Íslenskar konur eiga ekk­ert í gild­andi stjórn­ar­skrá. Núlif­andi kyn­slóðir karla ekki held­ur.

Í aug­lýs­ingu Kven­rétt­inda­fé­lags Íslands 19. júní síð­ast­lið­inn segir að kynja­jafn­rétti náist aldrei hér á landi ef konur eiga ekki fullan og jafnan þátt í ákvörð­un­ar­töku á öllum sviðum sam­fé­lags­ins. „Jafn­rétti verður aldrei náð ef það er ekki fyrir okkur öll og kven­frelsi náum við aðeins í sam­ein­ing­u.“ Til að magna upp þessi orð var í aug­lýs­ing­unni notuð ljós­mynd sem er eins­konar end­ur­gerð á mál­verki Gunn­laugs Blön­dal af Þjóð­fund­inum 1851. Á ljós­mynd­inni eru núlif­andi Íslend­ing­ar. Bæði konur og karl­ar. Á mál­verki Gunn­laugs eru ein­göngu karlar sem til­heyra löngu liðnum kyn­slóð­um. Konur höfðu hvorki kjör­gengi né kosn­inga­rétt þegar kosið var til Þjóð­fund­ar­ins, kjör­gengi og kosn­inga­réttur var bund­inn við afmark­aðan hóp karla. 

Þjóð­fund­ur­inn var afleið­ing upp­reisna og þjóð­vakn­ing­ar­öldu sem gekk yfir Evr­ópu á fyrri hluta 19. aldar og náði hámarki 1848. Kröfur voru uppi um lýð­frelsi og afnám for­rétt­inda aðals og kon­ungs­stjórn­ar. Hrær­ing­arnar leiddu til þess að ein­veldi var afnumið í Dan­mörku og þar með vakn­aði spurn­ing um stöðu Íslands í danska rík­inu. Það var til­efni Þjóð­fund­ar­ins 1851. Þjóð­fund­ar­full­trúar litu svo á að sam­koman væri stjórn­laga­þing, jafn­sett þing­inu í Dan­mörku. Slík þing höfðu verið haldin víðs­vegar í Evr­ópu en þegar hér var komið sögu hafði slegið í bak­segl­in. Upp­reisnir höfðu verið barðar niður með harðri hendi og gamla valda­kerfið náð taki sínu ný, líkt og Sverrir Krist­jáns­son sagn­fræð­ingur lýsir í grein um Þjóð­fund­inn í tíma­rit­inu And­vara 1968.

Að und­ir­lagi ótta­sleg­inna íslenskra emb­ætt­is­manna var her­skip sent til lands­ins og flokkur her­manna hafður til taks þegar Þjóð­fund­ur­inn hófst 5. júlí í Lærða skól­an­um, húsi Mennta­skól­ans í Reykja­vík. Þar lagði full­trúi kon­ungs, Trampe greifi, til­lögur fyrir fund­inn sem gerðu ráð fyrir að nýja danska stjórn­ar­skráin frá 1849 gilti fyrir Ísland. Stjórn­laga­nefnd Þjóð­fund­ar­ins hafn­aði til­lög­unum og lagði fram til­lögur að nýrri íslenskri stjórn­ar­skrá sem voru í sam­ræmi við óskir og vilja Íslend­inga sjálfra og höfðu verið mót­aðar á þjóð­mála­fundum um allt land árin á und­an, þær síð­ustu á Þing­valla­fundi fáeinum dögum fyrir Þjóð­fund­inn. Eins og alræmt varð sleit Trampe fund­inum við þessi tíð­indi en Jón Sig­urðs­son - for­seti kall­aður og sjálf­stæð­is­hetja Íslend­inga, nú steyptur í brons á Aust­ur­velli og lát­inn mæna á kór­ónu Krist­jáns 9. - mót­mælti því sem lög­leysu. Aðrir þjóð­fund­ar­fulltrúar munu þá hafa risið upp og hróp­að: „Vér mót­mælum all­ir.“ Þar með lauk Þjóð­fund­in­um. Engin ný íslensk stjórn­ar­skrá varð að veru­leika en 1874 færði Krist­ján 9. Íslend­ingum að gjöf stjórn­ar­skrá sem þeir ekki vildu; samin af emb­ætt­is­manni eða emb­ætt­is­mönnum í Kaup­manna­höfn upp úr dönsku stjórn­ar­skránni. Lands­menn búa enn við þá stjórn­ar­skrá þótt á henni hafi verið gerðar afmark­aðar breyt­ing­ar, t. d. vegna heima­stjórn­ar, full­veldis og kosn­inga­réttar kvenna snemma á síð­ustu öld, kjör­dæma­breyt­inga ofl. 

