Börn og ung­lingar hafa verið áber­andi í fréttum und­an­farið vegna skóla­verk­falls gegn lofts­lags­breyt­ingum og mót­mæla á Aust­ur­velli. Þetta er ekki í fyrsta skiptið und­an­farin miss­eri sem að ung­lingar taka af skar­ið, láta í sér heyra og krefj­ast breyt­inga. Allir full­orðnir og hvert barn hafa sam­fé­lags­miðla í vas­anum og er með vett­vang til að tjá gremju sína og hvetja aðra til dáða. Það var t.a.m. sextán ára fram­halds­skóla­stúlkan Alda Þór­eyj­ar­dóttir og femínista­fé­lög fram­halds­skól­ana sem hrintu af stað #FreeTheNipple bylt­ing­unni á Íslandi og var Twitter ómissandi tól fyrir þá hreyf­ingu. Á mánu­dag­inn verða fjögur ár liðin frá þeim degi.

Við sjáum við­brögð og skoð­anir barna við atburðum á sam­fé­lags­miðlum dags­dag­lega. Brjósta­frels­unin og skóla­verk­fallið eiga þó lítið sam­eig­in­legt. Í fyrra til­fell­inu var mark­miðið að breyta við­horfi almenn­ings og var það bar­átta bæði ung­linga og full­orð­inna. Margar sam­fé­lags­miðla­her­ferðir eru sama eðlis eða þá að þær bein­ast að ákveðnum ein­stak­lingum eða sam­tök­um. Hver sem er getur nýtt slíka miðla til að skipu­leggja sig, láta í sig heyra og hafa áhrif. Sam­fé­lags­miðlar virka stór­vel fyrir slíkar aðgerð­ir.

Póli­tískt vald barna

Skóla­verk­fallið er hins vegar allt ann­ars eðl­is. Með skóla­verk­fall­inu er verið að reyna að knýja fram stefnu­breyt­ingu yfir­valda í umhverf­is­mál­um. Sú stefnu­breyt­ing getur haft, og mun hafa, áhrif á m.a. skatt­kerfi og útgjöld rík­is, efna­hag og iðn­að, sam­göngur og dag­legt líf almenn­ings. Þessar breyt­ingar eru nauð­syn­legar til að tryggja ungu fólki í dag, sem og kom­andi kyn­slóð­um, mann­sæm­andi líf í fram­tíð­inni. Og það liggur í augum uppi að eldri kyn­slóðum skorti annað hvort vilja eða getu til að takast á við þessa áskor­un.  

Hinar ýmsu stofn­anir og aðrir hafa myndað ung­menna­ráð og aðra slíka hópa svo að yngri kyn­slóðin geti haft áhrif í umhverf­is­mál­um, sjálf­bærni og aðra mála­flokka sem að skiptir þeim máli. Ég efast ekki um að þau sem leggja slíka hópa á lagg­irnar hafi hag ung­menna fyrir brjósti og ég ber fulla virð­ingu fyrir þeim sem að sitja í þessum ráðum, en þessir hópar eru aug­ljós­lega bit­lausir og áhrifa­litl­ir. Hvorki ung­menna­ráð né sam­fé­lags­miðlar eru nægi­lega áhrifa­rík tól til þess að ung­menni geti knýjað fram þær breyt­ingar sem þau telji nauð­syn­leg­ar. Til þess er þörf á beinu póli­tísku valdi.

Frum­varp til laga um lækkun kosn­inga­ald­urs hefur verið lagt fram á und­an­förnum fimm þing­um. Munu þá sextán og sautján ára börn eiga rétt til að kjósa til sveit­ar­stjórna. En því miður þá eiga þessi frum­vörp það til að gleym­ast í ein­hverri skúff­unni eða eitt­hvað svo­leið­is. Kannski þurfa þing­menn gul­rót til að koma þessu af stað.

Mál­þóf

Þann 23. mars í fyrra skorti hvorki áhuga né vilja. Þá var meiri­hluti þings fylgj­andi því að sextán og sautján ára börn fengi að kjósa í sveita­stjórn­ar­kosn­ingum og voru þá næstu kosn­ingar í maí sama ár. Sextán og sautján ára börnum var þó meinað að kjósa af þeim þing­mönnum Sjálf­stæð­is­flokks, Mið­flokks og Flokk Fólks­ins sem helst skortir skiln­ing og virð­ingu fyrir lýð­ræð­is­legum siðum og venj­um. Þing­menn úr þessum flokkum stund­uðu mál­þóf uppi í pontu og komu þannig í veg fyrir atkvæða­greiðslu um frum­varpið (þessir flokkar mæl­ast með lítið fylgi meðal ung­menna). Síðan ég fór að fylgj­ast með stjórn­málum þegar ég var sjálfur ung­lingur hafa mörg bein­línis fávita­leg atvik átt sér stað í þing­sal en ekk­ert þeirra hefur verið nálægt því að vera jafn ömur­legt og órétt­látt og þetta mál­þóf.

Það er vissu­lega óæski­legt að breyta lögum um kosn­inga­rétt tveimur mán­uðum fyrir kosn­ingar og sumir and­stæð­ingar frum­varps­ins rök­studdu afstöðu sína á þann veg að sextán og sautján ára börn skorti þann þroska eða reynslu sem er kraf­ist af kjós­endum og héldu því fram að ef þessi börn fengi kosn­inga­rétt þá hljóti þau líka að verða kjör­geng—og það gengur ekki að ófjár­ráða börn geti setið í sveit­ar­stjórn. Það getur verið að ein­hverjir sýni þess­ari afstöðu skiln­ing og afsaki jafn­vel þá þing­menn sem tóku þátt í mál­þóf­inu. Það er engin rétt­læt­ing fyrir því.

