Sjálfstætt Ísland er tímaskekkja

Baldur S. Blöndal segir að ungir Íslendingar séu orðnir langþreyttir á því leikriti sem sjálfstæðisárátta þeirra fáu sem halda valdinu yfir hinum sé. Þeir vilji minna íslenskt og meira útlenskt, alls staðar.

Auglýsing

Hug­myndin um að Ísland skuli vera sjálf­stætt ríki gagn­vart erlendum öflum er rót­gróin í sam­fé­lags- og stjórn­mála­um­ræðu hér á landi. Sú hug­mynd er ein af þeim fáu sem er raun­veru­lega sett í fram í áróð­urs­formi af stjórn­völdum og nýtur þverpóli­tísks sam­þykk­is. Flestir þekkja hin fleygu orð „vér mót­mælum all­ir“ og kann­ast við verk Gunn­laugs Blön­dal af fund­inum dramat­íska 1851. Fáir virð­ast til­búnir að gagn­rýna þessa hug­mynd opin­ber­lega eða spyrja hvort það sé í raun og veru skyn­sam­legt að vera rúm­lega 300.000 manna þjóð að reka eins ein­angrað ríki og við mögu­lega get­um. Hvers vegna er hug­myndin um að Ísland þurfi að remb­ast við að vera algjör­lega sjálf­stætt enn í umræð­unni 75 árum eftir að lýð­veldið Ísland var stofn­að?

Auglýsing
Það liggur ber­lega í augum uppi hvaðan þessi sjálf­stæð­is­árátta Íslend­inga kem­ur. Þann 17. júní 1944 var fyrsta stjórn­ar­skrá lýð­veld­is­ins Íslands sam­þykkt sem færði lög­gjaf­ar- og fram­kvæmd­ar­vald frá dönsku krún­unni í hendur hins íslenska for­seta. Hug­myndin um full­kom­lega sjálf­stætt Ísland sem hina sönnu birt­ing­ar­mynd íslensku þjóð­ar­innar kom til vegna þess að við vorum alls ekki sjálf­stæð og töldum hag okkar betur borgið ef rík­is­valdið væri að öllu leyti stað­sett hérna á sker­inu. Alls ekki galin hug­mynd í upp­hafi 20. ald­ar. En aðstæður eru að öllu leyti breyttar núna á hinu herr­ans ári 2019 þegar alþjóða­sam­starf, frjáls við­skipti milli þjóða og frjálsir fólks­flutn­ingar eru horn­steinar hag­kerfa þeirra ríkja sem við viljum helst bera okkur saman við. 

Ef stjórn­skipan Íslands er borin saman við nálæg ríki er ljóst að Ísland er raun­veru­lega tölu­vert „sjálf­stæð­ara“ en gengur og ger­ist. Stjórn­ar­skráin okkar hefur engin ákvæði að geyma um fram­sal rík­is­valds til alþjóða­stofn­ana þrátt fyrir að ein­hver þeirra hafi verið svo túlkuð að þau leyfi slíkt vegna EES-­samn­ings­ins. Þetta ein­kenni íslenskrar stjórn­skip­unar má rekja til stofn­unar lýð­veld­is­ins þegar fyrsta stjórn­ar­skráin var rissuð upp með það eina mark­mið að koma æðsta vald­inu, þá kon­ungs­vald­inu, í hendur hins íslenska for­seta. Þá var ætl­unin að breyta stjórn­ar­skránni seinna enda bygg­ist hún að miklu leyti á grunni frá 1874. Ef við lítum til Evr­ópu eru flest ríki þar ann­að­hvort með­limir í Evr­ópu­sam­band­inu, sem gerir þau sjálf­virkt minna „sjálf­stæð“ skv. skil­grein­ingu íslenskra sjálf­stæð­is­sinna, eða sitja við hlið Íslands í EES. Hin eina und­an­tekn­ing á þessu er Sviss sem hefur tölu­vert frábrugðna stjórn­skipan sem bygg­ist að miklu leyti á ríkri hefð fyrir þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­um. Ef við horfum til Banda­ríkj­anna sjáum við marglaga stjórn­kerfi með alrík­is­stjórn­ina efst og 51 ríki sem myndu ekki telj­ast „sjálf­stæð“ ef við notum mæli­kvarð­ann sem hér­lendir sjálf­stæð­is­sinnar vilja miða við. Verður hér að telja ríki á borð við San Mar­ino, Vatíkanið og Banda­ríkin (sem eitt risa­stórt ríki) algjör­lega ósam­bæri­leg við Ísland og þær vanga­veltur sem hér eru uppi.

