Fyrir ekki fyrir svo löngu spurði skel­eggur menn­ing­ar­rit­stjóri á RÚV vini sína á sam­fé­lags­miðlum eft­ir­far­andi spurn­ing­ar: „Hvaða lista­verk - leik­rit, mynd, lag eða bók - manstu eftir að hafi síð­ast haft raun­veru­leg áhrif á þig; gladdi þig, grætti, hrærði eða ögraði - nokkurn veg­inn allt nema að vekja leiða?“

Auð­vitað spruttu upp ýmsar minn­ing­ar. Per­sónu­lega man ég eftir að hafa staðið ger­sam­lega á önd­inni við að upp­lifa The Visitors eftir Ragnar Kjart­ans­son og finna fyrir gleði­tárum renna niður kinn­ar. Yfir hinu sammann­lega, hinu ein­læga sjón­ar­horni lista­manns og sam­starfs­fólks hans að fanga gleð­ina í hinu hvers­dags­lega en um leið stór­kost­lega. Sam­söng­ur­inn í hægri upp­bygg­ingu, sem sýndi hve sér­stök við erum öll sem ein­stak­lingar - en um leið svo lík sem heild. Magn­að.

En að því sögðu var það þó ein bók sem kom upp í hug­ann, þegar ég las þessa spurn­ingu fyrst. Bók sem væri tæp­lega hægt að flokka sem lista­verk, eða allt­ént ekki sem fag­ur­bók­mennt­ir. En þessi bók upp­fyllti allar kröfur á list­an­um; hún gladdi mig og grætti, hrærði og ögraði. Þessi bók heitir Street­fight: Hand­book for an Urban Revolution og er eftir Janette Sadik-K­han, fyrr­ver­andi sam­göngu­mála­stjóra New York-­borg­ar. Þessi bók er í stuttu máli talin til skyldules­efnis fyrir fólk sem hefur áhuga á borg­ar­mál­um. Og ætti að vera skyldules­efni fyrir fólk sem fjallar um borg­ar­mál.

Já, þessi grein er að fara þang­að. En þetta er áhuga­vert, ég lofa!

Borg­ar­bylt­ing lífs­gæða

Sadik-K­han var yfir­maður sam­göngu­mála í New York frá 2007 til 2013. Bókin sem hún skrif­aði er leið­ar­vísir í borg­ar­hönn­un, eða öllu heldur borg­ar­end­ur­hönn­un. Hún er einnig ævi­sögu­leg, þar sem í bók­inni má lesa um bar­áttu Sadik-K­han fyrir betri borg. Þær hindr­anir sem hún þurfti að yfir­stíga og um þann áróður sem var not­aður gegn henni.

Breyt­ing­arnar sem henni eru þakk­aðar mættu gríð­ar­legri mót­spyrnu frá frétta­miðl­um. Sér­stak­lega frá þeim sem telj­ast til hægri vængs­ins en í raun frá fjöl­mörgum körlum sem þótt­ust vita bet­ur. Frá hags­muna­að­ilum í olíu­-og bíla­iðn­að­in­um. Frá póli­tískum and­stæð­ing­um. Aðilum sem höfðu á sínum snærum ógrynni fjár­magns, ógrynni úrræða til að gera lítið úr öllu því sem hún stóð fyr­ir. (Var notað gegn henni að hún er kona? Ójá).

En sko. Besta er... Yfir­gnæf­andi meiri­hluti borg­ar­búa lýstu yfir ánægju með hennar störf. Fólkið sjálft studdi þær breyt­ingar sem hún stóð fyrir og taldi þær jákvæð­ar.

Meðal þess­ara breyt­inga var að umbreyta mal­bik­uðum illa nýttum götum í almanna­rými. Torg og græn svæði. Þar sem verslun og menn­ing blómstr­ar. Þetta gerði hún á yfir 60 stöðum í borg­inni. Hún lagði áherslu á fjár­fest­ingar í innviðum borg­ar­innar sem myndu hvetja til fjöl­breytt­ari sam­göngu­máta. Hún lagði yfir 90 kíló­metra af hjóla­stígum og gerði for­gangsakreinar fyrir stræt­is­vagna á sjö fjöl­förn­ustu leiðum borg­ar­innar (í raun #borg­ar­lína). Hún lagði grunn­inn að Citi­Bike, hjóla­póstum þar sem jafnt borg­ar­búar og gestir í New York geta fengið lánuð hjól sem er svo skilað á næsta póst. Í dag eru 12.000 slík hjól í umferð í New York.

