Þegar fjallað er um mál­efni er mik­il­vægt að það sé gert heild­stætt. Eng­inn getur til dæm­is. ályktað um að veður sé almennt gott á Íslandi með því að líta til hlýj­ustu daga júlí. Ályktun í þá veru var þó að finna í grein Stef­áns Ólafs­son­ar, sér­fræð­ings hjá Efl­ingu, í Kjarn­anum 20. des­em­ber.

­Greinin fjallar um hvernig nýsam­þykktir kjara­samn­ingar SA og Starfs­greina­sam­bands­ins henta ekki Efl­ingu þar sem fram­færslu­kostn­aður sé tölu­vert hærri á höf­uð­borg­ar­svæð­inu vegna meiri hús­næð­is­kostn­að­ar. Það er út af fyrir sig rétt að hús­næð­is­kostn­aður á félags­svæði Efl­ingar er almennt séð hærri en ann­ars staðar á land­inu.

Rétt eins og veður í júlí á Íslandi segir ekki alla sög­una, segir sú stað­reynd ekki alla sög­una um lífs­kjör eftir lands­hlut­um.

Hús­næð­is­kostn­aður er ekki einu sinni hálf sagan

Í fyrsta lagi kenna aldagamlar hag­fræði­kenn­ingar okkur að fast­eigna- og leigu­verð ráð­ist af stað­setn­ingu - nánar til­tekið nálægð við atvinnu­svæði og tekju­mögu­leika. Það þýðir að hærri hús­næð­is­kostn­aður á höf­uð­borg­ar­svæð­inu end­ur­spegli ýmis­konar ávinn­ing sem íbú­arnir njóta. T.d. í fjöl­breytt­ari og meiri tekju­mögu­leikum eða nálægð við mik­il­væga þjón­ustu. Til dæmis voru atvinnu­tekjur á mann 9% hærri á höf­uð­borg­ar­svæð­inu en utan þess árið 2021. Við blasir að Efl­ing­ar­fólk, sem aðrir íbúar höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins, hafa í þessu sam­hengi tölu­vert for­skot á lands­byggð­ina. Það er ekki til­viljun að byggða­stefna, óháð ágæti og útfærslu henn­ar, hér og í öðrum löndum hefur snú­ist um stuðn­ing við dreifð­ari byggð­ir, ekki höf­uð­borg­ir.

Í öðru lagi er ein­fald­lega rangt að líta á ein­göngu einn þátt fram­færslu­kostn­aðar og full­yrða út frá hon­um. Sá sem þetta skrifar þekkir af eigin raun að í minni bæjum lands­ins er t.d. mat­vöru­verð hærra og oft þarf að sækja ýmis konar þjón­ustu um langan veg – jafn­vel þvert yfir land­ið. Á Vopna­firði eru til að mynda ekki lág­vöru­versl­an­ir, þó að verslun bæj­ar­ins sé vissu­lega frá­bær þá getur hún ekki boðið sam­bæri­leg verð og lág­vöru­versl­anir á höf­uð­borg­ar­svæð­inu geta gert. Þá kostar raf­magn og hús­hitun oft á tíðum tölu­vert meira á lands­byggð­inni.

Í þriðja lagi má nefna að háum hús­næð­is­kostn­aði er mætt í opin­berum hús­næð­is­stuðn­ingi. Í aðgerðum stjórn­valda vegna nýgerðra kjara­samn­inga hækka bæði hús­næð­is- og vaxta­bætur – oft um tugi þús­unda. Slíkur stuðn­ingur rennur nú þegar í hlut­falls­lega mun meira mæli til höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Af þessum stuðn­ingi má ætla að Efl­ing­ar­fólk njóti góðs af.

Í fjórða lagi, sem er kannski mik­il­vægast, er ekki að finna heild­stæð gögn sem styðja full­yrð­ingar Stef­áns, heldur þvert á móti. Til að gæta sann­girni skal nefna að gögn um sam­an­burð á lífs­kjörum og kaup­mætti milli lands­hluta eru af skornum skammti. Einn mæli­kvarð­inn er skortur á efn­is­legum gæðum barna og þar er nið­ur­staðan sú að hann er mun meiri utan höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Árið 2021 bjó 1,9% barna á höf­uð­borg­ar­svæð­inu við skort á efn­is­legum gæðum til sam­an­burðar við 8,6% utan höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins. Þær nið­ur­stöður benda því til þess að hag­sæld sé minni á lands­byggð­inni og því ætti með rökum Stef­áns að hækka laun meira hjá öðrum SGS félögum en Efl­ingu.

