Það er ein­kenni­leg upp­lifun að fylgj­ast með kjara­bar­átt­unni. Álengdar heyr­ist tal um frekju­doll­una í far­ar­broddi Efl­ing­ar.  Þessa með óraun­hæfu kröf­urn­ar, sem er manna spennt­ust að klapp­stýra lið­inu beint í verk­fall. Nenni ekki einu sinni út í þá aug­ljósu sálma hvernig sömu raddir myndu óma ef Sól­veig væri karl­mað­ur. Hún væri í það minnsta titluð eitt­hvað annað en frekju­dolla! Það er líka súrt, já og súr­r­eal­ískt, að fylgj­ast með borg­ar­stjóra vorum draga lapp­irnar í þess­ari kjara­bar­áttu, hvort sem er í orði eða á borði. Öll ljós kveikt en eng­inn heima?

Stoppum aðeins og veltum þessu fyrir okk­ur: Alls starfa um 1.850 starfs­menn í Efl­ingu hjá Reykja­vík­ur­borg. Að baki margra þeirra eru börn og fjöl­skyld­ur. Áður en lengra er haldið þá er vert að taka eft­ir­far­andi fram: Þó grein þessi sé skrifuð með konur í aðal­hlut­verk­um, þá er til­gangur hennar ekki ein­ungis að styðja við kon­urn­ar, heldur einnig þá karl­kyns starfs­menn, sem starfa hjá borg­inn­i. 

Þau rök hafa heyrst að ekki þyki sann­gjarnt að fólk, sem ákveður að ganga mennta­veg­inn, standi uppi með há náms­lán til að borga af, á meðan þeir sem kjósa að fara beint út á vinnu­mark­að­inn þurfa ekki að borga af slíkum lán­um. Fyrir mér er þetta ekki mjög flók­ið. Það er eng­inn neyddur til að ganga mennta­veg­inn, í þess­ari grein ætla ég í það minnsta að gefa mér það. Hins vegar eiga ekki allir þann kost að ganga mennta­veg­inn. 

Svo er það krafa mennt­aða fólks­ins um launa­mun­inn. Borg­ar­stjór­inn okkar þreyt­ist seint á að útskýra fyrir almúg­anum að félags­menn ann­arra stétt­ar­fé­laga eigi seint eftir að sam­þykkja þann litla mun sem verður á launum fag­lærðra og ófag­lærðra, fái Efl­ing sínu fram­gengt. Hann telur þannig lík­legt að fleiri verk­föll muni fylgja í kjöl­far­ið. Með öðrum orð­um: Ófag­lærða fólkið þarf að fara að hætta þessu væli og sætta sig við „lífs­kjara­samn­ing­ana“. Lang­best væri auð­vitað að öld­urnar færi að lægja sem fyrst, svo okkar maður fái að hjóla átaka­laust áfram.

Ég væri reyndar til í að eiga þessa umræðu óháð nokkru tali um menntun og hvernig þyki hæf­ast að meta hana til launa. Ég væri miklu frekar til í að umræðan og allt púðrið færi í að ræða það sem málið snýst fyrst og síð­ast um: Þá stað­reynd að lægstu launin eru til skammar og hvernig þau tryggja lítið annað en áfram­hald­andi auma stöðu þeirra sem þau þiggja, hvað svo sem ein­hverjum lífs­kjara­samn­ingum líð­ur!

En förum endi­lega „mennta­leið­ina“. 

Við skulum í augna­blik gefa okkur það að margir þeirra, sem velja að ganga mennta­veg­inn, vilji af ein­hverjum ástæðum ekki vinna í einu þeirra fjöl­mörgu starfa sem til­heyra lág­launa­stétt­inni. Á ein­ungis að hampa þeim sem ganga mennta­veg­inn? Eru tæki­færin og hug­sjón­irnar ein­ungis þeirra að eiga?