Og vitið þið hvað? Þetta bar árang­ur. Auð­vit­að! Umferð gengur betur nú en nokkru sinni fyrr. Umferð­ar­ör­yggi er meira um leið og lífs­gæði hafa auk­ist. Þessar breyt­ingar höfðu einnig í för með sér fjár­hags­legan ávinn­ing fyrir borg­ina. Beint og óbeint. Mis­læg gatna­mót og auka­akreinar heyrðu sög­unni til. Enda engin þörf fyr­ir. Hugsiði ykkur alla millj­arð­ana sem sparast, sem hægt er að verja í þarfari hluti eins og menntun barna, umönnun aldr­aðra eða menn­ing­ar­starf um alla borg.

End­ur­tekin saga. Aftur og aftur og aftur og aftur og aftur

En til hvers að rifja þetta upp, hér og nú? Ástæðan er ef til vill auk­inn áhugi fólks á sam­göng­u-og skipu­lags­mál­um. Ef fram heldur sem horfir verður það eitt hel­sta, ef ekki hel­sta, hita­málið í kom­andi sveit­ar­stjórn­ar­kosn­ing­um, í öllu falli á höf­uð­borg­ar­svæð­inu. Það væri því ekki úr vegi, að fjöl­miðla­fólk sem kýs að fjalla um slík mál myndi sýna fræð­unum auk­inn áhuga, því það er jú fjöl­miðla­fólkið sem þarf að miðla stað­reyndum - og passa um leið að sigta út kjaftæð­ið. Nóg er til af því. Ábyrgðin er mikil og það verður að sýna efn­inu til­hlýði­lega virð­ingu.

Það er nefni­lega nokkuð spaugi­legt að fylgj­ast með þessu. Fjöl­miðlaum­fjöllun sem fer fram um borg­ar­mál er oftar en ekki afgreidd án nokk­urrar aðkomu sér­fræð­inga. Eða þar sem fólk út í bæ fær að hafa jafn­háa rödd og fólk sem hefur helgað borg­ar­fræðum náms-og starfs­feril sinn. Flest erum við vænt­an­lega sam­mála um að þetta er gall­inn við fjöl­miðla í víð­ari skiln­ingi. Að sjálf­sögðu höfum við öll skoð­anir sem eiga rétt á að heyr­ast. En við verðum að gera grein­ar­mun á áliti sér­fræð­inga ann­ars veg­ar, og leik­manna hins veg­ar. Og við verðum að sigta kjaftæðið frá þegar því er að skipta.

Fólk þráir nefni­lega að skilja umhverfi sitt bet­ur. Hvers vegna er verið að þétta borg­ina? Hvað græðir fólk á því? Þetta er nefni­lega ekki eitt­hvað hugð­ar­efni eða óút­skýrt áhuga­mál ein­hverra vinstri sinn­aðra póli­tíku­sa? Alls ekki. Þetta er þverpóli­tísk og fræði­leg nið­ur­staða sem er verið að fram­kvæma um allan heim. Þétta byggð, bæta almenn­ings­sam­göng­ur. Um þetta fjallar meira að segja World Economic For­um, að bíll­inn sem sam­göngu­máti hafi runnið sitt skeið. Þetta er nú ekki meiri jað­ar­skoðun en það. Á Íslandi hafa allir stærstu hags­muna­að­ilar á hús­næð­is­mark­aði áttað sig á þessu. Allir við­skipta­bank­arn­ir, Reit­ir, Gamma, Sam­tök atvinnu­lífs­ins. Meira að segja Hagar hafa sett þá stefnu að hætta að opna nýjar versl­anir í útjaðri hverfa. Versl­anir verða hér eftir innan hverfa, til að auð­velda fólki að nálg­ast verslun og þjón­ustu í næsta nágrenni. Það er hins vegar hulin ráð­gáta hvers vegna Samtök iðn­að­ar­ins hafa tekið vand­ræða­lega ein­arða afstöðu á móti þétt­ingu byggð­ar. Grein­ing frá Bygg­ing­ar­full­trúa hefur sýnt að bygg­ing­ar­tím­inn er skemmri á þétt­ing­ar­svæð­um, þvert á það sem SI hefur haldið fram. Þar að auki er mun umhverf­is­vænna að byggja á landi sem hefur þegar verið brotið undir byggð. Þar er hægt að nýta inn­viði sem eru þegar til stað­ar. Gatna­kerfi, hol­ræsa­kerfi, raf­magn, vatns­veitu­kerfi, skóla, leik­skóla. Að brjóta nýtt land undir ný hverfi á jaðri borg­ar­innar er ótrú­lega kostn­að­ar­samt og skilur eftir sig djúpt, óaft­ur­kræft vist­spor. Þetta mætti alveg koma fram öðru hverju þegar um umfjöllun birt­ist um þétt­ingu byggð­ar.