Í fyrsta lagi er að sjálf­sögðu fárán­legt að halda því fram að ef að sextán og sautján ára börn fengi kosn­inga­rétt að þau yrðu þá líka að verða kjör­geng. Það er ein­fald­lega ekki rétt. Þeir sem eiga kosn­inga­rétt og eru lög­ráða eru kjör­gengir í sveit­ar­stjórn sam­kvæmt lög­um, en maður verður lög­ráða við átján ára ald­urs. Í öðru lagi er eng­inn stað­all eða próf fyrir þroska eða reynslu sem að aðrir Íslend­ingar þurfa að stand­ast til þess að eiga rétt á að kjósa. Þar að auki sanna sextán og sautján ára Íslend­ing­ar, þrátt fyrir að vera enn börn, á hverjum ein­asta degi að þau eru full­fær um að greina hverjir sínir hags­munir séu, hvaða vanda­mál þau standa frammi fyr­ir, hvaða lausnir eru í boði og að þau geti hrint þeim lausnum í fram­kvæmd. Við sjáum það dag­lega á sam­fé­lags­miðl­um, innan fram­halds­skól­ana og á vinnu­stöð­um. Þau hafa sýnt það og sannað að þau munu vera full­fær um að hugsa gagn­rýnið um stjórn­mál og kjósa það sem þeim þykir sér og þjóð­inni til bóta sam­kvæmt eigin sann­fær­ingu og gildi.

Það getur verið freist­andi að hugsa með sjálfum sér að þetta frum­varp hafi ekki verið rætt til þaula eða að vegna þess hve stutt var til sveita­stjórn­ar­kosn­inga þá hafi verið rétt að teygja þess­ari umræðu fram yfir kosn­ing­ar. En sá sem hugsar á þann veg mis­skilur kosn­inga­rétt­inn. Hver ein­asti Íslend­ingur hefur atkvæði og á rétt á að taka þátt í að kjósa okkar ráða­menn. Aug­ljós­lega eiga unga­börn ekk­ert erindi inn í kjör­klefa og er þörf á ein­hverjum tak­mörk­unum á þessum rétti. En þar sem að í til­felli sextán og sautján ára barna hafi leikið vafi á því hvort að það væri rétt að lækka kosn­inga­aldur eða ekki, þá höfðu þau að sjálf­sögðu átt að njóta vafans. Jú, það er vissu­lega stór­mál að veita ein­hverjum kosn­inga­rétt en það er mun stærra og alvar­legra mál að ríkið skuli neita ein­hverjum um kosn­inga­rétt­inn sinn. Að því sögðu er ljóst að ungu Íslend­ing­arn­ir, sem eru bæði skatt­skyldir og sak­hæfir, hefðu átt að njóta vafans fram yfir kosn­ing­ar.

En frum­varpið kom aldrei til atkvæða­greiðslu. Á meðan ung­menni sátu á þing­pöllum og biðu eftir atkvæða­greiðslu þá stund­uðu and­lýð­ræð­is­legri þing­menn mál­þóf til þess að neita þeim um kosn­inga­rétt þrátt fyrir stuðn­ing meiri­hluta þing­manna. Slíkt póli­tískt órétt­læti er ólíð­andi í lýð­ræð­is­ríki og það er Alþingi til hábor­innar skamm­ar.

Veitum þeim kosn­inga­rétt

Frum­varpið var aftur lagt fram í nóv­em­ber síð­ast­liðnum en lítil umræða hefur verið um málið á þessum þing­vetri. Næst­kom­andi föstu­dag 22. mars er aftur búið að boða til skóla­verk­falls og mót­mæli á Aust­ur­velli, og dag­inn eftir verður eitt ár liðið frá mál­þóf­inu. Ég skora á þing­menn til þess að fara út á Aust­ur­völl á föstu­dag­inn til þess að hlusta á kröfur og hug­myndir þessa unga fólks, til þess að biðj­ast afsök­unar á aðgerð­ar­leysi og sýnd­ar­mennsku þegar kemur að umhverf­is­málum og til þess að biðj­ast fyr­ir­gefn­ingar fyrir að hafa brugð­ist þeim fyrir ári síð­an.

Það getur verið að þingið ákveði að veita þeim ekki kosn­inga­rétt en það getur líka vel verið að þau geri það. Því vil ég að lokum einnig skora á þing­menn að klára þetta mál. Kosn­inga­rétt­ur­inn er grund­vall­ar­réttur allra Íslend­inga og þá má ekki vera neinn vafi um það hverjir séu hæfir til að nýta þann rétt. Og ef við ákveðum að sextán og sautján ára Íslend­ingar séu hæfir til að kjósa þá getur það ekki beðið fram yfir aðrar kosn­ing­ar. Þau hafa þann dugnað og þá færni sem þau þurfa til að taka þátt í lýð­ræð­inu okkar og við eigum að fagna þátt­töku þeirra. Lækkum kosn­inga­aldur og gefum yngstu kyn­slóð­inni færi á að móta fram­tíð sína sjálf.