1. Póli­tík snýst um völd og áhrif

Það fer ekki á milli mála, að vald eig­enda fjár­magns og fyr­ir­tækja er gríð­ar­legt í kap­ít­al­ísku hag­kerfi. Ákvörð­un­ar­valdið um fjár­fest­ingar og fram­kvæmd­ir, sem afkoma okkar allra byggir á, er að stærstum hluta í þeirra hönd­um. Valdið á vinnu­mark­aðnum til að ráða og reka er í höndum þeirra. Ef stétt­ar­fé­lög eru veik­burða – eða jafn­vel ekki til – fær vinn­andi fólk litlu sem engu ráðið um þessar ákvarð­an­ir. 

Sívax­andi sam­þjöppun fjár­mála­valds í höndum stjórn­enda risa­vax­inna fjöl­þjóða­fyr­ir­tækja (þau stýra um helm­ingi allra heims­við­skipta) ræður miklu um þann veru­leika,  sem jarð­ar­búar búa við. Það er því afar vill­andi, þegar menn tala í síbylju um „frjálsa mark­að­i“. Veru­leik­inn er allur ann­ar. Þar stöndum við frammi fyrir ein­okun og fákeppni.

Þetta ofur­vald fjár­magns­eig­enda hefur á sein­ustu ára­tugum nýfrjáls­hyggj­unnar vaxið raun­hag­kerf­inu – og þar með flestum þjóð­ríkjum – yfir höf­uð. Fjár­magns­eig­endur gera út stjórn­mála­flokka til þess að gæta hags­muna sinna innan þjóð­ríkja. Í örrík­inu íslenska sér Sjálf­stæð­is­flokk­ur­inn að mestu um þessa hags­muna­gæslu. Eftir Hrun SÍS hefur póli­tískt eign­ar­halds­fé­lag um arf­leifð SÍS beitt Fram­sókn­ar­flokknum í sama skyni, í sam­starfi við Sjálf­stæð­is­flokk­inn.

Ef þetta sam­þjapp­aða fjár­hags­vald nær póli­tíska vald­inu undir sig líka, er lýð­ræðið sjálft í hættu. Hættan er sú, að lýð­ræðið breyt­ist í auð­ræði. Þetta er að ger­ast fyrir aug­unum á okk­ur, t.d. í Banda­ríkjum Trumps og Rúss­landi Pút­ins. Sömu sól­ar­merkin sjást nú þegar á Íslandi Eng­eyj­a­rætt­ar­inn­ar.

2. Hvað er svona sér­stakt við nor­ræna mód­el­ið?

Það er þetta: Hægri flokkar (hags­muna­gæslu­að­ilar sér­hags­muna) hafa lengst af verið þar í minni­hluta. Þeir hafa ekki náð að sölsa undir sig póli­tíska valdið líka. Hinn póli­tíski armur verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar – nor­rænu jafn­að­ar­manna­flokk­arnir – hafa verið í meiri­hluta ára­tugum saman á mót­un­ar­árum hins nor­ræna vel­ferð­ar­rík­is. 

Þetta er ein­stakt í ver­öld­inni. Þetta skýrir grund­vall­ar­mun­inn, sem er á nor­ræna mód­el­inu og t.d. hinu félags­lega mark­aðs­kerfi Þýska­lands, sem kenna má við kristi­lega demókrata. Sú stað­reynd, að flokkur íslenskra jafn­að­ar­manna hefur aldrei náð því að verða ráð­andi fjölda­flokk­ur, í nánu sam­starfi við laun­þega­hreyf­ing­una, skýrir það líka, hvers vegna Ísland varð aldrei nor­rænt vel­ferð­ar­ríki, þrátt fyrir við­leitni okkar til að stefna í þá átt.

Eitt af því sem ein­kennir nor­ræna vel­ferð­ar­ríkið er, að þótt hag­kvæmni mark­aðs­lausna á sam­keppn­is­mörk­uðum undir lýð­ræð­is­legri stjórn og eft­ir­liti  sé vissu­lega við­ur­kennd, eru ákveðin svið skil­greind sem opin­ber sam­fé­lags­þjón­usta, þar sem einka­rekstur í gróða­skyni á ekki heima. Þetta gildir t.d. um skóla­kerf­ið, heil­brigð­is­þjón­ustu, orku­vinnslu og dreif­ingu, vatns­veit­ur, sam­göngu­kerfi, auð­linda­nýt­ingu o.s.fr. Þetta eru grund­vall­ar­reglur. Frá þeim eru vissu­lega frá­vik, en þau eru und­an­tekn­ingar sem sanna regl­una. 

Þetta, ásamt stig­hækk­andi skatt­kerfi, er meg­in­á­stæðan fyrir því, að tekju- og eigna­skipt­ing er jafn­ari á Norð­ur­löndum en víð­ast hvar ann­ars staðar í heim­in­um, þótt nei­kvæðra áhrifa nýfrjáls­hyggju og hnatt­væð­ingar gæti þar sem ann­ars stað­ar.