Auglýsing
Þannig mætti segja að sjálf­stæð­is­sinnum Íslands hafi tek­ist nokkuð vel að við­halda þessu sjálf­stæði sem við þráum öll svo heitt, að und­an­skildum hern­að­ar­um­svifum NATO, en þau virð­ist ekki skipta sjálf­stæð­is­sinn­ana svo miklu máli. Hver er þá fram­tíð sjálf­stæðs Íslands? Fleiri nýir ostar frá MS? Fleiri teg­undir mar­iner­ingar fyrir SS-kóti­lett­urn­ar? 

Nú eru uppi háværar raddir sem gagn­rýna allt það sem við kemur Evr­ópu­sam­vinnu. Dæmi um það er hin sterka and­staða við þriðja orku­pakk­ann og annað við­brögð þing­flokks Sjálf­stæð­is­flokks­ins, Jóns Stein­ars Gunn­laugs­sonar o.fl. við dómi Mann­rétt­inda­dóm­stóls Evr­ópu í máli Guð­mundar Andra Ást­ráðs­son­ar. Þar voru uppi raddir um að hætta í MDE sem hefur verið einn helsti drif­kraftur fyrir rétt­ar­bótum á Íslandi síðan við fengum aðild að hon­um, eins og Ragnar Aðal­steins­son benti rétti­lega á í Kast­ljós­þætti þar sem Jón Steinar Gunn­laugs­son viðr­aði hug­myndir sínar um að ein­angra okkur frekar frá erlendum öfl­um. Við­brögð Jóns Stein­ars við dómi MDE voru áhuga­verð fyrir þær sakir að í stað þess að taka dóm­inn til efn­is­legrar grein­ingar benti hann þess í stað á að hér væri erlent afl að vasast í skipan íslenskra dóm­stóla og þetta taldi hann hinn mesta harm­leik. Við­brögð sem þessi und­ir­strika hve ein­kenni­leg þessi kenni­setn­ing um algjört sjálf­stæði getur reynst í raun­heim­um. Sig­ríður Á. And­er­sen tekur per­sónu­lega ákvörðun sem hand­hafi íslensks rík­is­valds og brýtur lög við skipan dóm­ara með því að fara á svig við mat hæfn­is­nefndar (Hrd. 519/2017). Mann­rétt­inda­dóm­stóll Evr­ópu bendir á að þarna sé stór­lega vegið að rétt­ar­rík­inu þegar per­sónu­legt gild­is­mat einnar mann­eskju um hvað henni þyki rétt­lát eða per­sónu­lega hag­stæð nið­ur­staða í hæfn­is­mati vegur þyngra en lög um skipan dóm­stóla. Við­brögð sjálf­stæð­is­manna eins og Jóns eru þá þau að gráta krókó­díla­tárum yfir því að full­veldi Íslands sitji í gapa­stokki og að dómar eins og þessir séu til þess fallnir að tefla sjálf­stæði Íslands í stór­hættu. Sjálf­stæði hverra? Jón hefur aug­ljós­lega engar sér­stakar áhyggjur af sjálf­stæði íslenskra dóm­stóla svo lengi sem Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn heldur áfram að skipa þá. 

Einnig er vert að minn­ast þess að lang­flestar þær eft­ir­lits­stofn­anir og dóm­stólar sem sjálf­stæð­is­sinnar ótt­ast svo mjög og kalla „er­lend öfl“ eru stofn­anir þar sem fjöl­mörg ríki taka ákvarð­anir í sam­ein­ingu. Íslenski full­trú­inn hefur t.d. jafn mikið vægi og marg­falt fjöl­menn­ari ríki við ákvörð­un­ar­töku í Mann­rétt­inda­dóm­stól Evr­ópu. Ein und­an­tekn­ing frá þessu er að Ísland á lít­inn sem engan þátt í ákvarð­ana­tökum Evr­ópu­sam­bands­ins þrátt fyrir þau miklu áhrif sem þær hafa á íslenska lög­sögu í gegnum EES-­samn­ing­inn. Þessa vald­þurrð má rekja til sjálf­stæð­is­áráttu okkar en til þess að fá að taka þátt í ákvarð­ana­töku ESB þyrftum við fyrst að ganga í ESB, en þá værum við auð­vitað að afsala valdi til „er­lendra aðila“ í augum sjálf­stæð­is­sinna.

Þá má alltaf velta því fyrir sér hvaða hags­munum hug­mynda­fræði sem þessi þjónar best? Hags­munum þeirra sem hafa mest völd og þeirra sem hagn­ast á því að lög­gjaf­ar­vald sé á höndum sem fæstra og að sér­fræð­ingar séu sem fæstir og starfi helst hjá þeim örfáu fyr­ir­tækjum sem regl­urnar eigi taka til. 

