Ég hrein­lega elska kökur en það er svo margt sem kemur upp í hug­ann þegar rætt er um kökur og tert­ur. Mér finnst kökur svo góðar að stundum vildi ég geta setið einn að þeim. Slíkt er auð­vitað hvorki neitt sér­stak­lega hollt né alltaf hægt. Kökur eru oft boðnar á manna­mótum og það væri hrein­lega dóna­skapur að úða þeim í sig einn. 

Það eru auð­vitað til alls konar kökur og mér finnst flestar eða allar góð­ar, lag­kök­ur, hnall­þór­ur, súkkulaði­kök­ur, stundum jafn­vel jóla­kök­ur. Þær eru auð­vitað ekk­ert alltaf til. 

Eng­lend­ingar eiga eina mögn­uð­ustu köku sem ég veit. Það er þeirra jóla­kaka sem inn­heldur rús­ínur og allra handa þurrk­aða ávexti og hún er algert gúmmil­aði. Hrein­asta lost­æti og deigið fær stundum að liggja í romm- eða viskíbaði áður en það er bak­að. Ekki nóg með það heldur hella sumir meira rommi yfir kök­una þegar hún er til­bú­in.

Þetta undur í formi köku er í raun sam­runni tveggja eft­ir­rétta sem hefð var fyrir á í Englandi á jól­um, plómu­búð­ingi og köku sem var borðuð á þrett­ánd­an­um. Fyrstu heim­ildir um plómu­búð­ing­inn eru frá um 1573.

Á sautj­ándu öld var hætt að nota hafra­mjöl við búið­ings­gerð­ina en í stað þess notað smjör, hveiti og egg. Þetta deig mun hafa verið soðið alla tíð þangað til vel efnum búið fólk fór almennt að eign­ast ofna á heim­ilum sín­um. Þurrk­uðum ávöxtum var bætt við deigið og að lokum mar­sípani.

Þessi kaka er himnesk í mínum huga en ég er ekki alveg til­bú­inn í að gæða mér á henni soð­inni enda var hún strangt til tek­ið  ekki kaka heldur búð­ingur (e. pudd­ing).

Ítalir eiga sína panettone köku sem er einnig í miklu upp­á­haldi hjá mér. Saga hennar hefst eins og saga margs ann­ars á tímum Róma­veld­is. Kakan hefur þó auð­vitað breyst tölu­vert síðan þá, hún er að sumu leyti lík þeirri upp­runa­legu en að á margan hátt allt önn­ur. Panettone  kök­unni svipar nokkuð til þeirrar ensku sem útskýrir lík­lega hvers vegna hún er mér kær. Bestar þykja mér kökur sem mar­sípan er notað í.

Hér á landi finnst mér lag­kökur einna mark­verðast­ar. Ég er ekki spenntur fyrir þeirri ljósu og sú dökka má alls ekki vera með sultu… bara kremi! Hnall­þórur eru vit­an­lega alveg rétt rúm­lega boð­legar um jól og jafn­vel ára­mót eða hvenær sem er árs­ins, sama er mér. Kran­sa­kökur fá mig til að slefa af græðgi vegna þess að mar­sípan er, eins og þið vit­ið, lang best. Svo gleðja mig alls­konar tertur og smákökur gleðja í myrkasta skamm­deg­inu. Já og þegar dag­ur­inn er hvað lengstur vita­skuld einnig. Kökur eiga alltaf við!

Hversu stór á sneiðin að vera?

En nóg um kök­ur… nei ann­ars, það er aldrei nóg um þær sagt eða skrif­að. Hins­vegar hafa þær verið mikið í umræð­unni vegna þess lík­inga­máls sem notað er þegar talað er um afkomu okk­ar. Hversu stór er sneiðin sem við fáum af kök­unni góðu, ver­ald­legu gæð­un­um, sem er til skipt­anna fyrir okkur öll. Efna­hag­sköku mætti nefna hana. Örfá eiga langstærstan hlut­ann af henni, hún sæt með miklu kremi og rjóma en það sem mik­ill fjöldi fólks fær af kök­unni dugar ekki til að seðja.

Mik­ill hluti verka­lýðs­fé­laga og við­semj­endur þeirra hafa nú und­ir­ritað samn­inga um kaup og kjör, sem er svosem ágætt en for­ystu­fólk verka­lýðs­fé­laga virð­ist ekk­ert sér­stak­lega ánægt með þau kjör sem samið var um. 

Sumir leið­togar verka­lýðs­hreyf­ing­ar­innar höfðu ekki geð í sér að úða í sig vöfflum sem er sið­venja þegar samn­ingar eru í höfn og fagnað náðum áfanga. Enn og aftur fara þau sem hafa minnst á milli hand­anna hall­oka. Það er víst að þau sem eru lægst launuð munu ekki hafa efni á því að kaupa sér breska jóla­köku eða þá ítölsku um þessi jól. Hugs­an­lega ná þau að öngla saman fyrir einni lag­köku úr Bónus ef annað er sparað til að láta það eftir sér.

