Tæp­lega 10 pró­sent Íslend­inga eiga það á hættu að búa við fátækt. Hlut­fallið er enn hærra þegar kemur að börn­um. Okkur ber sið­ferði­leg skylda til að breyta þessu. Í gegnum tíð­ina hefur umræðu um fátækt á Íslandi verið mætt með svörum um að tekju­jöfn­uður hér á landi sé meiri en í sam­an­burð­ar­löndum og að stétt­skipt­ing og fátækt séu þar af leið­andi minni. Það breytir ekki þeirri stað­reynd að rúm­lega tíunda hvert barn á Íslandi á það á hættu að búa við fátækt. Það getum við ekki sætt okkur við.

Öryrkjar eru sá hópur sem er lík­leg­astur til að búa við fjár­hags­þreng­ingar og fátækt. Börn þeirra og ein­stæðra for­eldra eru í lang­mestri fátækt­ar­hættu. Nú þegar efna­hags­lífið er að ganga í gegnum djúpa kreppu af völdum COVID-19 far­ald­urs­ins er hætta á að þessi hópur muni stækka. Hjálp­ar­stofn­anir merkja nú þegar stór­aukna spurn eftir aðstoð og segja flesta í þeim hópi vera öryrkja og lang­veikar ein­stæðar mæð­ur.

Fátækt er ekki óum­flýj­an­legur veru­leiki. Stjórn­völd hafa úrslita­á­hrif á það hvort fólk búi við fátækt, með öllum þeim alvar­legu and­legu og lík­am­legu afleið­ingum sem henni fylgja. Það er póli­tísk ákvörðun að gera ekki nóg. Afleið­ing langvar­andi aðgerða­leysis er að ójöfn­uður mun aukast og fátækum fjölga.

Dæmi um slíka póli­tíska ákvörðun er að láta fram­færslu­við­mið öryrkja ekki fylgja launa­þróun í land­inu. Ef fram­færslu­við­mið almanna­trygg­inga hefðu fylgt launa­þróun frá árinu 2009 væru þau tæp­lega 50 þús­und krónum hærri fyrir öryrkja sem býr með öðrum full­orðnum en rúm­lega 35 þús­und krónum hærri fyrir öryrkja sem býr einn. Önnur slík póli­tísk ákvörðun er að skerða örorku­líf­eyri eins og raun ber vitni hjá öryrkjum sem hafa vinnu­færni og vilja starfa á vinnu­mark­aði. Ef frí­tekju­mark vegna atvinnu­tekna hefði hækkað með sama hætti og laun frá 2009 væri það nærri tvö­falt hærra en það er í dag eða 208.000 kr á mán­uð­i. 

Ein­hverjir kunna að telja að þessi umræða sé ekki tíma­bær nú þegar við stöndum frammi fyrir gríð­ar­miklum vanda vegna COVID-19 heims­far­ald­urs­ins. Við telj­um, þvert á móti, að nú sé einmitt rétti tím­inn til að styðja betur við fólk í við­kvæmri stöðu. Þá er ljóst að eitt mik­il­væg­asta skrefið fyrir efna­hags­lífið nú er að auka kaup­getu fólks svo stuðla megi að auk­inni neyslu inn­an­lands. Örorku­líf­eyr­is­þegar eru margir með langvar­andi lágar tekjur og eiga fyrir vikið hvorki sparifé eða eignir og hafa tak­mark­aða lána­mögu­leika. Einu bjarg­ráð þeirra eru að leita til sveit­ar­fé­laga um fjár­hags­að­stoð eða sækja aðstoð frá hjálp­ar­stofn­un­um.  

Reynslan frá síð­astu kreppu sýnir að fjár­hags­á­hyggjur og slæm fjár­hags­staða hafa veru­lega nei­kvæð áhrif á lík­am­lega og and­lega heilsu fólks. Afleið­ingar þess eru lengi að koma fram en eru langvar­andi og einn helsti orsaka­valdur kuln­unar og örmögn­un­ar.

Tím­inn til aðgerða er núna. Bregð­umst við með því að hækka örorku­líf­eyri og tryggjum að hann fylgi launa­þró­un. Drögum úr skerð­ingum hjá öryrkjum sem hafa vinnu­færni og vilja leggja sitt af mörk­um. Ábyrgð á fátækt bera ekki þau sem búa við hana heldur sam­fé­lagið allt. Við verðum að sjá til þess að eng­inn sé skil­inn eft­ir.

Drífa Snædal, for­seti ASÍ.

Sonja Ýr Þor­bergs­dótt­ir, for­maður BSRB.

Ragnar Þór Pét­urs­son, for­maður Kenn­ara­sam­bands Íslands.

Þór­unn Svein­bjarn­ar­dótt­ir, for­maður BHM. 

Þur­íður Harpa Sig­urð­ar­dótt­ir, for­maður Öryrkja­banda­lags Íslands.