Sam­eig­in­legur ávinn­ingur skiptir máli

Í grein­inni er einnig bent á að sér­stakar hækk­anir fólks á kaup­töxtum eftir starfs­aldri henti síður Efl­ingu þar sem meira en helm­ingur Efl­ingar félaga séu á byrj­enda­laun­um. Það skýtur svo­lítið skökku við að hækka þurfi frekar laun fólks sem stoppar stutt við á vinnu­stað heldur en þeirra sem hafa öðl­ast reynslu. Hægt er að nýta sam­eig­in­legan ábata sem felst í reynslu­miklu starfs­fólki með því að hækka laun í takt við reynslu. Það er fyr­ir­tækjum verð­mætt að halda í slíkt fólk og það gildir fyrir öll störf og stétt­ar­fé­lög.

Því er eðli­legt að auka á ný bil starfs­ald­urs­þrepa í samn­ingum við SGS, VR/LÍV og iðn­að­ar- og tækni­fólk, sem hafa þjapp­ast mikið saman á síð­ustu árum. Það gagn­ast líka Efl­ingu og gæti hækkað hlut­fall þeirra sem starfa lengur hjá sama fyr­ir­tæki enda yrði ávinn­ingur þess meiri, bæði fyrir starfs­menn og fyr­ir­tæki. Eins og fram hefur komið er þó til umræðu af hálfu Sam­taka atvinnu­lífs­ins að útfæra samn­inga Efl­ingar með til­liti til sér­kenna félags­ins, innan þess ramma sem aðrir samn­ingar marka. Í því sam­hengi má segja að grein Stef­áns sé gagn­leg.

Mikil kaup­mátt­ar­aukn­ing hjá lág­launa­fólki ef mark­mið nást

Að lokum er rétt að benda á aðal­at­riði launa­þró­unar í nýjum samn­ingum SA við verka­fólk, versl­un­ar­menn og iðn­að­ar­menn. Þar var lögð sér­stök áhersla á hækk­anir kaup­taxta og þar með þeirra lægst laun­uðu á vinnu­mark­aði. Um er að ræða 10-13% hækkun launa á 15 mán­aða tíma­bili þar sem flestar spár gera ráð fyrir ríf­lega 5% hækkun verð­lags yfir tíma­bil­ið. Það bæði þýðir kaup­mátt­ar­aukn­ingu í ár og óvenju mikla kaup­mátt­ar­aukn­ingu á næsta ári hjá þeim sem fá mestar hækk­anir – allt að 8%. Stefán hefur í fyrri skrifum á frum­legan hátt reynt að snúa út úr þessu og sýna hið gagn­stæða. Sú til­raun hefur gengið heldur brös­ug­lega enda sjá t.d. aðrir félagar SGS hvað í samn­ing­unum felst og sam­þykktu með 86% atkvæða. Sömu sögu er að segja um versl­un­ar- og iðn­að­ar­menn.

Allt ger­ist þetta á tímum þar sem kaup­máttur rýrnar hratt í lönd­unum í kringum okkur og efna­hags­horfur eru tví­sýn­ar. Von Sam­taka atvinnu­lífs­ins og þeirra stétt­ar­fé­laga sem hafa nú þegar sam­þykkt samn­inga er að stuðla megi að auknum stöð­ug­leika og skapa þannig for­sendur fyrir nýjum lang­tíma­samn­ingi. Um það eru stétt­ar­fé­lög ríf­lega 80 þús­und launa­manna á almennum vinnu­mark­aði sam­mála að Efl­ingu einni und­an­skil­inni. Efl­ing er hér eftir sem áður vel­komin að taka þátt í því verk­efni.

Höf­undur er efna­hags­ráð­gjafi Sam­taka atvinnu­lífs­ins.