Og hvað með börn­in? Getum við aðeins stoppað og hugað að því hver áhrif launa eru á börn­in? Viljum við að hér alist upp börn, sem upp­lifi sig minna virði en önnur börn? Finnst okkur í lagi að hér séu börn, sem búi alltaf við skort, dæmd til að þurfa alltaf að sætta sig við minna? Langar okkur að búa í sam­fé­lagi þar sem til eru börn, sem upp­lifa kvíða og streitu, því þau fylgj­ast með bug­uðum for­eldrum sínum skrimta, dag eftir dag? Eiga börn lög­fræð­ings­ins ein skilið að búa við öryggi, heita mál­tíð á kvöldin og ­upp­lif­an­ir á borð við ferðir til útlanda? Eiga örlög barna ræst­inga­kon­unnar sjálf­krafa að vera þau að suma daga er ekk­ert nesti til fyrir þau að taka með í skól­ann, eða að þurfa að geyma ­skóla­dót­ið í plast­poka því mamma hefur ekki efni á að kaupa skóla­tösku handa öllum systkin­un­um? Eru það ein­ungis börn þeirra hærra laun­uðu sem eiga að fá að njóta þeirrar gleði að halda afmæl­is­veislu? Eiga börn lág­laun­aðra for­eldra kannski bara að læra að halda kjafti og skilja að sumir fá að halda afmæli en aðrir ekki? Þurfa þau kannski bara að reyna að troða því inn í sína litlu, þrjósku hausa að mamma og pabbi hafa ekk­ert hel­vítis efni á að halda eitt­hvað afmæli? Eigum við að taka þessa umræðu í tengslum við afmæl­is­gjafir, jóla­gjafir eða ferm­ing­ar­gjafir t.d.?

Hvað með allt lág­launa­starfs­fólk­ið, hver svo sem ástæðan er fyrir því að það er hluti af téðri lág­launa­stétt? Er það fólk minna virði en fólk sem til­heyrir öðrum launa­stétt­um? Þetta fólk vinnur ekki létt­væga vinnu. Stað­reyndin er sú að vinnan þeirra er gríð­ar­lega mik­il­vægur hlekkur í að sam­fé­lagið okkar gangi upp. Ég efa stór­lega að margir geri sér grein fyrir því álagi sem hvílir á þessu starfs­fólki. Eða ábyrgð­inni sem oft er lögð á herðar þess. Ábyrgð og álag, lík­am­lega jafnt sem and­lega. Þykir engin ástæða til að launa­seð­ill þessa fólks end­ur­spegli þessa ábyrgð og virði þetta álag? Kæra Reykja­vík­ur­borg, hvar er vilj­inn til að meta starfs­fólkið ykkar að verð­leik­um? Týndur og tröllum gef­inn? Eða er hann eng­inn? Kannski bara mið­fingur upp og áfram gakk?

Og hvað ger­ist þegar eng­inn fæst til að sinna þessum störf­um, hvað þá? Það er löngu ljóst að það eru ekki allir til­búnir að taka að sér störf lág­launa­fólks, þá sér í lagi nefni ég umönn­un­ar­störf, en sjálf get ég vottað fyrir að for­dómar ríkja gagn­vart þessum störfum og það getur sam­starfs­fólk mitt líka. Ég hef ekki töl­una á því hversu oft ég hef „rétt­lætt“ veru mína í starf­inu. Ég hef líka marg­sinnis verið spurð hvort ég ætli ekki að fara að leita mér að annarri vinnu, líkt og það sé af og frá að ég gæti haft áhuga á minni vinnu. Það virð­is­t frá­leit­ur, í hugum margra, sá mögu­leiki að ég hafi gagn og oft á tíðum meira að segja gaman af vinn­unni minni.

Verum bara heið­ar­leg í smá­stund. Margir líta svo á að störf sem þessi séu fyrir neðan þeirra virð­ingu. Þetta eru sann­ar­lega þeir sem líta niður á kon­una í mötu­neyt­inu og finnst hún minna virði en þeir sjálf­ir. Þetta eru þeir sem átta sig ekk­ert endi­lega á, eða nenna yfir höfuð að spá í, mik­il­vægi þess að til staðar sé fólk sem sér til þess að passa upp á hrein­læti afa og ömmu á öldr­un­ar­heim­il­inu. Sjálfir myndu þeir nefni­lega aldrei geta hugsað sér að inna slík störf af hendi. Svo eru aðrir sem hafa ein­fald­lega ekki skrokk­inn í þessi störf, hvorki and­lega né lík­am­lega. Enn aðrir vilja starfa við ann­að. Þrátt fyrir að launin hækki, líkt og Efl­ing fer fram á, þá verður alltaf til fólk sem tikkar í áður­nefnd box og mun ekki sækja um þessi störf. Þó svo að Reykja­vík­ur­borg sýni í verki að virð­ing sé borin fyrir t.d. öllu ræst­inga­fólk­inu sem þar starfar og sjái til þess að sú virð­ing end­ur­speglist á launa­seðl­um, þá verður samt alltaf til fólk sem mun aldrei sækja um þessi störf.

