnan tekið til þess ráðs að starfa að heiman eða flutt sig á aðrar starfs­stöðvar og með því náð að bæta heilsu og lífs­gæði.

Það sem við vitum og þekkjum ekki nógu vel er orsaka­þátt­ur­inn í raka­skemmdu hús­næði, jú það eru meiri líkur á margs konar kvillum í raka­skemmdu hús­næði og rann­sóknir sýna sterk tengsl þar á milli en aftur á móti þekkjum við ekki hvaða þáttur það er í raka­skemmdum sem raun­veru­lega veldur – og kannski er það sam­spil myglu, bakt­er­ía, smá­dýra, afleiðu­efna, útguf­unar og þar með ónægrar loft­ræs­ing­ar.

Þar sem afleið­ingar  eru klár­lega ljósar en hafa ekki lækn­is­fræði­legar upp­lýs­ingar um orsaka­þátt er mikil áskorun í ráð­gjöf. Í því til­felli verðum við að taka til­lit til heilsu og fylgja leið­ar­vísi WHO þar sem þeir gefa út að stöðva þurfi leka, fjar­lægja raka­skemmd efni og hreinsa á eft­ir. Skamm­tíma lausnir og úðun efna er ekki væn­leg til árang­urs.

Í mörgum til­fellum er hægt að ná miklum árangri með líðan og fram­legð starfs­manna eftir ein­faldar aðgerð­ir. Fyr­ir­tæki og stofn­anir hafa náð góðum árangri vegna raka­skemmda með aðgerðum sem tengj­ast þá helst bættu við­haldi og verk­lagi þar sem ráð­gjöf tekur til­lit til notk­unar hús­næð­is. Þau til­felli rata ekki í fjöl­miðla.

Aðilar innan bygg­ing­ar­geirans hafa sýnt þessum málum athygli og áhuga til þess að gera betur og bæta húsin okk­ar. Jafn­framt er í umræð­unni að auka fræðslu til allra fag­stétta og almenn­ings varð­andi við­hald og umhirðu hús­næð­is.

Ein­hverra hluta vegna virð­ist vera sem margir aðilar í heil­brigð­is­geir­anum séu aðeins lengur að ranka við sér. Ef til vill vegna þess að með­ferð­ar­úr­ræði eru fá og tak­mörk­uð. Mögu­lega höfum við ein­stakt tæki­færi hér­lendis til þess að rann­saka orsaka­þátt og taka þátt í rann­sóknum varð­andi erfð­ir, umhverfi og mögu­legar með­ferð­ir.

Hvaða við­mið höfum við?

Í dag er staðan sú að hús­næði má laga með því að fylgja leið­ar­vísum ann­arra þjóða og WHO. Hversu langt á að ganga í við­gerðum er þó ávallt vanda­samt og helstu við­mið hljóta því að vera að heilsu­fars­á­hætta verði tak­mörkuð og vellíðan auk­ist í hús­næði. Önnur aðgerð­ar­við­mið liggja ekki fyr­ir. Okkur skortir einnig úrræði þegar kemur að heilsu fólks. Í ein­staka til­fellum nær fólk ekki fullum bata við það eitt að hús­næði sé lag­að, stundum getur það ekki snúið aftur á vinnu­stað þrátt fyrir við­gerðir og með­ferðir vegna ein­kenna eru tak­mark­að­ar. Ein­kenni verða þrá­lát og lífs­gæði fólks skerð­ast.

Við þurfum að fá inn­lenda leið­ar­vísa varð­andi lag­fær­ingar á hús­næði sem byggja á vís­indum og reynslu. Við þurfum að sam­ræma rann­sóknir og aðferðir við grein­ingar sem fylgja nýj­ustu þekk­ingu hverju sinni. Þeir sem finna til ein­kenna þurfa að kom­ast í ferli innan heil­brigð­is­kerf­is­ins og þeim mætt skiln­ingi án for­dóma.

Hvað vitum við?

Við vitum að hluti fólks finnur fyrir ein­kennum og veik­ist oftar í raka­skemmdu hús­næði. Líkur á ýmsum kvillum eru yfir­gnæf­andi meiri. Við vitum að fólk bætir heilsu með því að dvelja ekki í raka­skemmdu hús­næði. Við vitum að ein­hverjir eru lengur að ná heilsu en aðrir og ein­kenni verða jafn­vel þrá­lát. Við vitum að loft­gæði skipta okkur veru­legu máli m.t.t. vellíð­unar og lífs­gæða. Við vitum að bygg­ingar skemm­ast vegna raka. Við vitum að ein­hver hluti fólks nær ekki fyrri heilsu að fullu.  

Hvað vitum við ekki?

Við vitum ekki hver orsaka­þátt­ur­inn er. Hvað er það í raka­skemmdu hús­næði sem veldur ein­kenn­um; gró, bakt­er­í­ur, svepp­hlut­ar, efna­meng­un, eit­ur­efni eða útgufun frá efnum ? Við vitum ekki af hverju flestir ná fyrri styrk á meðan að aðrir gera það ekki eftir við­gerðir eða flutn­ing. Við vitum ekki hvort og þá hversu stór hluti fólks fær ein­kenni. Við vitum ekki hvaða með­ferð ber árang­ur.

Áskorun

Ég vil skora á heil­brigð­is­starfs­fólk að taka höndum saman og taka á þessum heilsu­far­s­vanda, finna úrræði, veita stuðn­ing, fræðslu og nýta sér­stöðu okkar til rann­sókna.

Einnig vil ég hvetja til þess að rann­sókn­ar­að­ferðir í bygg­ingum verði að ein­hverju leyti sam­ræmdar á vís­inda­legum grunni, þar sem vellíðan þeirra sem dvelja í bygg­ingum sé í for­gangi.

Við getum komið í veg fyrir stóran hluta af þeim raka­vanda­málum sem eru þekkt í dag í hönn­un, við fram­kvæmd og notkun hús­næð­is.

Hversu marga erum við að missa af vinnu­mark­aði í dag? Hversu marga þurfum við að missa af vinnu­mark­aði í við­bót? Hversu margir þurfa að standa uppi eigna- og / eða heilsu­laus­ir?

Þessi heilsu­far­svandi hverfur ekki þó við reynum að afneita hon­um.  

Höf­undur fag­stjóri Húss og heilsu EFLU verk­fræði­stofu.

------

Heim­ild­ir:

Mark J.Mendell o.fl., 2011

Respiratory and All­ergic Health Effects of Damp­ness, Mold, and Damp­ness-Related Agents: A Review of the Epidem­i­ologic Evidence

htt­p://www.ncbi.nlm.nih.­gov/p­mc/­art­icles/P­MC3114807/

Umhverf­is­stofn­un, 2015

Inni­loft, raki og mygla í híbýl­um; Leið­bein­ingar fyrir almenn­ing

htt­p://www.ust.is/li­br­ar­y/Skrar/ut­gefid-efn­i/Anna­d/Inni­loft,%20raki%20og%20mygla_2015%20K­H.pdf

World Health Org­an­ization, 2009.

WHO guidelines for indoor air quality: damp­ness and mould.

htt­p://www.e­uro.Al­þjóða­heil­brigð­is­stofn­un­in.in­t/document/E92645.pdf