Kjara­deilan milli Icelandair og Flug­freyju­fé­lags Íslands (FFÍ) fór vænt­an­lega ekki fram­hjá nein­um. Þetta voru nokkuð merki­legir atburðir sem gætu gjör­breytt verka­lýðs­bar­átt­unni á Íslandi. Maður heyrði sterkar skoð­anir frá báðum átt­um: að FFÍ þyrfti að verja sín rétt­indi; að FFÍ beri að fórna sínum kjörum til að bjarga Icelanda­ir. Fólk hneyksl­að­ist yfir því að VR skuli láta þetta sig varða, segj­andi að vegna þess að þetta eru ekki félagar VR þá komi þetta því ekk­ert við.

Við skulum rifja aðeins upp hvað gerð­ist. FFÍ hafn­aði kröfum Icelanda­ir, kröfum um að flug­freyjur þurfi að vinna meira til að fá sömu laun og hingað til. Icelandair svarar með því að slíta við­ræðum við FFÍ, segja upp öllum flug­freyjum og segj­ast ætla að semja við eitt­hvert annað stétt­ar­fé­lag.

Við það neyð­ist FFÍ til að sam­þykkja kröfur Icelandair til að bjarga stétt­ar­fé­lag­inu.

FFÍ var í raun hótað upp­sögnum þeirra félaga ef það myndi ekki skrifa und­ir. Til­vist félags­ins var bein­línis ógnað þar sem Icelandair hót­aði að semja við annað stétt­ar­fé­lag. Raunin er sú að það er ekk­ert annað stétt­ar­fé­lag til að semja við. Icelandair hefði því, beint eða óbeint, búið til nýtt gult stétt­ar­fé­lag sem yrði stofnað á for­sendum Icelanda­ir. Stétt­ar­fé­lag sem tekur það sem því er boðið án nokk­urra mót­mæla.

Þessi hegðun Icelandair er ólög­leg og ætti að kæra félagið fyrir hana, en hún dugði til að kné­setja FFÍ og fá flug­freyjur til að sam­þykkja kröf­urnar sem hafði verið hafnað áður.

Það lagð­ist yfir mig þung til­finn­ing þegar þetta gerð­ist. Þetta var blanda af reiði og bug­un. Maður hugs­aði um hvernig þetta gæti gerst og hvað væri hægt að gera. Hingað til hefur maður litið svo á að vinn­andi fólk á Íslandi standi vel að vígi í kjara­bar­átt­unni. Við erum með lögvarin rétt­indi sem fyrri kyn­slóðir börð­ust fyrir af hörku. Til­vist stétt­ar­fé­laga og samn­ings­rétt­ar­ins eru skrifuð í lög og við sjáum útkomu þess þegar við berum okkur saman við önnur lönd. Hér­lendis er stétt­ar­fé­lags­þát­taka hlut­falls­lega sú hæsta í heim­in­um. Ann­ars staðar hefur hins vegar mark­visst verið grafið undan stétt­ar­fé­lög­um. En það voru nákvæm­lega aðgerðir eins og þessar sem grófu undan erlendum stétt­ar­fé­lögum og þetta gæti verið fyrsta skrefið til að útrýma sér­stöðu vinn­andi fólks á Íslandi.

Við höfum hingað til upp­lifað mikið frelsi til að skipu­leggja okkur og semja sem ein heild og maður trúði því að svo lengi sem sam­staða okkar væri nógu sterk, gætum við unnið stór­sigur í kjara­við­ræð­um.

En svo ger­ast þessir atburðir og það strekkt­ist á taumun­um. Allt í einu sér maður að þetta mikla frelsi sem maður hafði var í raun­inni ekki meira en þetta. Rétt eins og hundur í bandi getur haldið að hann sé frjáls svo lengi sem hann reynir ekki að fara í burtu: Um leið og FFÍ reynir á samn­ings­rétt­inn sinn og berst fyrir hags­munum sinna félaga - gegn hags­munum Icelandair - er togað í taum­inn og hund­ur­inn settur á sinn stað.

FFÍ skrif­aði undir þá skil­mála sem Icelandair setti þeim til að bjarga félag­inu. En til hvers er stétt­ar­fé­lag ef það ÞARF að sam­þykkja kröfur atvinnu­rek­enda?

Maður sér að þetta er bara leik­ur. Ár eftir ár eftir ár erum við í þessum elt­inga­leik við atvinnu­rek­end­ur. Í hverjum kjara­við­ræðum komum við að samn­ings­borð­inu og biðjum um aðeins meira. Eftir langar við­ræður er okkur sagt að það sé bara ekki hægt og við förum aftur heim með ein­hverja auka­lega brauð­mola sem þeir voru svo góðir að gefa okk­ur. Síðan ger­ist það að atvinnu­rek­andi vill skerða kjörin okk­ar. Við verðum djörf og ætlum að verja það sem við höfum unnið okkur inn. Við stígum fast í lapp­irnar og segjum „NEI“. Við höldum að allt gangi vel, þar til atvinnu­rek­and­inn stendur upp og hættir að spila leik­inn. Ef leik­ur­inn er honum ekki í hag þá hættir hann bara að spila. Við gef­umst þá upp því leik­ur­inn er allt sem við þekkj­um.

Verka­lýðs­fé­lög voru stofnuð sem mótafl gegn atvinnu­rek­endum og hefur þjónað því hlut­verki með því að sam­eina vinn­andi fólk undir einn hatt til að semja fyrir heild­ina. Lengi hefur til­vist stétt­ar­fé­laga snú­ist um þetta og þau verja til­vist sína til að geta haldið áfram að semja við atvinnu­rek­end­ur. 

Verka­lýðs­hreyf­ingin þarf hins­vegar að sjá að við getum ekki haldið áfram þessum elt­inga­leik um kjör sem rýrna jafn óðum og við semjum um þau. Við þurfum að gera okkur grein fyrir því að bar­áttan er hlaup í hamstra­hjóli á meðan hún snýst bara um kaup og kjör og ekki um völd. Ef við stundum hreina kjara­bar­áttu, þá eru öll þau kjör sem við vinnum okkur inn fengin með mis­kunn atvinnu­rek­enda.

Verka­lýðs­hreyf­ingin þarf að sjá að það er til heimur fyrir utan þennan eilífa elt­inga­leik og við getum líka hætt leiknum hvenær sem er.

Stétt­ar­fé­lög eiga ekki að skil­greina sig sem aðili sem semur við atvinnu­rek­endur fyrir hönd starfs­manna, heldur sem alhliða hags­muna­sam­tök vinn­andi fólks. Við eigum að láta okkur varða allt sem snertir hags­muni okkar félaga. 

Stétt­ar­fé­lög þurfa að berj­ast með hörku fyrir atvinnu­lýð­ræði, því sjaldan hefur verið jafn aug­ljóst hvað hags­munir vinn­andi fólks eru beint bundnir af ákvörð­unum atvinnu­rek­end­anna.

Stétt­ar­fé­lög þurfa að greiða leið­ina fyrir vinn­andi fólk til að stofna starfs­manna-­sam­vinnu­fé­lög: félög sem eru algjör­­lega í eigu starfs­­mann­anna sem þar vinna og lýð­ræð­is­­lega rek­in.

Á meðan við höldum áfram elt­inga­leiknum er end­an­lega valdið hjá atvinnu­rek­end­um. Það er kom­inn tími til að verka­lýðs­fé­lögin hætti að spila leik­inn.

Höf­undur er stjórn­ar­maður í VR.