Til­urð þessa greinar er umsögn und­ir­rit­aðs á sam­ráðs­gátt For­sæt­is­ráðu­neyt­is­ins um mál S-128/2019/ drög að stjórn­ar­skrár­á­kvæði um auð­lindir í nátt­úru Íslands og að nú eru u.þ.b. sjö ár frá því þjóð samdi og sam­þykkti sér nýja stjórn­ar­skrá í anda hug­sjón­ar, mann­rétt­inda og rétt­læt­is. Þessa stjórn­ar­skrá hefur Alþingi ekki enn leitt í lög.

Íslenskt sam­fé­lag hefur týnst sjálfu sér í fram­þróun til lýð­ræð­is. Ýmsir ganga svo langt að halda fram að stjórn­mála­stéttin eða full­trúa­valdið hafi rænt þjóð­ina lýð­ræð­isum­bótum eft­ir-hrunsár­anna. Undir þessi orð er hægt að taka heils­hugar þegar horft er til þess merki­lega og skap­andi lýð­ræð­is, -og umbóta­ferlis sem varð upp­haf og aðdrag­andi nýju stjórn­ar­skrár­innar og bera saman við þá til­vist­ar­kreppu og hug­sjóna­þurrð full­trú­ar­valds­ins sem þjóð er nú haldið í.  

Vig­dís Finn­boga­dóttir

„Árið 2008 steig Alþingi veru­lega merki­legt skref sem átti að verða til þess að draum­ur­inn um nýja stjórn­ar­skrá rætt­ist loks­ins. Þá hófst víð­feðm­asta og lýð­ræð­is­leg­asta starf að stjórn­ar­skrár­ritun sem sagan kann frá að greina, og hefur vita­skuld vakið athygli um víða ver­öld. Stjórn­laga­ráð var kjörið með lýð­ræð­is­legum hætti svo þar fengju raddir ólíkra afla í íslensku sam­fé­lagi hvert sína rödd, og hin nýja stjórn­ar­skrá var síðan sam­þykkt sam­hljóða. Þar að auki sýndi þjóð­ar­at­kvæða­greiðsla síðan fram á að íslenskir kjós­endur vildu að hin nýja stjórn­ar­skrá yrði tekin upp. En það hefur þó ekki verið gert enn. Að mínum dómi hefur íslenska þjóðin beðið nógu lengi."

Nú vill nefnd for­manna flokk­anna m.a. bæta auð­linda­á­kvæði inn í stjórn­ar­skrána frá 1944 án þess að hafa til þess frum­heim­ild. End­an­legt vald til stjórn­ar­skrár­breyt­inga liggur hjá þjóð en ekki hjá tíma­bundið kjörnum full­trúum henn­ar. 

Í stjórn­ar­skrár­rétti er ein grund­vall­ar­regla sem er öðrum mik­il­væg­ari. Hún er þessi: Þjóðin er stjórn­ar­skrár­gjaf­inn. Þetta er skýr hefð og hluti stjórn­skip­unar Íslands. Frum­varps­drög for­manna­nefndar flokk­anna nú, eru að und­ir­lagi úr 34. gr., nýju stjórn­ar­skrár­inn­ar, sem samin var og sam­þykkt fyrir sjö árum síð­an, en með lak­ari orða­lagi þó. Til­lögur Stjórn­laga­ráðs um nýja stjórn­ar­skrá voru bornar undir sam­þykki þjóðar þann 20.10.2012 og sam­þykkt af 2/3 meiri­hluta kjós­enda og ber Alþingi því að leiða í lög vilja þjóð­ar­.  