Auglýsing
Og hvaða erindi á hug­myndin um ræki­lega sjálf­stætt Ísland í dag? Margir myndu segja að hún ætti meira erindi en nokkru sinni fyrr, nú þurfi virki­lega að girða fyrir landa­mærin og hleypa engum líf­verum inn, hvorki lif­andi né dauð­um. Enn fremur rímar þessi rót­gróna hug­mynd vel við þann áróður öfga­þjóð­ern­is­sinna, popúlista og ras­ista sem hasla sér völl víðs vegar um Evr­ópu með því að ala á andúð á inn­flytj­endum o.þ.h. Tel ég því lík­legt að flokkar sem hafa verið hvað hávær­astir í gagn­rýni á Evr­ópu­sam­vinnu síð­ustu árin (Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn, Mið­flokk­ur­inn, Fram­sókn og Flokkur fólks­ins) muni nýta sér nákvæm­lega þessa hug­mynd til frek­ari ein­angr­unar Íslands með harð­ari og enn ómann­úð­legri stefnu í inn­flytj­enda­málum en við höfum nú þeg­ar. Ísland hef­ur, að mínu mati, aldrei verið sér­stak­lega sam­heldið land nema þá nokkra klukku­tíma fyrir og eftir lands­leiki. Lit­ast þessi skoðun ef til vill af því að ég var 10 ára þegar bús­á­halda­bylt­ingin reið yfir. Sá stjórn­málafarsi sem hefur staðið yfir á Íslandi síðan þá hefur ein­kennst af mörgum litlum flokkum og sundr­ungu meðal þeirra stærri. Hið eina stöðuga afl hefur verið Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn og jafn­vel hann hefur rýrnað all­veru­lega síð­ast­liðið sum­ar. Alþjóða­stjórn­mál eru ein­kenni­leg hvort sem litið er til sjón­varps­for­set­ans í Banda­ríkj­unum eða Boris John­son í Bret­landi sem sagði eitt sinn lík­legra að hann myndi end­ur­holdg­ast sem ólífa en að hann yrði for­sæt­is­ráð­herra Breta. Frasar eins og „Make Amer­ica great aga­in“ í Banda­ríkj­unum og „We want our country back“ í Bret­landi hafa reynst góð leið til að raka saman atkvæðum og því eru slag­orð á borð við „Ís­land fyrir Íslend­inga“ og „Fyrir sjálf­stætt Ísland“ eitt­hvað sem Mið­flokk­ur­inn og aðrir popúlistar ættu auð­veld­lega að geta hrópað eftir allt það sjálf­stæð­is­tal sem berg­málað hefur í íslenskum stjórn­málum í 100 ár.

Sömu spurn­inga má einnig spyrja um íslensku krón­una sem virkar eins og stjórn­laus fleki sem þjóðin stendur dauð­hrædd á án þess að hafa hug­mynd um hvert stefn­ir. Allt í þágu fjár­sterkra útflutn­ings­fyr­ir­tækja sem þekkja sveifl­urnar og kunna að forða gjald­eyr­inum sínum þegar nið­ur­sveifla er í vænd­um. Krónan er dýr í rekstri og ein­fald­lega fárán­legur remb­ingur að halda í hana í stað þess að leita stuðn­ings sterkara hag­kerfis eins og býðst okkur í Evr­ópu. Þar er eins og ann­ars staðar í íslensku stjórn­ar­fari ríg­haldið í ein­hvers­konar gam­alt stolt um að við getum vel staðið á eigin fótum og rekið tröllauknar stofn­anir sem sjá um gjald­eyr­inn í stað þess að nýta hið evr­ópska hag­kerfi sem við eigum svo greiðan aðgang að og nota eigin fjár­muni í skyn­sam­legri ráð­staf­an­ir, eins og aðgerðir sem miða að því að lækka vöru­verð á Íslandi sem er hærra en þekk­ist í nokkru öðru landi í Evr­ópu.

Þessi hug­vekja er ekki rituð í þeim til­gangi að fræða les­endur um sögu, hag­fræði eða lög­fræði enda er und­ir­rit­aður ekki sér­fræð­ingur í neinu því sem var snert á hér að ofan eins og glöggir sjá. Öllu heldur var ætl­unin að varpa fram þeirri spurn­ingu hvort sá ein­beitti vilji þeirra sem stjórna land­inu til að halda valda­sprotum og eft­ir­liti með vald­höfum algjör­lega inn­an­lands þjóni raun­veru­legum hags­munum borg­ara lands­ins. Eða er þessi sjálf­stæð­is­árátta bara hula sem þau fáu nýta sér til að halda vald­inu yfir okkur hinum án þess að þurfa að sæta eft­ir­lit­i? 

Ég tel Íslend­inga, sér­stak­lega þá ungu, lang­þreytta á þessu leik­riti. Við viljum minna íslenskt og meira útlenskt, alls stað­ar. 

Við þurfum á þínu framlagi að halda

Þú getur tekið beinan þátt í að halda úti öflugum fjölmiðli.

