Það eru að byrja að kvikna ljós í myrkr­inu sem hefur grúft yfir stórum hluta Evru­svæð­is­ins eftir Hrun. Þótt Grikk­land sé enn við dauð­ans dyr og Ítalía í djúpum skít (sokkin í skuld­ir) eru sum önnur aðild­ar­ríki Evru­svæð­is­ins að ná sér. Pól­land og Eystra­salts­ríkin eru á upp­leið (Eist­land eins og venju­lega í far­ar­brodd­i). Eftir sem áður er land­flótti unga fólks­ins við­var­andi vanda­mál þar. Írland hefur náð sér á strik, þótt það sé enn að slig­ast undan þungri skulda­byrði. En skærasta ljósið er Portú­gal. 

Portú­gal undir vinstri stjórn er byrjað að blómstra. Fjöl­miðl­ar, sem bera skyn­bragð á efna­hags­mál (Economist, Spi­egel, Fin­ancial Times, New York Times o.fl.) eru farnir að taka eftir þessu. Og flykkj­ast til Lissa­bon, eins og við gerðum um jól og nýár. Mér gekk raunar fleira til. Á sama tíma og breski verka­manna­flokk­ur­inn klúðr­aði kjörnu tæki­færi til að koma Bretum á kjöl eftir Brex­it, þýski kra­ta­flokk­ur­inn er að vesl­ast upp í póli­tísku nátt­úru­leysi og flestir aðrir kra­ta­flokkar Evr­ópu virð­ast hafa misst af lest­inni, blómstrar jafn­að­ar­manna­flokkur Portú­gals – Partido Soci­alista – undir for­ystu Ant­onio Costa sem aldrei fyrr. Mér rann blóðið til skyld­unnar að skoða það nán­ar. 

Harm­kvæli til hægri

Portú­galar fóru illa út úr hrun­inu eins og fleiri. Banka­kerfið var sjúkt. Fast­eigna­bólan var upp á krít. Erlendar skuldir hlóð­ust upp. Braskið var í algleymi og brot­lenti með brauki og bramli. Þrí­eykið – fram­kvæmd­ar­stjórn Evr­ópu­sam­bands­ins, Seðla­banki Evr­ópu og IMF – tók þá í gjör­gæslu. Bönk­unum var bjargað á kostnað almenn­ings. Skuldir rík­is­ins hlóð­ust upp. Þetta kost­aði 78 millj­arða evra. Í kjöl­farið fylgdu refsi­að­gerðir sam­kvæmt þýskri for­múlu. 

Þeir kalla það „austerity“. Á íslensku gæti þetta kall­ast harm­kvælapóli­tík. For­múlan er svona: almenn­ingur á að borga skuldir fjár­magns­eig­anda í hækk­uðum sköttum og nið­ur­skurði útgjalda til vel­ferð­ar­mála. Laun voru lækk­uð, lág­marks­laun afnum­in, rétt­indi vinn­andi fólks á vinnu­mark­aði skert. Atvinnu­leysið rauk upp úr öllu valdi, 17%. Fátæktin skar í augu. Rík­is­eignir voru einka­væddar fyrir slikk. Þjóð­ar­fram­leiðslan dróst saman ár frá ári. Unga fólkið missti von­ina og flúði land, einkum þau best mennt­uðu. 2,3 millj­ónir Portú­gala búa nú utan heima­lands­ins. Þetta var púra póli­tík, nýfrjáls­hyggju trú­boðið að verki. 

Vonin til vinstri

Fyrir kosn­ing­arnar 2015 voru Portú­galar búnir að fá nóg af þessum trakt­er­ingum hægri manna. Jafn­að­ar­mað­ur, sem hafði getið sér gott orð, sem atorku­samur og fram­sýnn borg­ar­stjóri í Lissa­bon, tók við for­ystu Partido Soci­alista. Hann boð­aði ger­breytta stefnu: Hættum þessum harm­kvæl­um. Verndum okkar fólk fyrir fjár­pynd auð­valds­ins. Hækkum laun. Lög­festum aftur lág­marks­laun. Byrjum að fjár­festa í van­ræktum innviðum sam­fé­lags­ins: vist­vænni orku, sam­göng­um, heil­brigð­is­kerfi og mennt­un/­starfs­þjálf­un. Þetta hreif. Fólkið treysti honum af fyrri reynslu sem borg­ar­stjóra. Og hann stóð við sitt. Flokkur hans fékk 32% atkvæða sem dugði til að sam­eina sundrað vinstrið (gömlu komm­arnir og græn­ingjar) og mynda minni­hluta­stjórn. Hægri flokk­ur­inn (sem kennir sig í blekk­ing­ar­skyni við Social Democracy) galt afhroð. Þrí­eyk­inu leist ekki á blik­una. Fjár­mála­ráð­herra Þýska­lands, Sauble, spáði Portú­gölum þjóð­ar­gjald­þroti. Mamma Merkel sagði þetta vera ógn­væn­legar frétt­ir. Kröfu­hafar fjár­magns­eig­anda ráku upp rama­kvein og kröfð­ust þess að Brus­sel kæmi vit­inu fyrir hina Portú­gölnu. Hægri menn heima fyrir sögðu að framundan væri voð­inn vís, en von­andi myndi stjórnin springa áður en hún kæmi fram svo rót­tækum aðgerð­u­m. 