Sú skoð­ana­könnun sem for­sæt­is­ráðu­neytið hefur nú sett af stað með full­tingi Félags­vís­inda­deildar Háskóla Íslands undir heit­inu Önd­veg­is­verk­efn­ið, Lýð­ræð­is­leg stjórn­ar­skrár­gerð vekur ýmsar sið­ferði­legar spurn­ingar í ljósi þess að Íslensk þjóð hefur þegar samið sér nýja stjórn­ar­skrá og sam­þykkt í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu.  Af vef sam­ráðs um stjórn­ar­skrá dags. 30.09.2019, - „Stjórn­ar­skrá Íslands verður end­ur­skoðuð á þessu kjör­tíma­bili í sam­starfi allra flokka á þingi, sam­kvæmt áætlun for­sæt­is­ráð­herra, í víð­tæku almenn­ings­sam­ráði. Önd­veg­is­verk­efnið Lýð­ræð­is­leg stjórn­ar­skrár­gerð, sem nýtur styrks frá Rannís, og Félags­vís­inda­stofnun Háskóla Íslands á að halda utan um rök­ræðukönn­un, sem hluta almenn­ings­sam­ráðs­ins og auk þess stendur Önd­veg­is­verk­efnið fyrir opnu sam­ráði á vef Betra Ísland.is  í sam­ráði við íbú­a.“ -  Hvernig er komið fyrir lýð­ræði sem hundsar að lög­leiða afdrátt­ar­lausa og lög­lega nið­ur­stöðu þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu almenn­ings en ætlar þess í stað að koma með sína útgáfu af lýð­ræð­isum­bótum með hand­völdu sam­ráðsúr­taki í skoð­ana­könn­un? Það er búið að end­ur­skoða stjórn­ar­skrá Íslands.

Nið­ur­staða á stað­festum vilja þjóð­ar­innar í þjóð­ar­at­kvæða­greiðsl­unni 20.10.2012 gufar ekki upp og hverfur eins og dögg fyrir sólu vegna þess­arar skoð­ana­könn­un­ar.

Sumt er hægt og annað ekki. Sé Ísland lýð­ræði, er ekki hægt að Alþingi fólks­ins lúti ekki vilja meiri­hluta fólks­ins. Við slíkar aðstæður breyt­ist Ísland frá því að vera lýð­ræði í það að vera land, stjórnað af tíma­bundið kjörnum full­trú­um, sem taka sér völd í heim­ild­ar­leysi umfram hefð og umboðs frá umbjóð­endum sín­um, fólk­inu í land­inu. Stjórn­ar­skrár­breyt­ingar heyra ekki undir full­trú­ar­vald, heldur upp­runa valds, þjóð­ar.

Þessi sjón­leik­ur; hand­valin skoð­ana­könnun undir sam­ráði for­manna flokk­anna, stríðir gegn eðli og hefð stjórn­skip­un­ar­innar og kallar á við­spyrnu og mót­mæli fólks­ins í land­inu. Þessi sjón­leikur er úthugsuð póli­tísk ref­skák og til­raun kjör­inna full­trúa til að kom­ast hjá hinu óhjá­kvæmi­lega; að lög­leiða nýja stjórn­ar­skrá fólks­ins og stað­festan vilja þjóð­ar. Hvað er að í þjóð­fé­lagi þar sem full­trúar lúta ekki vilja umbjóð­enda sinna?  

Rétt­læt­is­vit­und flestra er mis­boðið og af nægu að taka. En af hverju? 

Almenn­ingur hefur mátt þola að farið hefur verið á svig við rétt­lætið þegar fram­sal fisk­veiði­auð­lindar var gefið frjálst. Þegar veð­lög afla­heim­ilda voru sam­þykkt.  Þegar rík­is­bank­arnir voru afhentir óreiðu­mönn­um. Þegar hag­kerfið var keyrt í þrot fyrir 10 árum síð­an, og nú, þegar for­menn flokk­anna stað­festa það end­an­lega, að þeir, sem full­trú­ar­vald, hygg­ist ekki lúta vilja umbjóð­enda sinna, þjóð­ar, með því að lög­leiða nýju stjórn­ar­skrána.   Í þessu sam­ráði og skoð­ana­könnun er hvergi minnst á þá stað­reynd að þjóð hefur kosið sér stjórn­ar­skrá sem ber að lög­leiða og virða. Afneit­unin er áber­andi, van­virð­ing gagn­vart almenn­ingi er skýr, og lýð­ræðið hundsað og spottað með þeim sjón­leik sem nú er haf­inn með því augna­miði að slá nýrri stjórn­ar­skrá á frest, og drepa í dróma ákall og vilja þjóðar um lang­þráð rétt­læti og lýð­ræð­isum­bæt­ur.  Er ekki mál að linni og full­trúa­valdið fari að gera sér grein fyrir þeirri grund­vallar stað­reynd að það starfar í þágu fólks­ins í land­inu, umbjóð­endur sína, en ekki öfugt?  

