Fróð­legt hefur verið að fylgj­ast með fyrstu við­brögðum við vand­aðri skýrslu þeirra Ind­riða Þor­láks­sonar og Stef­áns Ólafs­sonar um íslenska tekju­skatts­kerf­ið. Í fyrstu ríkti þögn eins og menn átt­uðu sig ekki á því að skýrslan er afar vönduð og skrifuð af yfir­burða þekk­ingu – og sætir þannig miklum tíð­indum í íslenskri þjóð­mála­um­ræðu. En björn­inn vakn­aði á sunnu­dags­morgun í Silfr­inu.

Mér sýn­ist að því verði vart í móti mælt að tekju­skatts­byrði á Íslandi hafi færst á und­an­förnum ára­tugum frá þeim tekju­hæstu til þeirra sem minnstar hafa tekj­urn­ar. Sumir halda því fram að þetta hafi allt gerst sam­kvæmt leik­reglum lýð­ræð­is­ins. Það er þó því miður aðeins hálf­sann­leik­ur, því að músin sem læð­ist á það til að gabba fólk til verka í smá­skömmtum þannig að fáir geri sér grein fyrir hvað í þeim fel­st, og slíkt getur ekki talist til lýð­ræð­is.

Þetta er rakið og útskýrt í skýrsl­unni allar götur frá 1993 eða svo, til dæmis hvernig skattar af hæstu tekjum hafa verið lækk­aðir vís­vit­andi og skatt­leys­is­mörkum haldið föstum í krónu­tölu milli ára með þeim afleið­ingum – sem voru auð­vitað fyr­ir­sjá­an­legar ef menn hefðu viljað sjá – að skatt­byrði á lág­launa­fólk jókst mjög. En þessa sögu má rekja lengra aftur í tím­ann.

Á árunum frá því um 1950 til 1990 eða svo ríkti hér á landi mikil verð­bólga sem skekkti bæði sjálft verð­lagið og ýmiss konar ákvarð­anir manna. Ein leiðin til þess er ‘að­ferð hinnar föstu krónu­tölu.’ Ef stjórn­mála­menn höfðu til dæmis ákveðið að verja til­tek­inni fjár­hæð til ákveð­innar starf­semi næsta ár en vildu svo í raun draga úr henni fram­vegis svo að lítið bæri á, þá gátu þeir gert það með því að halda krónu­töl­unni fastri ár eftir ár þar til að verð­bólgan hafði gert hana verð­lausa. “Þetta var mikið tek­ið” hjá stjórn­mála­mönn­um, eins afgreiðslu­fólk í búðum segir um vör­urn­ar.

Þessi aðferð var ekki bara notuð óspart í fjár­veit­ingum heldur einnig til dæmis í ákvörð­unum í fjár­lögum um álagn­ingu tekju­skatts. Í skatt­stiga eru settar niður tölur sem ákvarða til dæmis skatt­leys­is­mörk og tekju­mörk þar sem álagn­ing­ar­pró­sentan breyt­ist (yf­ir­leitt til hækk­unar með vax­andi tekj­u­m). Hinar ýmsu rík­is­stjórnir eft­ir­stríðs­ár­anna komust að því að þær gátu – svo að lítið bæri á -- haldið þessum krónu­tölum föstum frá ári til árs. Þannig leit út fyrir að ekk­ert hefði breyst í skatta­kerf­inu milli ára, þegar reyndin var hins vegar sú, vegna verð­bólgu og launa­hækk­ana, að bæði hækk­uðu skattar á lægstu tekjur veru­lega og auk þess fækk­aði þeim sem greiddu enga skatta vegna lágra tekna. Með þess­ari aðferð fékk rík­is­stjórn hvers tíma kær­komna hjálp við það erf­iða verk­efni að hækka tekjur rík­is­sjóðs til móts við vax­andi verk­efni hans á þessum tíma, vegna hvers konar inn­viða svo sem velferð­ar­mála, skóla­halds, heil­brigð­is­mála, sam­göngu­mála og svo fram­veg­is.

Ríkisstjórn okkar stendur nú á kross­götum á ferli sín­um. Framundan er það ögrandi verk­efni að leggja sitt af mörkum til kjara­við­ræðna vinnu­mark­að­ar­ins með því að taka ræki­lega til hendi í skatt­kerfi okk­ar, vinda ofan af afrekum mús­ar­innar sem lædd­ist og stuðla þannig enn betur að þeim stöð­ug­leika sem menn segj­ast vilja hafa, í stað óstöð­ug­leik­ans sem rang­lát tekju­skipt­ing leiðir af sér með kraum­andi óánægju, ólgu og átök­um. Með því mundi stjórnin víkja af þeirri braut sér­hags­muna og spill­ingar sem hún hefur fylgt fram að þessu og sýna okkur að henni er umhugað um almanna­heill, þrátt fyrir allt.

Flokk­arnir sem standa að núver­andi rík­is­stjórn hafa sam­tals 35 þing­menn af 63. Af þessum 35 eru 16 sjálf­stæð­is­menn en þeir hafa, með þegj­andi sam­þykki hinna 19, hagað sér eins og þeir væru 20-25, en það eru gamlar tölur sem kjós­endur hafa breytt. Þannig hefur hingað til stefnt í það að þessi stjórn yrði í  raun skráð á blöð sög­unnar sem hægri stjórn. En ef hún snýr nú við blað­inu eins og hér er lagt til, þá yrði hún kannski kölluð miðju­stjórn eins og flestir hefðu vænt­an­lega gert ráð fyrir þegar hún var mynd­uð.

Höf­undur er pró­fessor á eft­ir­launum og áhuga­maður um þjóð­fé­lags­mál.