Setjum okkur í alþjóð­legt sam­hengi

Þetta er end­ur­tekin saga. Þegar kemur að umræðum um Borg­ar­línu, sem dæmi, er í raun hægt að gera copy/paste á umræður sem fóru fram um Bybanen, létt­lest­ar­kerfi Björg­vinjar í Nor­egi. Sú borg er um margt lík höf­uð­borg­ar­svæð­inu, bæði hvað varðar stærð og veð­ur­far. Og þar hafði fólki verið lofað létt­lest um ára­bil. Vegna póli­tísks þrýst­ings var hins vegar ákveð­ið, á 9. ára­tug síð­ustu ald­ar, að skatt­leggja öku­menn einka­bíla til að eiga fyrir miklum nýfjár­fest­ingum í stofn­vega­kerf­inu umhverfis borg­ina. Umferðin var orðin svo slæm. Tveimur ára­tugum síðar kom í ljós að umferðin hafði ekk­ert skán­að. Hún var verri ef eittt­hvað var. Verk­efnið um Bybanen var sam­þykkt 2005 og mót­bár­urnar voru þær nákvæm­lega sömu og eru hér á landi. Eða, úr sömu átt. Frá Íhalds­mönnum (norska Fram­sókn­ar­flokkn­um) og frá háværum ein­stak­lingum sem fengu skyndi­lega að láta allt flakka í fjöl­miðl­um. Þetta er alveg hreint ótrúlegt. Nákvæm­lega eins! Það er rétt að taka fram að í dag ríkir auð­vitað mikil og yfir­gnæf­andi ánægja með Bybanen. Umferð er betri fyrir alla sam­göngu­máta, mengun er minni og fólk hefur fleiri val­kosti. Búið er að leggja 21 km af létt­lest­ar­kerfi sem verður aukið enn meira nú á næstu árum.

Það myndi spara heil­mik­inn tíma og þras um borg­ar­mál ef við gætum hugað að þró­un­inni í kringum okk­ur. Hvað er verið að gera í sam­an­burð­ar­löndum okk­ar? Hver hefur árang­ur­inn ver­ið? Ef við tökum fréttir úr mið­bænum sem dæmi, þá er alltaf sama sag­an. Það er alltaf hægt að gera frétt úr því þegar einn versl­un­ar­eig­andi kvartar yfir því að opnað sé fyrir gang­andi fólk á Lauga­vegi. Jújú, þetta skapar spennu og er alveg örugg­lega les­ið. En hvar er fréttin frá frétta­rit­ara RÚV í Nor­egi? Gæti hann vin­sam­leg­ast staðið á Karl Johans gate í Ósló og spurt fólk, mjög blákalt og ein­fald­lega: „Mynd­irðu ekki vilja fá bíla­um­ferð hingað aft­ur?“ Það er kannski ekk­ert leynd­ar­mál, en það eru ekki nema rétt tveir ára­tugir síðan opnað var fyrir fólk en lokað fyrir bíla. Sömu spurn­ingar má reyndar spyrja í Kaup­manna­höfn, þar sem bíla­um­ferð var á Strik­inu allt til 1965. Hve mörg myndu vilja fá þá umferð aft­ur? Ég bara spyr.

Þetta þarf nefni­lega ekki að vera svona erfitt. Sér­fræð­ingar um borg­ar­mál eru víða og það er eft­ir­spurn eftir því að skilja borg­ar­fræðin bet­ur. Og það er til gnótt af frá­bæru les­efni. Hvað er það sem raun­veru­lega bætir líf­ið, umhverfið í kringum okk­ur? Til sér­fræð­inga má alltaf leita og fólk verður ekki fyrir von­brigð­um. Því, ykkur að segja, þá eru þessi fræði alveg yfir­gengi­lega skemmti­leg. Þau geta nefni­lega glatt og grætt, ögrað og hrært, og það allt í senn.

Ef þið ætlið bara að lesa eina bók í ár, lesið þá þessa bók. Mæli með.