Stjórn­ar­skrá samin af lands­mönnum sjálfum komst ekki aftur á dag­skrá fyrr en við lýð­veld­is­stofn­un­ina 1944. Allir skildu það svo að lýð­veld­is­stjórn­ar­skráin væri aðeins til bráða­birgða. Því var heitið af helstu stjórn­málafor­kólfum lands­ins að um leið og sjálf­stæð­is­málið yrði í höfn myndu lands­menn semja sér sína eigin stjórn­ar­skrá. Það fyr­ir­heit var ekki efnt fyrr en við Hrunið 2008. Þá líkt og um miðja 19. öld ríkti upp­reisn­ar­á­stand og látið var undan háværum kröfum um nýja stjórn­ar­skrá. Skipuð var stjórn­laga­nefnd, efnt til þjóð­fundar þar sem 1000 full­trúar voru valdir slembivali úr þjóð­skrá, kosið til stjórn­laga­þings og þjóð­kjörnir full­trúar skip­aðir í Stjórn­laga­ráð af Alþingi. Í þetta skipti hafði ekki aðeins afmark­aður hópur karla kjör­gengi og kosn­inga­rétt, heldur konur og karlar til jafns. Stjórn­ar­skrár­ferlið vakti heims­at­hygli fyrir víð­tæka þátt­töku almenn­ings og fæddi af sér tillögur að nýrri stjórn­ar­skrá. Stjórn­laga­ráðið afhenti Alþingi til­lög­urnar á til­settum tíma sem síðan voru bornar efn­is­lega undir lands­menn í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu 20. októ­ber 2012. Yfir 2/3 hlutar kjós­enda vildu að þessar til­lögur yrðu grund­völlur nýrrar stjórn­ar­skrár Íslands. Ætla mátti að málið væri þar með útkljáð og að ný stjórn­ar­skrá yrði lög­fest. En, líkt og 1851, höfðu veður skip­ast í lofti. Við Hrunið varð gamla valda­kerfið skelkað og gaf eft­ir; þegar lög um stjórn­laga­þing voru sam­þykkt 2010 greiddi aðeins einn þing­maður atkvæði á móti. Haustið 2012 hafði það hins vegar náð að jafna sig. Vara­for­maður helsta valda­flokks lands­ins sá þetta fyrir þegar árið 2010 eftir að skýrsla rann­sókn­ar­nefndar Alþingis um banka­hrunið kom út og missti út úr sér opin­ber­lega:  „Þessi rann­sókn­ar­skýrsla og þetta allt saman er að þvæl­ast eitt­hvað fyrir okkur tíma­bund­ið.“

Enda­lok Þjóð­fund­ar­ins 1851 urðu lands­mönnum mikil von­brigði til skamms tíma en hug­mynd­irnar sem Jón Sig­urðs­son setti á flot bylt­ing­ar­árið 1848 urðu sann­fær­ing meiri­hluta þjóð­ar­innar og áttu eftir að blómstra. Í kjöl­far Hruns­ins 2008 sömdu lands­menn sér loks­ins eigin stjórn­ar­skrá í löngu og ströngu lýð­ræð­is­legu ferli og sam­þykktu í þjóð­ar­at­kvæða­greiðslu. Ein­ungis er eftir að Alþingi virði úrslit þeirrar kosn­ingar og í lýð­ræð­is­ríki er aðeins tíma­spurs­mál hvenær það verð­ur. Ólíkt þjóð­fund­ar­mönnum 1851, sem urðu að una því að fund­inum var hleypt upp og honum slit­ið, náðu núlif­andi íslenskir borg­arar í mark. Til­raunir til að eyði­leggja stjórn­ar­skrár­ferlið sem Hrunið hratt af stað mis­heppn­uð­ust all­ar. Lands­menn eiga nýja stjórn­ar­skrá, fólk af öllum kynj­um.

Höf­undur er stjórn­ar­maður í Stjórn­ar­skrár­fé­lag­inu.