Það hefur borið nokkuð á umræðu um lausa­fjár­stöðu bank­anna (sjá t.d. „Lausa­fjár­staðan fer enn versn­andi“ og „Fái ekki að setja fé í inn­lán í Seðla­bank­ann“). Í þess­ari umræðu er ýjað að því að lausa­fjár­staða bank­anna hindri þá frá því að geta búið til þau lán – og þar með pen­inga – sem þeir ann­ars gætu búið til og er vitnað til, að því er virð­ist, óút­kom­innar skýrslu Lands­bank­ans þar sem seg­ir: „Reglur um lausafé eru nú að okkar mati orðnar meira hamlandi fyrir lána­vöxt og arð­greiðslur en eig­in­fjár­kröf­ur.“

Hér er rétt að staldra við. Í fyrsta lagi þurfa bankar ekki lausafé til þess að búa til lán. Því ætti lausafé ekki að vera tak­mark­andi þáttur við myndun láns­ins sjálfs. Í öðru lagi sýna opin­berar skýrslur að nægt lausafé er innan bank­anna. Og í þriðja lagi eru engin merki sýni­leg á mark­aði sem sýna að nokkur laus­fjár­skortur sé til stað­ar. 

Útlána­myndun banka er ekki háð lausa­fjár­stöðu þeirra

Það er algengur mis­skiln­ingur að bankar séu milli­göngu­að­ilar milli þeirra sem spara og þeirra sem taka lán. Eng­inn banki er háður því að nokkur maður leggi sparnað sinn inn í þann banka í formi inn­láns þegar kemur að útlána­á­kvörð­unum bank­ans. Helstu seðla­bankar heims­ins hafa stað­fest þetta sem og Alþjóða­greiðslu­bank­inn í Sviss. Eða eins og þýski seðla­bank­inn orð­aði það í apríl 2017: „geta banka til þess að veita lán og búa til pen­inga hefur ekk­ert með það að gera hvort hann hafi umfram inn­lán hjá seðla­bank­anum eða inn­lán frá við­skipta­vin­um.“

Þegar banki veitir lán skrifar hann niður á sinn efna­hags­reikn­ing að hann skuldi lán­tak­anum and­virði láns­ins. Á sama tíma er ritað niður að lán­tak­inn skuldi bank­anum and­virði láns­ins. Skuld bank­ans til lán­tak­ans er inn­lán lán­tak­ans í bank­anum sem bank­inn leyfir lán­tak­anum að nota til að greiða fyrir vörur og þjón­ustu, þökk sé aðild bank­ans að greiðslu­kerfi lands­ins sem Seðla­banki Íslands rekur og gert er upp með inni­stæðum banka hjá Seðla­bank­anum sjálf­um.

Laus­fjár­kröfur eru venju­lega upp­fylltar með téðum inni­stæðum banka hjá Seðla­bank­an­um. Þessar inni­stæður eru aldrei lán­aðar út til almennra lán­taka, enda er það bók­staf­lega ekki hægt, heldur eru þær not­aðar til þess að tryggja skil­virkni greiðslu­kerf­is­ins og getu bank­anna sjálfra til þess að standa að baki sínum eigin skuld­bind­ingum í íslenskri krónu. Um þetta snú­ast lausa­fjár­kröfur Seðla­bank­ans.

Eftir að banki hefur búið til útlán og inn­lán við sína útlána­starf­semi getur það komið upp að hann þurfi á auknum inni­stæðum hjá Seðla­bank­anum að halda til að upp­fylla lausa­fjár­kröfur Seðla­bank­ans. Hann hefur þrjár leiðir til þess. 

Fyrst getur hann reynt að fá almenn­ing til að selja sér lausa­fé, þ.e. „leggja fé inn í bank­ann“, sem bank­inn kaupir með því að skrifa niður á sinn efna­hags­reikn­ing að hann skuldi inn­lána­eig­and­anum and­virði inn­láns­ins. Þetta er ódýrasta leið­in, enda eru inn­lán oft með 0% vexti, og hluti af full­kom­lega eðli­legri sam­keppni milli banka. 