Aðeins um fisk­veiði­auð­lind­irnar

Engum dylst að brýn þörf er á auð­linda­á­kvæði í stjórn­ar­skrá. T.a.m. byggir núver­andi fisk­veiði­stjórn­un­ar­kerfi á reglu­gerðum og lögum sem heim­ila kaup, sölu, end­ur­sölu, end­ur­leigu og veð­setn­ingu auð­lindar í eigu Íslenskrar þjóð­ar. Það er vert að vekja athygli á sið­ferð­is­-og eigna­rétt­ar­þætti þess; hvernig hægt sé að heim­ila einka­fyr­ir­tækjum veð­setn­ingu, end­ur­sölu og end­ur­leigu á veiði­heim­ildum (í formi synd­andi fisks í haf­inu) sem ekki var upp­haf­lega greitt fyrir til þjóðar og eru í eigu þjóð­ar, en slíkt hefur tíðkast með reglu­gerðum og lögum frá Alþingi umliðna ára­tugi. Fyr­ir­komu­lag auð­linda­nýt­ingar í sjáv­ar­út­vegi umliðna ára­tugi hefur svift þjóð sann­gjörnu afgjaldi, gengið nærri nátt­úru og fært mik­inn auð til fárra og gerir enn.

Aðeins um orku­auð­lind­irnar

Inn­leið­ing OP3 hefur vakið þjóð af værum svefni þar sem stefnt er að einka­væð­ingu orku­auð­lind­anna með sam­ein­ingu Íslands við hinn sam­eig­in­lega orku­markað Evr­ópu gegn um sæstreng. Það ein­kenni­lega við tíma­setn­ingu inn­leið­ingar Alþingis á OP3 er að enn er ekk­ert hald­bært auð­linda­á­kvæði í stjórn­ar­skrá. Það að inn­leiða OP3 án virks auð­linda­á­kvæðis opnar fyrir ámóta „olig­arg­is­ma“ í formi skamm­tíma reglu­gerða og henti­stefnu hags­muna­að­ila og gerði við setn­ingu kvóta­kerf­is­ins, frjáls fram­sals og veð­setn­ing­ar­heim­ilda óveidds synd­andi fisks. Sagan sýnir að fram­kvæmd­ar­valdi og flokks­ráðu full­trúa­valdi er ekki treystandi fyrir slíku fyr­ir­komu­lagi án grunn­að­halds sem heil­steypt stjórn­ar­skrá veit­ir. Þó eðli orku­auð­linda og nýt­ing séu ólík sjáv­ar­út­vegi, eru almenn­ingur og nátt­úra að ýmsu leiti óvarin ásælni fjár­festa og í litlu gætt að hags­munum þjóðar í formi afgjalds fyrir nýt­ingu. Hætt er við að pólitískt tengd sér­hags­muna­öfl muni sitja um land­gæði og auð­lindir og flestu stjórnað að þeirra hætti milli kosn­inga með reglu­gerð­um. Það er með ólík­indum að þing­menn í flestum flokkum skuli yfir­sjást glæfra­skap­inn við inn­leið­ingu OP3 án virks auð­linda­á­kvæðis stjórn­ar­skrár og átta sig ekki á því að glopp­ótt stjórn­ar­skrá er einmitt það sem skýlir sér­hags­muna­öflum á upp­kaups,-og einka­væð­inga-árum orku­auð­lind­anna. Hið póli­tíska full­trú­ar­vald hefur þarna brugð­ist þjóð á sama hátt og við setn­ingu kvóta­kerf­is­ins á sínum tíma með frjálsu fram­sali og inn­leið­ingu veð­lag­anna.  

