„Ég er stoltur sjóðs­fé­lag­i“, sagði frænka mín um ónefndan verð­bréfa­sjóð í jóla­boði um dag­inn. „Sáuð þið til­kynn­ing­una frá þeim fyrir helgi, um minni­háttar breyt­ingu á fjár­fest­ing­ar­stefn­unni? Ótrú­lega spenn­and­i“, hélt hún áfram. Nokkrir gestir í jóla­boð­inu tóku í sama streng eða nefndu til sög­unnar aðra sjóði sem þeir voru sér­stak­lega spenntir fyr­ir. 

Ofan­greind frá­sögn er upp­spuni. Svona sam­tal hefur vænt­an­lega aldrei átt sér stað, enda eru hefð­bundnir sjóðir í eðli sínu ekki mjög spenn­andi. Um og upp úr síð­ustu alda­mótum voru sams­konar sam­töl aftur á móti nokkuð algeng í jóla­boð­um, þá varð­andi ein­stök fyr­ir­tæki frekar en sjóði. Frænkur og frændur voru stoltir hlut­hafar í fyr­ir­tækjum sem þau höfðu trú á. Fylgd­ust með fréttum af þeim og voru hluti af ein­hverri veg­ferð, sem með­eig­end­ur. 

Síðan þá hefur ýmis­legt gerst. Bein eign ein­stak­linga á hluta­bréfa­mark­aði hefur lækkað úr því að vera 11,5% árið 2007 og niður í 4,5% í dag. Aug­ljós­asta skýr­ingin er að „hér varð hrun“. Það kemur samt fleira til, enda hafði fram­an­greint hlut­fall lækkað úr 17,2% í 11,5% á árunum 2002 til 2007. Önnur skýr­ing er að smám saman var dregið úr skatta­legum hvötum til hluta­bréfa­kaupa, þar til þeir voru afnumdir árið 2002. Þriðja skýr­ing­in, og sú sem ég ætla að staldra aðeins við hér, er aukin áhersla banka á að ein­stak­lingar fjár­festi í sjóðum frekar en hluta­bréfum ein­stakra fyr­ir­tækja. 

Áður en lengra er haldið skal tekið fram að til­gangur minn með ritun þess­arar greinar er ekki að hall­mæla sjóð­um. Þessi „árás“ á sjóði er svið­sett til þess að fanga athygli les­enda (já, ég skrifa um það óspenn­andi hluti að ég nota verð­bréfa­sjóði til þess að ná til fólks). Sjóðir eru ein mik­il­væg­asta stoð fjár­mála­kerf­is­ins og frá­bær leið fyrir fólk til þess að dreifa áhættu með ein­földum og skil­virkum hætti. Ég vil því veg þeirra sem allra mest­an. 

Þar komum við einmitt að kjarna máls­ins. Ég er sann­færður um að beinar fjár­fest­ingar ein­stak­linga í hluta­bréfum og fjár­fest­ingar þeirra í sjóðum séu stuðn­ings­vör­ur, frekar en stað­göngu­vör­ur. Ef við beinum fólki frá því að kynna sér málin og kaupa hluta­bréf og bjóðum þeim ein­ungis að fjár­festa í tölum á blaði um sögu­lega ávöxtun og fjár­fest­ing­ar­stefnu gæti það hrein­lega misst áhug­ann, sem kemur á end­anum niður á sjóð­unum sjálf­um. 

Að mínu mati þurfum við meira jafn­vægi. Fleiri stolta hlut­hafa, sem fjár­festa hluta af sparn­aði sínum í ein­staka fyr­ir­tækjum og dreifa svo áhætt­unni með fjár­fest­ingum í sjóð­um, inn­lánum og öðrum sparn­að­ar­form­um. Dræm þátt­taka almenn­ings á hluta­bréfa­mark­aði hefur ýmsar nei­kvæðar afleið­ingar í för með sér, þar á meðal að nýliðun á mark­aði verður minni en ella og spenn­andi vaxt­ar­fyr­ir­tæki ná ekki að fjár­magna sig. Lítil fyr­ir­tæki með stóra drauma reiða sig gjarnan meira á fjár­fest­ingar ein­stak­linga heldur en verð­bréfa­sjóða, svo ávinn­ing­ur­inn er skýr. 

Við þurfum að koma okkur úr því fari að horfa alltaf fram hjá almenn­ingi sem þátt­tak­anda í fjár­mögnun og rekstri atvinnu­lífs­ins. Hvetjum fólk til þess að kynna sér málin og taka eigin ákvarð­an­ir, í bland við að útvista fjár­fest­ingum til sjóða og ann­arra fag­að­ila. Í því fel­ast mikil van­nýtt tæki­færi sem eru öllum aðilum fjár­mála­mark­að­ar­ins sem og atvinnu­líf­inu til mik­illa hags­bóta. Eflum fræðslu og end­ur­hugsum alla upp­lýs­inga­gjöf til fjár­festa, út frá mis­mun­andi þörfum og þekk­ingu þeirra. Hóf­legur skatta­af­sláttur til hluta­bréfa­kaupa myndi einnig gera mikið til þess að hreyfa við nál­inn­i. 

Með öðrum orð­um, komum fjár­fest­ingum aftur á mat­seð­il­inn í jóla­boð­unum – en gerum það með ábyrgum hætti, svo gest­irnir fái ekki í mag­ann. 

Höf­undur er við­skipta­stjóri hjá Nas­daq Iceland.