Næstó­dýrasta leiðin er að fá lánuð inn­lán ann­arra banka hjá Seðla­banka Íslands á því sem er kallað milli­banka­mark­að­ur. Sé mikil lausa­fjár­þurrð getur það skeð að verð­lagn­ing, þ.e. vext­ir, á milli­banka­mark­aði hækki mjög m.v. stýri­vexti. Þá er mikil velta á milli­banka­mark­aði merki um lausa­fjár­þurrð. 

Dýr­ast er að fá lánað hjá Seðla­banka Íslands en þegar Seðla­banki Íslands lánar banka er það gert á nákvæm­lega sama hátt og þegar banki lánar almennum lán­taka: ritað er niður á efna­hags­reikn­ing Seðla­bank­ans að hann skuldi bank­anum and­virði láns­ins í formi inn­láns hjá Seðla­bank­anum meðan Seðla­bank­inn eign­ast skuld bank­ans við Seðla­bank­ann. 

Það góða er að við getum séð það á opin­berum gögnum hvort bank­arnir hafi þörf á þess­ari fjár­mögn­un.

Bank­arnir upp­fylla kröfur Seðla­bank­ans um lausa­fjár­stöðu

Í nýj­ustu skýrslu Seðla­bank­ans um fjár­mála­stöð­ug­leika, sem kom út í apr­íl, má lesa (bls. 27):„­Lausa­fjár­staða bank­anna er áfram vel umfram kröfur Seðla­bank­ans og hefur lítið breyst und­an­farið ár. Lausa­fjár­hlut­fall í íslenskum krónum hefur lækkað en hækkað í erlendum gjald­miðl­um. Fjár­mögnun bank­anna inn­an­lands var í sam­ræmi við við­skipta­á­ætl­anir þeirra en álag á erlendar útgáfur hækk­aði á síð­asta ári sem skil­aði sér í færri útgáfum erlendis en árin á und­an.“

Tvær áhuga­verðar myndir má einnig finna í skýrsl­unni (bls. 31 og 33).

Það sem þessar tvær myndir sýna okkur er að þótt lausar eignir hafi minnkað hjá bönk­unum jókst vöxtur útlána milli ára. Ef lægri lausa­fjár­staða hefur hamlandi áhrif á útlána­getu bank­anna ætti þetta vart að geta átt sér stað. Nema sam­bandið væri ólínu­legt og að bank­arnir væru komnir að þol­mörkum lausa­fjár­hlut­falls síns. En sé svo ætti það að koma fram á milli­banka­mark­aði, í formi hærra vaxta­á­lags eða mik­illar veltu, eða hjá Seðla­bank­anum í formi auk­inna lausa­fjár­lán­veit­inga til banka.

Engin merki um lausa­fjár­þurrð

Það er auð­velt að fletta upp gögnum um það. Hér má sjá að ekk­ert er að ger­ast á milli­banka­mark­aði, þ.e. álagið (REIBOR spr­ead á stýri­vexti) er lágt og lítil sem engin velta er til stað­ar. Bæði er merki um að engin lausa­fjár­skortur sé í banka­kerf­inu.

Að lokum má sjá hvort bank­arnir séu að neyð­ast til að finna sér lausafé hjá Seðla­banka Íslands, svokölluð lán gegn veði eða REPO við­skipti.

Og svo er ekki: sé not­ast við mán­að­ar­tölur frá Seðla­banka Íslands má sjá að hann hefur ekki veitt banka­stofnun lán gegn veði síðan í des­em­ber 2012.

Eig­in­fjár­hlut­föll eru ekki það sama og lausa­fjár­hlut­föll

Það er því ekk­ert að ótt­ast hvað varðar lausa­fjár­stöðu bank­anna í íslenskri krónu, hún er ekki að tak­marka útlána­getu þeirra líkt og rætt hefur verið um. 

Það sem við ættum að hafa í huga er hvort lausa­fjár­staða bank­anna í erlendri mynt sé góð (stórir gjald­dagar eru á árunum 2020 og 2021) og hvort eig­in­fjár­hlut­föll bank­anna séu hæfi­leg m.t.t. stöð­ug­leika­krafna og lána­getu, en ólíkt lausa­fjár­kröfum í íslenskri mynt geta eig­in­fjár­hlut­föll verið hamlandi fyrir útlána­getu banka.