Í umræð­unni und­an­farið hefur ítrekað verið látið að því liggja að inn­leið­ing svo­nefnds orku­pakka þrjú feli það í sér að íslenska ríkið verði skuld­bundið til þess að leyfa lagn­ingu sæstrengs um flutn­ing raf­orku til ann­ars rík­is. Jafn­framt er gefið í skyn að synjun orku­pakk­ans jafn­gildi ákvörðun um að sæstrengur verði ekki lagð­ur. 

Orku­pakk­inn fjallar ekki um sæstreng

Hið rétta er að orku­pakki þrjú fjallar ekki með neinum hætti um skyldu ríkj­anna til að koma á eða leyfa sam­teng­ingu um flutn­ing orku sín á milli. Þær yfir­þjóð­legu heim­ildir ESA/ACER, sem lög­fræð­inga greinir vissu­lega á um hvort sam­ræm­ist íslenskri stjórn­skip­un, ná þannig ótví­rætt ekki til ákvarð­ana um hvort byggja skuli ný grunn­virki sem fela í sér teng­ingu orku­mark­aða tveggja eða fleiri ríkja. 

Það er því ein­ungis við þær aðstæður að slík teng­ing liggur þegar fyrir að þessar heim­ildir verða virk­ar. Stjórn­skipu­leg álita­mál lúta að þessum (yf­ir­þjóð­legu) heim­ildum en ekki að hugs­an­legri skyldu til að leyfa sæstreng. Um þetta tel ég t.d. að við Stefán Már Stef­áns­son og Frið­rik Hirst séum sam­mála þótt annað hafi verið gefið í skyn um efni álits­gerðar þeirra.

Skylda sam­kvæmt almennum reglum EES?

Ef skylda hvílir á íslenska rík­inu til að heim­ila lagn­ingu sæstrengs getur sú skylda ekki leitt af orku­pakk­an­um. Koma þá til skoð­unar almennar reglur EES-­samn­ings­ins, einkum 11. og 12. gr. samn­ings­ins sem banna magn­tak­mark­anir á inn- og útflutn­ingi “svo og allar ráð­staf­anir sem hafa sam­svar­andi áhrif”. 

Þetta eru reglur sem við höfum verið bundin af í röskan ald­ar­fjórðum án þess að því hafi nokkur tíma verið hreyft, af eft­ir­lits­stofn­unum eða einka­að­il­um, að í þeim fælist ein­hver skylda til að heim­ila lagn­ingu sæstrengs og er hug­myndin um streng þó ekki ný af nál­inn­i. 

Ekk­ert aðild­ar­ríki ESB lítur svo á að í sam­bæri­legum reglum sátt­mála ESB felist téð skylda gagn­vart þeim. Af reglum ESB sjálfs verður einnig dregin ályktun um að þetta atriði sé ótví­rætt á for­ræði ríkj­anna. Gildir þá einu þótt styrk­ing orku­nets Evr­ópu (þ.á m. með sam­tenglum milli ríkja) sé, almennt séð, í sam­ræmi við orku­stefnu ESB, sbr. sbr. einkum reglu­gerð nr. 347/2013/ESB um við­mið­un­ar­reglur fyrir sam­eig­in­lega orku­inn­viði Evr­ópu. 

Fyrir skyldu­kenn­ing­unni, sem raunar virð­ist bundin við Ísland og ákveðna hluta Nor­egs, finnst heldur engin stoð í dómum Evr­ópu­dóm­stóls­ins, EFTA-­dóm­stóls­ins eða gögnum frá Fram­kvæmda­stjórn ESB. Þvert á móti hefur yfir­maður orku­mála hjá fram­kvæmda­stjórn­inni áréttað gagn­vart Íslandi að ákvörðun um þetta atriði sé og verði hjá rík­inu. Við þetta bæt­ist að öll EFTA-­ríkin hafa lýst sömu afstöðu í sam­eig­in­legu EES-­nefnd­inn­i. 