Krafta­verk kratana

En Costa og hans menn (ekki síst fjár­mála­ráð­herr­ann Mário Centene sem bar hit­ann og þung­ann af fjár­mál­un­um) stóðu við stóru orðin og létu hendur standa fram úr erm­um. Þeir stöðv­uðu einka­væð­ingar óða­got­ið, lög­festu lág­marks­laun, hækk­uðu eft­ir­laun, og veittu him­in­háum fjár­hæðum (á Portú­galskan mæli­kvarða) til fjár­fest­inga í innviðum (sam­göngu­kerfi, orku­fram­leiðsla, starfs­þjálfun, sköpun starfa í hátækni­grein­um, þar sem þeir hafa náð miklum árangri. Air­bus fram­leiðir nú sínar flug­véla­vara­hluti í Portú­gal og háskól­inn í Coimbra er í far­ar­broddi í rann­sóknum á gervi­greind og sjálf­virkni. Fór Portú­gal á hausinn? Nei, Portú­gal setti Evr­ópu­met í hag­vexti. Hall­inn á rík­is­fjár­málum fór í fyrsta sinn eftir bylt­ing­una ´74 undir 1% af VLF. Á næsta ári verður rík­is­sjóður rek­inn með afgangi í fyrsta sinn í manna­minn­um. Atvinnu­leysið lækk­aði úr 17% í 6% og er á nið­ur­leið. Er þetta allt kröt­unum að þakka? Æ fleiri inn­an­lands og utan virð­ast vera þeirra skoð­un­ar. Þing­kosn­ingar verða í októ­ber á þessu ári. Jafn­að­ar­manna­flokk­ur­inn fékk 38% fylgi í kosn­ing­unum til Evr­ópu­þings­ins í fyrra og er spáð yfir 40% fylgi - og stjórn­ar­flokk­unum til sam­ans allt að 60% fylg­i. 

Voru þeir heppn­ir? Já, líka það, eins og við. Túristar flykkj­ast nú til Portú­gal (rétt eins og til Íslands). M.a. vegna þess að Egypta­land og Tyrk­land telj­ast nú vera hættu­svæði. En líka vegna þess að Portú­gal blómstrar undir viti bor­inni við­reisn­ar­stjórn vinstri afla. Eru ekki ein­hverjir veik­leik­ar? Jú, ekki síst skulda­byrðin sem hægri stjórnin skyldi eftir sig og ofvaxið og sjúkt fjár­mála­kerfi þar líkt og hér. En öfl­ugra atvinnu­líf, stór­auknar erlendar fjár­fest­ing­ar, hrað­vax­andi útflutn­ings­tekj­urog stór­aukin kaup­máttur sem heldur uppi hag­vexti þýðir að Portú­galar eru nú að flestra mati borg­un­ar­menn fyrir sínum skuld­um. 

Þegar við kvöddum Lissa­bon sá ég uppi á vegg snjáð kosn­ingaplakat með mynd krata­for­ingj­ans Costa (hann lítur út eins og góð­lát­legur öld­ung­ur) þar sem sagði „auster­ida­de“ er vit­laust lækn­is­ráð við kreppu. Það gerir illt verra. Brjót­umst út úr víta­hringnum og end­ur­vekjum von­ina“. Þetta var að vísu á portú­gölsku en multi-l­ingua Kolfinna þýddi það fyrir mig. Costa hefur tek­ist þetta. Þar að auki er þetta sann­prófuð hag­fræði – púra Key­nes. Allt eins og talað út úr mínu hjarta. Svona eiga krata­for­ingjar að ver­a. 

Höf­undur var for­maður Alþýðu­flokks­ins 1984-96