Sem betur fer er þó til það fólk sem hefur áhuga á að sinna þeim fjöl­mörgu lág­launa­störfum sem heyra undir Reykja­vík­ur­borg. Það er til fólk sem brennur fyrir að ann­ast ömm­urnar og afana á öldr­un­ar­heim­il­inu, litlu börnin á leik­skól­an­um, veiku ætt­ingj­ana á spít­al­an­um, eða fjöl­skyldu­með­limi í heima­húsum svo þeir fái haldið sjálf­stæði sínu sem lengst. Fólk sem vill vera til staðar fyrir annað fólk. Fólk sem mætir í sína vinnu og ann­ast þá sem á þurfa að halda af vænt­um­þykju og metn­aði. Ráða­menn og fleiri mættu líka gera sér grein fyrir - raunar hefði það mátt fyrir lif­andis löngu við­ur­kenn­ast - að fólkið sem þrí­fur sal­ern­is­að­stöð­una á spít­al­an­um, já eða í fínu ráðu­neyt­un­um, það er líka fólk sem skiptir máli. Fólk með til­finn­ing­ar. Fólk með drauma og ­þrár. Fólk sem þarf laun til að lifa af. Fólk sem á fjöl­skyldur sem þarf að fram­fleyta. Fólk sem ég vil nú meina að við vonum langflest að sinni vinn­unni sinni af metn­aði, því hvern langar að setj­ast á saur­skítuga kló­sett­setu? Nei, ég bara segi! Ber ekki að sjá til þess að þetta fólk geti líka tryggt sér og sínum trausta afkomu? 

Eða... 

Þykir sann­gjarn­ara að Jóna, ein­stæð móð­ir, með tvö börn á leik­skóla, sinni sínum átta tíma vinnu­degi, kom­ist í tæka tíð til að sækja börnin á leik­skól­ann, en þurfi svo frá að hverfa og reiða sig á pössun fyrir börn­in, því auka­vinnan kall­ar? 

Hvað með börnin sem fá ekki að vera börn, þessi sem þurfa sífellt að hlaupa undir bagga með for­eldrum sín­um, bera ábyrgð á heim­il­in­u alltof snemma og passa upp á systk­ini sín? Því við skulum alveg átta okkur á að ekki hafa allir það svo gott að eiga traust bak­land að leita til­!!!

Væri ekki glæsi­legra af Reykja­vík­ur­borg, í það allra minnsta ögn mann­úð­legra, að sjá umræddri móður fyrir launum - sann­gjörnum launum - sem gera henni kleift að lifa með reisn, án þess að þurfa sífellt að hafa áhyggjur af því hvernig eða öllu heldur hvort aur­inn mun end­ast út mán­uð­inn? Jafn­vel að hún gæti átt eitt­hvað auka­lega til að leggja fyr­ir? Þannig að Jóna og börn hennar gætu átt kvöld­stund­ina saman og hún þannig átt tæki­færi til þess að vera til staðar fyrir börnin sín? Þykir kannski bara frekja að fara fram á slíkan „mun­að“? 

Þykir sjálf­sagð­ara, af því að Stína fór ekki í háskóla, af ástæðum sem við vitum ekk­ert um, að hún geti bara sjálfri sér um kennt?

Er hún þar með dæmd til að sætta sig við ömur­lega afkomu alla tíð, svo við tölum nú ekki um frí­tíma­leysið og fjar­ver­una frá maka og börn­um, vegna allrar auka­vinn­unnar sem hún hefur ekki efni á að segja nei við?

Kannski var Lóa alin upp af fátækum for­eldrum og menntun því aldrei komið til greina fyrir hana. 

Kannski hefur Gunna alltaf átt erfitt með að læra og því aldrei haft trú á getu sinni í þeim mál­u­m. 

Svo gæti líka vel verið að Möggu hafi ekk­ert langað til þess að mennta sig. 

Og hugsa sér, ef til er sá ein­stak­lingur sem heim­sótti ömmu og afa í æsku og lang­aði allar götur síðan að vinna við að hlúa að þeim öldr­uð­u. 

Hver svo sem ástæðan er, kemur okkur hinum hún eitt­hvað við? Varðar okk­ur um þær ástæður sem liggja að baki? Vænt­ingar fólks til lífs­ins eru mis­jafn­ar. Eru ein­hverjir draumar minna virði en aðrir draumar? Hver hefur ann­ars rétt­inn til að dæma þar um? Er það ekki merki um ein­hvers konar hroka eða yfir­læti að taka sér slíkt dóm­ara­sæti?

Menntuð eða ómennt­uð, eigum við ekki að heita jöfn? Það er eng­inn maður betri en ann­ar. Það er engin mann­eskja annarri æðri. Alveg sama hversu mörgum háskóla­gráðum við­kom­andi kann að geta flagg­að. Seigur biti fyrir ein­hverja að kyngja, en verði hann þeim að góðu engu að síð­ur.

Höf­undur er með BA-gráðu í sál­fræði og starfar hjá heima­þjón­ustu Reykja­vík­ur­borg­ar.