Sagan sýnir að póli­tískt tengd sér­hags­muna­öfl munu berj­ast gegn sann­gjörnu auð­lind­ar­á­kvæði stjórn­ar­skrár og semja sér það, sér og sínum í vil og taka þar ein­ungis mið af allra nauð­syn­leg­ustu þörfum þjóðar og nátt­úru í stað heild­rænnar sann­girni með vernd­un­ar­sjón­ar­mið að leið­ar­ljósi.  Til­laga for­manna flokk­anna og hand­stýrt sam­ráð nú, ber keim af þessum vinnu­brögð­um. Þetta hljómar eins og ætt­bálka­kennd óráðsía meðal van­þró­aðra þjóða en á sér því miður stoð í sögu íslenskra stjórn­mála í for­tíð og nútíð. Fátt minnir okkur meira á hversu stutt er síðan við vorum meðal fátæk­ari þjóða álf­unnar en einmitt Íslensk stjórn­ála­menn­ing og tók Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis sér­stak­lega á alvar­leika van­þroskaðra stjórn­mála í skýrslu sinn­i.  

Til vara

En vilji, tíma­bundið kjörn­ir, full­trúar þjóðar koma til móts við ákall umbjóð­enda sinna hvað auð­lind­ar­á­kvæði snert­ir, ber þeim skil­yrð­is­laust að gæta þess að nýtt auð­linda­á­kvæði sé í orð­anna hljóðan það sama og 34. gr. nýju stjórn­ar­skrár­innar sem Stjórn­laga­ráð samdi og þjóð hefur sam­þykkt. Hið sama á við um hverjar þær breyt­ingar á stjórn­ar­skrá sem framundan kunna að vera, að ekki er hægt að ganga gegn ákvæðum þeirrar nýju stjórn­ar­skrár sem þjóð hefur þegar kosið sér. Hugs­an­leg frá­vik eða breyt­ingar orða­lags mætti e.t.v. heim­ila, en að inn­tak og andi greina yrði sami, helst betri, en alls ekki lak­ari.  Þá er spurn­ingin þessi: Af hverju lög­leiðir full­trú­ar­valdið ekki þá nýju stjórn­ar­skrá sem þjóð hefur kosið sér í stað þess sjón­leiks sem nú er settur á svið?

Sögu­legur aðdrag­andi nýju stjórn­ar­skrár­inn­ar, -hrunið og bús­á­halda­bylt­ingin

Það virð­ist sem núver­andi rík­is­stjórn afneiti sögu­legum hörm­ungum þjóð­ar, hrun­inu fyrir 10 árum, sem á sér þó beina orsök í glopp­óttri stjórn­ar­skrá frá 1944 sam­kvæmt skýrslu RNA.

Rík­is­stjórn og Alþingi voru illa starf­hæf og komust stjórn­mála­menn ekki hjá því að heyra háværar kröfur fólks­ins sem barði potta og pönnur á Aust­ur­velli og víðar um land eftir hrun og kröfð­ust m.a. nýrrar stjórn­ar­skrár og að ráðs­menn öxl­uðu ábyrgð og létu af völd­um. Alþingi hafði ítrekað reynt að end­ur­skoða stjórn­ar­skrána frá 1944 en ekki getað lokið því vegna mis­klíðar og ósætt­is. Öllum hugs­andi mönnum var löngu ljóst að sér­hags­muna­öfl höfðu æ rík­ari hag af aðhalds­litlum leik­reglum gömlu stjórn­ar­skrár­innar í önd­vegi við þjóð sem lá í sárum hruns­ins. Tug­þús­undir Íslend­inga misstu heim­ili sín, lífs­af­komu og hrökkl­uð­ust úr landi. Nú, tíu árum síð­ar, eru bankar enn að bera fjöl­skyldur af heim­ilum sín­um.

Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis (RNA-­skýrslan, 2010, 8. bindi, bls. 184) setti hrunið í sam­hengi við stjórn­skip­un­ina og tók undir kröfur fólks­ins í land­inu um end­ur­skoðun stjórn­ar­skrár­inn­ar. Svohljóð­andi er ein­róma ályktun Alþingis frá 28. októ­ber 2010:

„Al­þingi ályktar að skýrsla rann­sókn­ar­nefndar Alþingis verði höfð að leið­ar­ljósi í fram­tíð­inn­i,... að taka verði gagn­rýni á íslenska stjórn­mála­menn­ingu alvar­lega,...að skýrsla rann­sókn­ar­nefndar Alþingis sé áfell­is­dómur yfir stjórn­völd­um, stjórn­mála­mönnum og stjórn­sýslu, verk­lagi og skorti á form­fest­u.“

Það gleym­ist í umræð­unni að Alþingi studdi aðdrag­anda og til­urð nýju stjórn­ar­skrár­innar ein­róma. Alþingi ályktaði einum rómi 28. sept­em­ber 2010, með öllum 63 atkvæðum greidd­um, um nauð­syn end­ur­skoð­unar stjórn­ar­skrár lýð­veld­is­ins frá 1944.

Það er hljótt um þá fyrr­ver­andi og núver­andi þing­menn sem í upp­hafi studdu hið merka umbóta­ferli nýja Íslands eftir hrun.  Þið þing­menn sem einum rómi, 63 tals­ins greiddu atkvæði með því lýð­ræð­is­ferli sem mark­aði upp­haf hinnar nýju stjórn­ar­skrá. Eftir skoð­unum ykkar er nú ósk­að.:

Anna Mar­grét Guð­jóns­dótt­ir: já, 

Atli Gísla­son: já, 

Álf­heiður Inga­dótt­ir: já, 

Árni Páll Árna­son: já, 

Árni Johnsen: já, 

Árni Þór Sig­urðs­son: já, 

Ásbjörn Ótt­ars­son: já, 

Ásmundur Einar Daða­son: já, 

Ásta R. Jóhann­es­dótt­ir: já, 

Birgir Ármanns­son: já, 

Birgitta Jóns­dótt­ir: já, 

Birkir Jón Jóns­son: já, 

Bjarni Bene­dikts­son: já, 

Björn Valur Gísla­son: já, 

Einar K. Guð­finns­son: já, 

Eygló Harð­ar­dótt­ir: já, 

Guð­bjartur Hann­es­son: já, 

Guð­laugur Þór Þórð­ar­son: já, 

Guð­mundur Stein­gríms­son: já, 

Gunnar Bragi Sveins­son: já, 

Helgi Hjörvar: já, 

Huld Aðal­bjarn­ar­dótt­ir: já, 

Jóhanna Sig­urð­ar­dótt­ir: já, 

Jón Bjarna­son: já, 

Jón­ína Rós Guð­munds­dótt­ir: já, 

Katrín Jak­obs­dótt­ir: já, 

Katrín Júl­í­us­dótt­ir: já, 

Krist­ján Þór Júl­í­us­son: já, 

Krist­ján L. Möll­er: já, 

Lilja Raf­ney Magn­ús­dótt­ir: já, 

Lilja Mós­es­dótt­ir: já, 

Magnús Orri Schram: já, 

Mar­grét Pét­urs­dótt­ir: já, 

Mar­grét Tryggva­dótt­ir: já, 

Mörður Árna­son: já, 

Oddný G. Harð­ar­dótt­ir: já, 

Ólína Kjer­úlf Þor­varð­ar­dótt­ir: já, 

Ólöf Nor­dal: já, 

Pétur H. Blön­dal: já, 

Ragn­heiður E. Árna­dótt­ir: já, 

Ragn­heiður Rík­harðs­dótt­ir: já, 

Róbert Mars­hall: já, 

Sig­mundur Davíð Gunn­laugs­son: já, 

Sig­mundur Ernir Rún­ars­son: já, 

Sig­ríður Ingi­björg Inga­dótt­ir: já, 

Sig­urður Ingi Jóhanns­son: já, 

Sig­urður Kári Krist­jáns­son: já, 

Siv Frið­leifs­dótt­ir: já, 

Skúli Helga­son: já, 

Stein­grímur J. Sig­fús­son: já, 

Svan­dís Svav­ars­dótt­ir: já, 

Tryggvi Þór Her­berts­son: já, 

Unnur Brá Kon­ráðs­dótt­ir: já, 

Val­gerður Bjarna­dótt­ir: já, 

Vig­dís Hauks­dótt­ir: já, 

Víðir Smári Pet­er­sen: já, 

Þor­gerður K. Gunn­ars­dótt­ir: já, 

Þór Saari: já, 

Þór­unn Svein­bjarn­ar­dótt­ir: já, 

Þrá­inn Ber­tels­son: já, 

Þur­íður Back­man: já, 

Ögmundur Jón­as­son: já, 

Össur Skarp­héð­ins­son: já

Kæru fram­an­greindu þing­menn, fyrr­ver­andi og núver­andi full­trúar almenn­ings, eftir röddum ykkar er nú ósk­að.

