Í kjölfar málatilbúnaðar sem óþarfi er að rekja hér kom upp sú staða að nokkrar stórútgerðir töldu fyrrverandi sjávarútvegsráðherra hafa farið á svig við lög og reglur við úthlutun á rétti til að veiða makríl. Hér er um að ræða útgerðarfyrirtækin Eskju, Gjögur, Huginn, Ísfélag Vestmannaeyja, Loðnuvinnsluna, Skinney-Þinganes og Vinnslustöðina. Makríll hafði lítið veiðst innan íslensku efnahagslögsögunnar uns hann skaut upp „kollinum“ árið 2006. Árið 2009 ákváðu íslensk yfirvöld, með reglugerð, að hámark á leyfilegum makrílafla íslenskra skipa innan og utan efnahagslögunnar árið 2010 skyldi 130.000 tonn. Aflanum var þá ekki skipt milli skipa. Í lok mars árið 2010 setti sjávarútvegsráðherra reglugerð þar sem skipum með veiðireynslu er áfram úthlutað samtals 130.000 tonnum jafnframt því sem aflanum er skipt milli þeirra.
Aðrir aðilar, sem ekki voru með veiðireynslu (höfðu ekki gert tilraun til að veiða makríl undanfarin 3 sumur!) fá síðan heimild til að veiða 18.000 tonn. Þannig héldu skipin með veiðireynslu þriggja sumra, óbreyttu magni fyrir árið 2010. „Viðbótin“ sem ákvörðuð var gekk öll til skipa sem höfðu sinnt annars konar veiðum þessa sumarmánuði árin 3 á undan.
Virði úthlutaðs makrílkílós eftir útgerðum
Með hliðsjón af upplýsingum sem fram koma í svari sjávarútvegsráðherra til Þorgerðar K. Gunnarsdóttur er hægt að reikna út hversu verðmætt hvert úthlutað kíló makríls er fyrir hverja útgerð fyrir sig. Sjá töflu 1. Það vekur athygli hversu mikill breytileiki er í tölunum bæði eftir árum og milli ffyrirtækja.
Það gæti bent til þess að endurskoðunarskrifstofa sú sem vann kröfuna fyrir fyrirtækin hafi ekki endilega beitt sambærilegum aðferðum við að vinna tölur úr bókhaldi fyrirtækjanna. En það getur líka verið að framlegð Ísfélags Vestmannaeyja og Loðnuvinnslan í þessum veiðum séu að jafnaði 100 til 200% meiri en lökustu og næst lökustu útgerðanna. Hvor tilgátan er rétt er ekki hægt að sannreyna því sjávarútvegsráðuneytið hefur ekki gert grundvöll kröfugerðarinnar opinberan.
Hagnaður útgerða af 87% sem þau fengu úthlutað gegn „vægu gjaldi“
Tölurnar í svari ráðuneytisins má svo nota til að reikna út hagnað hverrar útgerðar fyrir sig af þeim kvóta sem þau fengu úthlutað gegn vægri greiðslu veiðigjalds. Þessi hagnaður kemur fram í töflu 2.
Samtals nemur hreinn hagnaður (auðlindarenta) þessara útgerða 55,5 milljörðum króna á verðlagi í mars 2020. Þennan hagnað hafa útgerðirnar hlotið á grundvelli aflaheimilda sem þeim var úthlutað af auðlind sem skilgreind er sem þjóðareign! Hefði verið gengið að kröfum útgerðanna hefði þessi umframhagnaður aukist í 65,8 milljarða króna. Sumir hafa nefnt orðið „græðgi“ í sömu andrá. Ég eftirlæt lesandanum að ákvarða hvort það sé réttmæt nafngift.
Höfundur er prófessor í hagfræði við Háskóla Íslands.