Skylda myndi heyra til stór­tíð­inda

Mér er ekki kunn­ugt um neinn fræði­mann á sviði evr­ópu­réttar sem heldur því fram að í ofan­greindum reglum EES-­samn­ings­ins eða sam­bæri­legum reglum ESB-réttar felist hugs­an­leg skylda aðild­ar­ríkj­anna til að heim­ila lagn­ingu sam­teng­ils, svo sem sæstrengs. Það myndi aug­ljós­lega sæta stór­tíð­indum ef ein­hver af stofn­unum EES/ESB myndi snúa við blað­inu að þessu leyt­i. 

Vafa­laust myndu Íslend­ing­ar, og vænt­an­lega einnig Norð­menn, íhuga vand­lega sinn gang í EES-­sam­starf­inu ef svo afar ólík­lega færi að EFTA-­dóm­stóll­inn féllist á slíkan mál­flutn­ing í máli sem ESA hefði höfðað gegn Íslandi eða vísað hefði verið til dóm­stóls­ins af hálfu íslenskra dóm­stóla. Um slíka aðstöðu og mögu­leika Íslands í því sam­bandi væri auð­vitað hægt að skegg­ræða lengi. Hér verður látið nægja að benda á að slík nið­ur­staða myndi aldrei hafa bein eða milli­liða­laus áhrif að íslenskum rétti.

Á for­ræði Alþingis

Sam­hliða inn­leið­ingu orku­pakk­ans stendur til að slá því föstu í orku­lögum að ákvörðun um sæstreng verði ekki tekin án sam­þykkis Alþing­is. Með inn­leið­ingu orku­pakk­ans væri því ekki mörkuð sú stefna af hálfu íslenskra stjórn­valda að heim­ila lagn­ingu sæstrengs. Án til­lits til þess­arar breyt­ingar er raunar erfitt að sjá fyrir sér að unnt sé að heim­ila lagn­ingu sæstrengs án þess að hugað sé lagaum­gjörð slíks verk­efnis en það krefst einnig aðkomu Alþing­is. 

Spurn­ingin um hvort ráð­ast eigi í lagn­ingu sæstrengs, eða heim­ila slíka fram­kvæmd, er því mál sem Íslend­ingar eiga við sjálfa sig og eigin stjórn­ar­stofn­an­ir, einkum Alþingi, en ekki stofn­anir í Evr­ópu.

Synjun við orku­pakk­anum engin trygg­ing

Eins og staðan er í dag er lík­leg­ast að ákvörðun um lagn­ingu sæstrengs hefði ekk­ert með EES-­reglur gera enda er Bret­land á leið úr ESB svo sem kunn­ugt er. Þær stjórn­un­ar­heim­ildir gagn­vart sam­tengli milli ríkja sem orku­pakk­inn felur í sér eru því, þegar af þessum ástæð­um, afar ólík­legar til að koma nokkur tíma til fram­kvæmda gagn­vart íslenskum hags­mun­um. Öllu lík­legra er, ef til lagn­ingar sæstrengs kæmi, að um slíkar heim­ildir yrði samið á grund­velli tví­hliða samn­ings við Bret­land.

Hvað sem þessu líður ætti öllum að vera ljóst að ákvörðun um lagn­ingu sæstrengs getur verið tekin hvort heldur orku­pakki þrjú er inn­leiddur eða ekki og hvort heldur Bret­land verður áfram í ESB eða ekki. Þetta virð­ist þó fara veru­lega á milli mála í umræð­unni um orku­pakk­ann.

Hver og einn á rétt á því að hafa sína skoðun á því hvort rétt sé að heim­ila lagn­ingu sæstrengs um flutn­ing raf­orku til og frá Íslandi svo og taka þátt í umræðu um það efni. Hver og einn á einnig rétt á því að hafa sína skoðun á því hvort orku­pakki þrjú sé sam­þykktur eða inn­leið­ingu hans synjað með beinum og óbeinum afleið­ingum fyrir þátt­töku Íslands í EES-­sam­starf­inu sem sumir telja e.t.v hvort sem er að tíma­bært sé að end­ur­skoða frá grunni.

Það er hins vegar vill­andi að láta að því liggja að synjun við inn­leið­ingu orku­pakka þrjú veiti ein­hverja trygg­ingu gagn­vart ákvörð­unum Alþingis um heim­ild til lagn­ingar sæstrengs.

Höf­undur er lög­fræð­ing­ur.