Um Íslenska stjórn­mála­menn­ing­u: 

Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis (2010, 8.bindi, bls. 179) II. 5

„..........Þau dæmi sem tekin hafa verið hér að framan um við­brögð og verk­lag í íslensku stjórn­kerfi eru til marks um ákveðna stjórn­mála­menn­ingu. Eitt ein­kenni hennar er að for­ingjar eða odd­vitar flokk­anna leika lyk­il­hlut­verk en hinn almenni þing­maður er atkvæða­lít­ill. Um það segir íslenskur stjórn­mála­maður með langan feril úr póli­tík­inni: -„Auð­vitað er það svo að flokks­ræðið nán­ast í öllum stjórn­mála­flokk­unum hefur þró­ast í ofur­vald for­ingj­ans og klíkunn­ar. Þess vegna er lýð­ræðið okkar svona brot­hætt og veikt og ég velti því fyrir mér hvort í raun­inni þurfi ekki að stíga mörg sterk skref vegna þess­arar reynslu til að tryggja sterk­ari stjórn­mála­menn og minna for­ingjaræð­i.“- Stjórn­mála­menn draga hins vegar ávallt dám af þeirri stjórn­mála­menn­ingu sem þeir lifa og hrærast í. Séu stjórnsið­irnir slæmir og stjórn­kerfið veikt geta sterkir stjórn­mála­menn verið vara­sam­ir. Í for­ingjaræði verður hlutur lög­gjaf­ar­þings­ins einkum að afgreiða mál sem und­ir­búin hafa verið í litlum hópi lyk­il­manna. Þannig gegnir þingið form­legu lög­gjaf­ar­hlut­verki sínu, en bæði umræðu­hlut­verkið og eft­ir­lits­hlut­verkið eru van­rækt.“

Síðan segir í skýrslu RNA:

Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis (2010, 8. bindi, bls. 180)

„Mikið ráð­herraræði eykur lík­urnar á ger­ræð­is­legum ákvörð­unum sem efla vald við­kom­andi stjórn­mála­manns. Þetta helst gjarnan í hendur við þrönga sýn á lýð­ræðið sem felst í því að stjórn­mála­menn beri verk sín reglu­lega undir dóm kjós­enda og þess á milli eigi þeir að hafa frjálsar hendur um það hvernig þeir fara með völd sín, svo lengi sem þeir halda sig innan ramma lag­anna. Þetta er afar þröng sýn á lýð­ræð­is­legt lög­mæti stjórn­ar­hátta. Það er mik­il­vægur hluti af lýð­ræð­is­legum stjórn­ar­háttum að haga ákvörð­unum stjórn­valda jafnan þannig að þær stand­ist skoðun og séu teknar í sæmi­legri sátt við þá sem málið varð­ar. Frá því sjón­ar­miði séð krefj­ast lýð­ræð­is­legir stjórn­ar­hættir þess að mál séu fag­lega und­ir­bú­in, ígrunduð og vel kynnt, en ekki bara að verk stjórn­mála­manna séu lögð í dóm kjós­enda í lok kjör­tíma­bils.“

Álykt­anir og lær­dóm­ar:

Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis (2010, 8. bindi, bls. 184) „Ís­lensk stjórn­mála­menn­ing er van­þroskuð og ein­kenn­ist af miklu valdi ráð­herra og odd­vita stjórn­ar­flokk­anna. Þingið rækir illa umræðu­hlut­verk sitt vegna ofurá­herslu á kapp­ræðu þar sem þekk­ing og rök­ræður víkja fyrir hern­að­ar­list og valda­klækj­um. Þingið er líka illa í stakk búið til þess að rækja eft­ir­lits­hlut­verk sitt, meðal ann­ars vegna ofríkis meiri­hlut­ans og fram­kvæmd­ar­valds­ins, sem og skorts á fag­legu bak­landi fyrir þing­ið. Skortur á fag­mennsku og van­trú á fræði­legum rök­semdum er mein í íslenskum stjórn­mál­um. And­vara­leysi hefur verið ríkj­andi gagn­vart því hvernig vald í krafti auðs hefur safn­ast á fárra hendur og ógnað lýð­ræð­is­legum

stjórn­ar­hátt­u­m.“

Lær­dóm­ar: 

Rann­sókn­ar­nefnd Alþingis (2010, 8. bindi, bls. 184):

„Leita þarf leiða til þess að styrkja sið­ferð­is­vit­und stjórn­mála­manna og auka virð­ingu þeirra fyrir góðum stjórn­sið­um. Í því skyni þyrftu þing­menn meðal ann­ars að setja sér siða­reglur og skýra þar

með fyrir sjálfum sér og almenn­ingi hvernig þeir skilja meg­in­skyldur sínar og ábyrgð.“ „Draga þarf úr ráð­herraræði og styrkja eft­ir­lits­hlut­verk Alþing­is.“ „Efla þarf góða rök­ræðu­siði meðal þjóð­ar­innar og kjör­inna full­trúa henn­ar. Í því skyni þyrfti að vinna skipu­lega að því í skólum lands­ins að búa nem­endur undir þát­töku í lýð­ræð­is­sam­fé­lagi með þjálfun í mál­efna­legri rök­ræðu og skoð­ana­skipt­u­m.“

„Taka þarf stjórn­ar­skrána til skipu­legrar end­ur­skoð­unar í því skyni að treysta grund­vall­ar­at­riði lýð­ræð­is­sam­fé­lags­ins og skýra betur meg­in­skyld­ur, ábyrgð og hlut­verk vald­hafa.“

Fram­an­greindar til­vitn­anir í sann­leiks­skýrslu Rann­sókn­ar­nefndar Alþingis stað­festir þá til­vist­ar­kreppu sem full­trúa­lýð­ræðið er í og almenn­ingi stendur ógn af. 

Hin nýja Íslenska stjórn­ar­skrá er lýð­ræð­is­lega unnin og vönd­uð 

Í skýrslu alþjóð­legs rann­sókn­arteym­is, sem stundar sam­an­burð­ar­rann­sóknir á stjórn­ar­skrám heims­ins (The Comparative Constitutions Project), er nið­ur­staða pró­fess­or­anna Zachary Elk­ins við háskól­ann í Texas, Tom Gins­burg við háskól­ann í Chicago og James Melton við Uni­versity Col­lege í London þessi:

„End­ur­skoð­un­ar­ferli stjórn­ar­skrár Íslands hefur ein­kennst af ákaf­lega mik­illi nýbreytni og víð­tækri þát­töku. Þótt frum­varpið standi traustum fótum í stjórn­skip­un­ar­hefð Íslands eins og hún birt­ist í stjórn­ar­skránni frá árinu 1944 end­ur­speglar það einnig umtals­vert fram­lag almenn­ings til verks­ins og myndi marka mik­il­vægt tákn­rænt upp­gjör við liðna tíð. Frum­varpið er einnig í fremstu röð hvað varðar að tryggja aðild almenn­ings að ákvörð­unum stjórn­valda. Við teljum að sá þáttur hafi stuðlað að lang­lífi stjórn­skip­un­ar­laga í öðrum lönd­um.“

Lawrence Lessic er kunnur fræði­maður og pró­fessor í lögum við Harvard Háskóla. Lessic hefur lagt sig fram um að kynn­ast stjórn­ar­skrár­ferli nýju stórn­ar­skrár­innar og tjáð sig um það hér­lendis og víð­ar.  Hér eru athygli­verðir hlekkir á tvö af hans mynd­böndum um nýju Íslensku stjórn­ar­skrána.:

Frh. ll & lll verður af grein­inni, Að skilja okkur sjálf.

Höf­undur er áhuga­maður um betra líf.