„Fór í kvöldgöngu og það er margt kósý í gangi í bænum. Kona á Bergstaðastræti var á brjóstahaldaranum að hengja upp jólaskraut, það var karaokepartý á Þórsgötu og fullur maður með flöskur í poka studdi sig við staur á Vitastíg.“ Þetta tíst frá Þórdísi Gísladóttur, rithöfundi, framkallaði sæluhroll í mér. Sjálf bjó ég í miðbæ Hafnarfjarðar í áratugi áður en ég flutti í miðborg Árósar og nálægð húsa og fólks skiptir mig máli. Fyrir mér er Þórdís að skrifa um nánd í umhverfinu. Hvernig við verðum vör við hvert annað - og þegar þörf er á, komum hvert öðru við.
Þegar við fáum að vita að nálægð geti verið hættuleg okkur, að snerting sé nánast ekki leyfð, áttum við okkur á því hvað nándin er okkur mikilvæg. Að finna fyrir fólki, samfélagi – að tilheyra. Að sjá fólk, að brosa til fólks og sýna að við komum hvert öðru við.
Skipulag húsa, vega, stíga, þjónustu og atvinnuhúsnæðis skiptir hér lykilmáli. Nálægð og þéttleiki eru lykilorð en líka umhverfið, tré, gróður og rýmið á milli húsanna. Að rýmið fyrir nándina sé áþreifanlegt.
Þetta þarf ekki að vera flókið – arkitektúrinn sem þarf að birtast við götu getur verið á marga vegu og með góðri hönnun yrði þetta leikur einn. Ef um er að ræða íbúðir við umferðargötu þá eru svokallaðir forgarðar bestir, fjalldrapi, lyng, blóðberg gæti átt komandi áratug. Staður til að sitja á og kinka kolli, hin svokölluðu „kantzone“ – rými sem eru milli þess að vera prívat og opinber. Litlar verslanir þyrftu að fá stóra glugga og hverskyns þjónusta biði uppá betra hjólastólaaðgengi, hjólaaðgengi og gönguaðgengi en þekkist í dag. Rýmið fyrir framan húsin væri fyrir fólk frekar en farartæki.
Ég get valið um 2 hjólaleiðir í vinnuna* eina sem býður uppá náttúru og kyrrð, líffræðilegan fjölbreytileika og ríkt samband við náttúru og aðra sem er hörð umferðargata, vel bein og greið, 2 akreinar í sitthvora áttina, hjólastígar og göngustígar báðum megin. Upp að þessari götu er mikil byggð, bæði minni fjölbýlishús, einbýlishús og allskyns verslanir á afmörkuðum hluta. Á þessum fordæmalausu tímum hef ég alltaf valið götuna, umferðina, hávaðann og fólkið. Hér er samfélagið að reyna að halda sér við, halda haus og þá finn ég hvernig nálægð og nánd skiptir máli. Ekki misskilja mig – náttúran og nálægð hennar er mér hugleikin alla daga en í þessari hávísindalegu rannsókn minni á eigin hegðun hef ég samt greint hvernig ég laðast að ljósi, lífi og umferð meira en fuglasöng og kyrrð. Það sem hefur gerst er að núfylli ég á tankinn meðal fólks, áður fór ég út í náttúruna.
Lykilorðið á þessu ferðalagi mínu á hverjum degi er val – eða réttara sagt, frelsi til að velja. Frá miðbæ Hafnarfjarðar og til miðborgar Árósar varð helsta breytingin okkar sú að dagur fjölskyldunnar er ekki bundinn í bíl lengur. Við komumst allra ferða okkar óháð bíl.
Þetta eru forréttindi en ættu að vera mannréttindi!
Í gegnum vinnu mína heima á Íslandi var ég óþrjótandi talsmaður Borgarlínunnar því í mínum huga er hún táknmynd alls sem hefur að gera með frelsi, efnahag og möguleika hverfa á að verða sjálfbær. Skipulag hverfa á höfuðborgarsvæðinu þarf að taka mið af fjölbreytileika og blöndun. En hún getur líka orðið táknmynd nándarinnar, hvernig við mætumst og hreyfum okkur í umhverfinu.
Nýleg grein Berglindar Rósar Magnúsdóttur, Auðar Magndísar Auðardóttur og Kolbeins Stefánssonar um skólahverfi á höfuðborgarsvæðinu og þá augljósu stéttaskiptingu sem á sér stað á höfuðborgarsvæðinu ætti að gefa barnamálaráðherra tilefni til beinna afskipta af skipulagsmálum.
Barnamálaráðherra gæti t.d. látið skoða kvaðir um blöndun hverfa, að 20 % íbúða yrðu bundnar ákveðnu almennu kerfi. Þetta gæti hjálpað við að koma í veg fyrir að heilu og hálfu fjölbýlishúsin yrðu reist til að „redda“. Þetta gæti líka hjálpað til við að fá sameiginlegt átak á höfuðborgarsvæðinu, í stað þess að sumum sveitarfélögum finnist eðlilegt að láta önnur sveitarfélög tækla félagslega blöndun sem gerir það að verkum að stéttaskiptingin á milli hverfa og sveitarfélaga hefur aukist til muna.
Sannanlega er hér um að ræða kjarna þess sem pólitík er, að „deila út fjármunum í innviði“ – en eins og skipulagsmálum er háttað á höfuðborgarsvæðinu þá virðast sum sveitarfélög geta ár eftir ár séð til þess að vandamálin, áskoranir og samfélagsblöndun höfuðborgarsvæðisins sé leyst annarsstaðar!
Tíminn sem fer í það að leysa bílastæðamál einstakra reita er mun meiri en fer í það að leysa hvar börnin muni leika sér, hvar fólk mun mætast og hvar við getum komið hvert öðru við.
Það þarf heilt þorp til að ala upp barn en hvernig þorpið er samansett skiptir höfuðmáli. Að tryggð sé nánd, að tryggð sé blöndun, bæði félagsleg og efnahagsleg. Þannig græða allir. Of mikil einsleitni kostar samfélagið meira, nú og til lengri tíma litið.
Ég vil óska ykkur öllum gleðilegs nýs árs - með von um að 2021 verði ár nándarinnar.
*Áður en við tökum umræðu um veðurfar, hjólabúnað, hjólafatnað eða flatlendi Danmerkur, þá vil ég nefna að þeir 7,4 km sem ég hjóla í vinnuna eftir að hafa mokað börnum í skóla eru um 100m upp í mót auk þess sem hér er er mótvindur á leiðinni í vinnuna og aftur heim. Ég hef aldrei tíma til að skipta um föt og geri ráð fyrir því að þorna á hverjum degi. Hér hefur nefnilega rignt og verið þungbúið samfleytt í 3 mánuði! Ég átti það alveg til að hjóla á milli Hafnarfjarðar og Borgartúns og get fullyrt að þessi leið er sambærileg hvað varðar erfiðleika og hugarfar!
Höfundur er arkitekt.