3. Gróða­öflin

                 Gróða­öflin halda nú uppi  æ stríð­ari þrýst­ingi í þá átt að mega hasla sér völl á

                   þessum svið­um. Það hefur tek­ist í nokkrum til­vik­um, en heyrir samt sem

                  áður til und­an­tekn­inga. Um þetta mun stríðið standa, ekki hvað síst á næsta 

                  ­kjör­tíma­bili. Útkoman ræðst af því, hverjir fara með rík­is­vald­ið. Ef

                 ­rík­is­valdið er í höndum stjórn­mála­flokka, sem gerðir eru út af eig­end­um 

                   fjár­magns og fyr­ir­tækja, þarf ekki að  spyrja að leikslok­um. 

Mis­beit­ing rík­is­valds­ins í þjón­ustu fjár­magns­eig­enda náði hámarki í nýliðnu Hruni, þegar skatt­greið­endur víða í ríkjum ESB voru látnir taka yfir skuldir fjár­magns­eig­enda. Þetta getur gerst hér í næsta Hruni, ef ekki er gripið til fyr­ir­byggj­andi ráð­staf­ana í tæka tíð. 

Það er sér­ís­lenskt fyr­ir­bæri, að verð­trygg­ing lang­tíma­skulda firrir fjár­magns­eig­endur (lána­drottna) mest­allri áhættu, en leggur hana kyrfi­lega á herðar skuld­ur­um, sem margir hverjir verða skulda­þrælar ævi­langt. Þegar við þetta bæt­ist skatt­kerfi, sem leggur meg­in­þunga skatt­byrð­ar­innar á milli­stétt­ina, en lætur afskipta­lausan fjár­flótta fjár­magns­eig­enda og und­an­skot í skattaparadís­um, þá sitjum við uppi með kerfi, sem er sér­hannað til að stuðla að vax­andi mis­skipt­ingu auðs og tekna.

4. Þetta er ekki nátt­úru­lög­mál

Þetta er rök­rétt nið­ur­staða af sam­þjöppun valds fjár­magns­eig­enda og póli­tísku for­ræði þeirra fyrir atbeina stjórn­mála­flokka, sem þeim eru hand­gengn­ir. 

Hrika­leg­asta dæmið um þetta er, að arð­ur­inn af sjáv­ar­auð­lind­inni – auð­lind­arentan, sem hlýst af rík­is­vernd­aðri ein­okun – og nemur tugum millj­arða á ári hverju -  hefur ekki runnið til almanna­þarfa, heldur í sjóði nýríkrar yfir­stétt­ar. Þannig hefur orðið til nýr léns­að­all, sem safnar auði í skjóli póli­tísks valds. Þessi nýríka yfir­stétt fékk vild­ar­kjör á hag­stæðu gengi til að kaupa upp fast­eignir og fyr­ir­tæki í stórum stíl m.a. gegnum pen­inga­þvætti í skjóli Seðla­bank­ans, gegn því að skila hluta af huldu­fénu heim. Kaup­mátt­ar­aukn­ing kjara­samn­inga vegna upp­sveiflu er tekin til baka með  leigu­okri og skulda­þræl­dómi hluta þjóð­ar­inn­ar.

Gróða­mynd­un­ar­kvörn sér­hags­muna af þessu tagi, sem þrífst í skjóli pói­tísks valds, væri óhugs­andi í nor­rænu vel­ferð­ar­ríki. Til þess að sann­fær­ast um það nægir að kynna sér auð­lindapólitik Norð­manna, bæði að því er varðar olíu­auð­lind­ina og sjáv­ar­út­veg­inn. Þar er ólíku saman að jafna.

5. Þetta snýst allt um póli­tískt vald

Þegar fjár­magns­eig­endur og for­stjóra­veldi fyr­ir­tækj­anna nær því að sölsa undir sig stjórn­mála­valdið líka, stendur almenn­ingur eftir ber­skjald­aður og varn­ar­laus á póli­tísku ber­angri. Svona er Ísland í dag. Vinn­andi fólk á Íslandi má vita það, af feng­inni reynslu, að það getur ekki rétt sinn hlut í glímunni við for­rétt­inda­hópa fjár­magns­eig­enda, nema það sam­ein­ist í nýrri mann­rétt­inda­hreyf­ingu - undir merkjum sígildrar jafn­að­ar­stefnu – og með öflluga verka­lýðs­hreyf­ingu að bak­hjarli. 

Nor­ræna mód­elið vísar enn veg­inn.

Höf­undur er fyrr­ver­andi for­maður Alþýðu­flokks­ins – flokks íslenskra jafn­að­ar­manna.