„Útgjöld ríkisins til aðgerða eru ekki raunhæfur mælikvarði á eitt né neitt nema þau séu sett í samhengi við árangurinn af þeim aðgerðum,“ sagði forsætisráðherra þegar rætt var um ríkisfjármálastuðning vegna heimsfaraldurs kórónuveiru á Alþingi í vikunni. Henni finnst ríkisstjórninni hafa gengið vel að milda kreppuna og styðja við fólk og fyrirtæki.
Sjálfstæðisflokkurinn hreykir sér líka af hagstjórnarafrekum í kostuðum auglýsingum á Facebook: „Traustur grunnur tryggði góðan árangur.“ „Réttar aðgerðir skiluðu árangri.“ „Aðgerðirnar hafa virkað og útlitið er bjart.“
Það eru ýmsar leiðir til að meta árangur hagstjórnar og stöðu efnahagsmála. Einn mælikvarði, sem segir bæði talsvert um hvernig fólk hefur það og hve vel framleiðsluþættir í hagkerfinu nýtast, er atvinnuleysisstigið: hlutfall fólks sem vill og getur unnið en fær ekki vinnu.
Staðreyndin er þessi: Hvergi meðal OECD-ríkja hefur atvinnuleysi aukist meira en á Íslandi síðan kórónukreppan skall á og hér mælist atvinnuleysi nú talsvert meira en á hinum Norðurlöndunum.
Hin gríðarlega aukning atvinnuleysis skýrist auðvitað að verulegu leyti af umfangi ferðaþjónustu og tengdra greina í íslensku hagkerfi – en ætli hún hafi ekki líka eitthvað með það að gera að ríkisstjórnin hreyfði sig hægar og gerði minna til að verja fólk og fyrirtæki fyrir efnahagsáhrifum kórónuveirunnar fyrstu mánuðina heldur en ríkisstjórnir nágrannalandanna?
Og ætli atvinnuleysisaukningin hafi ekki eitthvað með það að gera að fyrirtæki sem urðu fyrir miklu tekjufalli í kórónukreppunni þurftu að bíða fram í janúar 2021 eftir almennum rekstrarstyrkjum sambærilegum þeim sem voru veittir fjölda fyrirtækja mörgum mánuðum fyrr víða í Evrópu?
Eða það að hlutabótaleiðin var eyðilögð með hertum skilyrðum síðasta sumar um leið og stjórnarmeirihlutinn ákvað að borga eigendum fyrirtækja ríkisstyrki til að segja upp starfsfólki? Afleiðingin af því var meðal annars sú að miklu lægra hlutfall vinnuafls á Íslandi hefur verið á hlutabótum heldur en víðast hvar í Vestur-Evrópu.
Ætli hin gríðarlega aukning atvinnuleysis hafi ekkert með það að gera að opinber fjárfesting dróst beinlínis saman í kórónukreppunni, einmitt þegar einkafjárfestar héldu að sér höndum og það var mikilvægara en nokkru sinni fyrr að hið opinbera stigi fram af krafti til að halda uppi eftirspurn og skapa störf?
„Traustur grunnur tryggði góðan árangur,“ segja þau en grunnurinn var ekki traustari en svo að stjórnvöldum reyndist ókleift að nýta nema brot af þeim fjárfestingarheimildum sem Alþingi veitti í fjárlögum og fjáraukalögum. Verkefnin töfðust og ónýttar heimildir söfnuðust upp.
Það var fleira sem tafðist. Þegar ríkisstjórnin kynnti aðgerðapakka vegna heimsfaraldursins þann 21. mars 2020 áttu ríkisábyrgðarlán til fyrirtækja að leika veigamikið hlutverk í viðspyrnu efnahagslífsins. Þremur mánuðum síðar höfðu engin slík lán verið veitt en til samanburðar höfðu 400 þúsund fyrirtæki í Frakklandi fengið ríkisábyrgðarlán og 300 þúsund í Bretlandi. Hversu vegna gátu Bretar og Frakkar þetta en ekki við ef grunnurinn hér var svona traustur og aðgerðirnar svona skynsamlega útfærðar?
„Aðgerðirnar hafa virkað og útlitið er bjart,“ segir fjármálaráðherra – en samkvæmt nýrri þjóðhagsspá Hagstofu Íslands verður atvinnuleysi meira og langvinnara næstu árin heldur en gert var ráð fyrir við vinnslu fjármálaáætlunar síðastliðið haust. „Réttar aðgerðir skiluðu árangri,“ segja þau, en er ekki fullsnemmt að fagna sigri þegar 21 þúsund manns eru án vinnu, 6 þúsund hafa verið atvinnulaus í meira en ár og hátt í 14 þúsund verið atvinnulaus í hálft ár eða meira?
Niðurstöður spurningakönnunar sem var lögð fyrir félagsmenn ASÍ og BSRB gefa til kynna að helmingur atvinnulausra eigi erfitt með að ná endum saman og meirihluti þeirra hafi neitað sér um heilbrigðisþjónustu vegna fjárhags undanfarna mánuði. Þetta er neyðarástand og meðan hægt gengur að vinda ofan af því er holur hljómur í sjálfshóli ríkisstjórnarinnar. Yfirlýsingar um stórkostlegan árangur eru blaut tuska framan í þann fjölda fólks sem kreppan og veik viðbrögð stjórnvalda hafa bitnað á.
Höfundar eru þingframbjóðendur Samfylkingarinnar í Reykjavík.
