Jæja, þar kom að því. Seðlabanki Íslands, fyrstur vestrænna seðlabanka, er farinn að hækka vexti. Með þessu staðfestir Seðlabankinn áherslu sína á stöðugleika, sem mjög hefur einkennt hegðun hans á undanförnum misserum. Á sama tíma varar Seðlabankastjóri við hættu á óraunhæfum væntingum varðandi þróun fasteignaverðs – það sem í daglegu tali er kallað bóla.
Ekki dettur mér til hugar að hallmæla bankanum fyrir þetta. Stöðugleiki er mikilvægur fyrir framtíð íslensks efnahagslífs. Ekki get ég þó leynt vonbrigðum mínum með að ekki skildi reynast mögulegt að halda út faraldurinn og styðja betur nauðsynlegan viðsnúning í hagkerfinu. Enn eru margir atvinnulausir. Þetta eru ekki góðar fréttir fyrir þann hóp.
Hvers vegna erum við í þessari stöðu? Fyrir því eru margvíslegar ástæður. Aðgerðir Seðlabankans til stuðnings peningaprentun á síðasta ári leituðu í meira mæli inn á fasteignamarkaðinn en gert hafði verið ráð fyrir og fasteignaverð hækkaði umtalsvert í kjölfar þeirra. Flótti fjármagnseigenda frá krónunni, vegna efasemda um stöðugleika hennar, sem og aukning í almennri eftirspurn leiddu síðan til falls krónunnar. Hækkun húsnæðisverðs, lækkun krónunnar og hækkun verðs á flutningum og ýmissi hrávöru leiða síðan til verðbólgu.
Allt bendir til þess að stefna Seðlabankans sé að halda gengi krónunnar stöðugu. Seðlabankinn hefur beytt inngripum á gjaldeyrismarkaði, tilmælum til lífeyrissjóðanna um að halda að sér höndum í erlendri fjárfestingu og hvatt ríkið til erlendrar lántöku fremur en að fjármagna halla ríkissjóðs innanlands til að styðja við krónuna. Stjórnendur hans gera sér hins vegar grein fyrir að þetta mun duga skammt. Af þeim sökum liggur fyrir Alþingi frumvarp til laga sem heimilar bankanum að beyta gjaldeyrishöftum. Seðlabankinn virðist því hafna rökum um mikilvægi sveigjanleika krónunnar.
Ég er einarður stuðningsmaður þess að halda gengi krónunnar stöðugu. Ég er hins vegar djúpt efins um að leiðin sé að beita höftum. Höft hafa margvísleg neikvæð áhrif. Þau mismuna borgurunum. Sumir verða fyrir þeim meðan aðrir geta komist hjá þeim. Þannig styrkja þau stöðu útflutningsfyrirtækja en veikja stöðu lífeyrissjóða og draga úr erlendri fjárfestingu. Við sem eigum lífeyrissjóðina og viljum sjá blómlega nýsköpun á Íslandi ættum því að taka til máls.
Er til önnur leið? Já vissulega. Hún felst í samstarfi við nágrannaþjóðir um peningastefnu, með svipuðum hætti og Danir hafa gert um áratuga skeið. Með því fæst sá stöðugleiki, sem Seðlabankinn leggur svo mikla áherslu á, sem og bætt skilyrði til rekstar og fjárfestinga fyrir einstaklinga og heimili.
Sú leið er ekki gallalaus. Hún krefst m.a. ríkrar ábyrgðar í ríkisfjármálum. Nú er ég líka einarður stuðningsmaður ábyrgs reksturs hins opinbera, svo það er ekki fórn í mínum huga.
Umræða um þessa valkosti þarf að fara fram. Gríðarlegir hagsmunir almennings eru undir.
Höfundur er varaformaður Viðreisnar.