Við sem vinnum á ritstjórn Kjarnans viljum hvetja þig til að vera með okkur í liði og leggja okkar góða fjölmiðli til mánaðarlegt framlag svo við getum haldið áfram að vinna fyrir lesendur, fyrir fólkið í landinu.

Kjarninn varð níu ára í sumar. Þegar hann hóf að taka við frjálsum framlögum þá varð slagorðið „Frjáls fjölmiðill fyrir andvirði kaffibolla“ til og lesendur voru hvattir til að leggja fram í það minnsta upphæð eins kaffibolla á mánuði.

Mikið vatn hefur runnið til sjávar á þeim níu árum sem Kjarninn hefur lifað. Í huga okkar á Kjarnanum hefur þörfin fyrir fjölmiðla sem veita raunverulegt aðhald og taka hlutverk sitt alvarlega aukist til muna.

Við trúum því að Kjarninn skipti máli fyrir samfélagið.

Við trúum því að sjálfstæð og vönduð blaðamennska skipti máli.

Ef þú trúir því sama þá endilega hugsaðu hvort Kjarninn er ekki allavega nokkurra kaffibolla virði á mánuði.

Vertu með okkur í liði. Þitt framlag skiptir máli.

Ritstjórn Kjarnans: Sunna Ósk Logadóttir, Þórður Snær Júlíusson, Erla María Markúsdóttir, Arnar Þór Ingólfsson, Eyrún Magnúsdóttir og Grétar Þór Sigurðsson.


Já takk, ég vil styrkja Kjarnann!
Þorbjörn Guðmundsson
Er íslenska velferðarkerfið ekki lengur griðarstaður þeirra sem minnst hafa?
Kjarninn 11. janúar 2023
Takk fyrir og sjáumst á nýjum miðli á föstudag
Bréf frá ritstjóra Kjarnans vegna sameiningar við Stundina og þess að nýr framsækinn fréttamiðill verður til í lok viku.
Kjarninn 11. janúar 2023
Sverrir Albertsson
Vatn á myllu kölska
Kjarninn 11. janúar 2023
Lögreglumenn standa vörð um gröfurnar í námunni.
Berjast fyrir þorpi á barmi hengiflugs
Lítið þorp í Rínarlöndum Þýskalands er allt komið í eigu kolarisa. Fyrirtækið ætlar sér að mylja niður húsin og stækka kolanámu sína sem þegar þekur um 80 ferkílómetra. Þetta þykir mörgum skjóta skökku við í heimi sem berst við loftslagsbreytingar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Arnþrúður Karlsdóttir, útvarpsstjóri Útvarps Sögu.
Útvarp Saga telur fjölmiðlastyrki skapa tortryggni og bjóða upp á frændhygli
Fjögur fjölmiðlafyrirtæki hafa til þessa skilað inn umsögnum um frumvarp Lilju Alfreðsdóttur menningar- og viðskiptaráðherra, sem mun að óbreyttu framlengja núverandi styrkjakerfi til fjölmiðla.
Kjarninn 10. janúar 2023
Sólveig Anna Jónsdóttir formaður Eflingar.
Viðræðum slitið og Efling undirbýr verkfallsaðgerðir
Samtök atvinnulífsins hafa hafnað gagntilboði Eflingar um skammtímakjarasamning, sem kvað á um meiri launahækkanir en SA hefur samið um við aðra hópa á almennum vinnumarkaði til þessa. Efling undirbýr nú verkfallsaðgerðir.
Kjarninn 10. janúar 2023
Palestínski fáninn á lofti í mótmælum í Reykjavík. Ísraelskri lögreglu hefur nú verið fyrirskipað að rífa fánann niður á almannafæri.
Fánabann og refsiaðgerðir í Palestínu í kjölfar niðurstöðu Sameinuðu þjóðanna
Degi eftir að ný ríkisstjórn tók við völdum í Ísrael samþykkti allsherjarþing Sþ að fela Alþjóðadómstólnum í Haag að meta lögmæti hernáms Ísraelsríkis á Vesturbakkanum. Síðan þá hefur stjórnin gripið til refsiaðgerða og nú síðast fánabanns.
Kjarninn 10. janúar 2023
Gríðarlega mikil dæling á sandi á sér stað í Landeyjahöfn á hverju ári. Markarfljótið ber hundruð þúsunda tonna af jarðefnum út í sjó og það á til að safnast upp í mynni hafnarinnar.
Vilja sjúga sand af hafsbotni í stórum stíl og flytja út
Eftirspurn eftir íslenskum jarðefnum er gríðarleg ef marka má framkomin áform erlendra stórfyrirtækja um nýtingu þeirra. Vinsældir hafnarinnar í Þorlákshöfn eru samhliða mjög miklar.
Kjarninn 10. janúar 2023
Meira úr sama flokkiAðsendar greinar