Ég hugsa oft um þau mál sem lúta að afkomu okkar og er yfir­leitt nokkuð hneyksl­aður og hnugg­inn í sinni. Nú höfum við búið við kap­ít­al­isma lengi og það skal ekki horft fram­hjá því að það kerfi hefur komið mörgu góðu til leið­ar. Gríð­ar­legar tækni­fram­farir hafa orðið á und­an­förnum árum. Þessar fram­farir eru vita­skuld til góðs en þær hafa einnig nei­kvæðar afleið­ing­ar. 

Nær­tækt dæmi eru nýmóð­ins afgreiðslu­hættir í stór­mörk­uðum þar sem við erum hvött til að afgreiða okkur sjálf. Ég veit ekki hvort þetta sé til bóta. Það að missa sam­skiptin við afgreiðslu­fólk sem þar að auki hefur nú misst vinn­una vegna þessa er eitt. Annað er að við sjáum um að skanna og pakka vör­unum sem við hyggj­umst kaupa sjálf. Þetta er ein­ungis ein birt­ing­ar­mynd þess sem er að ger­ast sam­fara öllum tækni­fram­för­un­um. Hin hliðin er sú að bless­aðri kök­unni sem ég tal­aði um hér í upp­hafi er mjög ójafnt skipt.

Ein­hver sagði ein­hvern tíma að til væri hvít lygi, lygi, hauga­lygi og síð­an ­töl­fræð­i.  Hvað svosem til er í því er öruggt að tölu­legar stað­reyndir má mistúlka eins og flest ann­að. Það er þó  engin mistúlkun að um það bil eitt pró­sent jarð­ar­búa eiga stærstu sneið­ina af auð­æfum heims­ins. Það er ekki miðað við höfða­töl­una sem við Íslend­ingar könn­umst svo vel við vegna þess að þegar sú grein­ing er notuð erum við alltaf lang best í öllu… eða hvað?

Vetur kon­ungur og válynd veður

Nú eru veður válynd og við upp­lifum frost­hörkur sem og snjó­bylji sem setja allt á annan end­ann. Fyrir flest okkar er þetta ekk­ert stór­mál. Við þurfum hugs­an­lega að skafa snjó af bíl­unum og fá nágranna til að hjálpa við að ýta. 

Öll eru ekki jafn lánsöm. Til að mynda þau sem hvergi eiga húsa­skjól en þurfa því að halda. Þau þurfa skjól og vernd sem opin­berir aðilar eiga að mínu viti að veita. Þau úrræði sem eru í boði eru þannig skipu­lögð að fólk sem þarf á þeim að halda fær afdrep yfir nótt­ina og fram á morg­un. Yfir dag­inn og fram á kvöld verða þau að láta sér nægja að dvelja á göt­unni, hvernig sem viðr­ar. Slík örlög  ættu ekki að bíða nokk­urs manns hvar sem hann er í sveit sett­ur. En svona virkar bless­aða kapital­íska kerfið okk­ar. Það hefur litla þol­in­mæði fyrir lít­il­magn­anum sem get­ur, af ein­hverjum völd­um, ekki séð um sig sjálf­ur.

Nú komum við aftur að kök­unni góðu. Við búum hér á Íslandi, sem er vel. Við lítum á okkur sem þjóð, þjóð­fé­lag eða sam­fé­lag, hóp fólks sem er sama sinnis um margt en þegar betur er að gáð er það ein­fald­lega ekki svo ein­falt. 

Við erum ekki  til­búin að veita náung­anum skjól þegar mest á ríð­ur. Við sam­þykjum kerfi sem setur fólk af erlendu bergi brotið og hefur leitað ásjár hjá okk­ur, út á Guð og gadd­inn. Það er þó jákvætt að hægt er að reka mál fyrir dóm­stólum sem gera það að verkum að til dæmis Útlend­inga­stofnun er tekin í karp­húsið vegna mála sem eru ein­fald­lega ekki rétt með­höndl­uð. Land­flótta fjöl­skylda var flutt til baka frá Grikk­landi nú fyrir skömmu eftir að hafa verið færð af landi brott með mjög svo hrana­legum aðgerðum lög­reglu og starfs­manna Útlend­inga­stofn­un­ar. Þetta átti að vera algert laun­ung­ar­mál og þess vegna lýstu starfs­menn Ísavía sterkum kast­ara­ljósum bif­reiða í átt að fjöl­miðla­fólki á staðnum til af hefta því sýn. 

Þau voru að vinna eitt mik­il­væg­asta verk sem unnið er í lýð­ræðis þjóð­fé­lagi að segja fréttir af því sem ger­ist. Frétta­fólkið var að reyna að afla myndefnis til að koma því svo á fram­færi við almenn­ing hvað var í raun­inni að eiga sér stað. 

Við­brögð yfir­valda eru grafal­var­legt mál í þjóð­fé­lagi sem telur sig til þeirra þar sem mest ríkir frels­ið. Frelsi fjöl­miðla byggir á því að segja fréttir af hverju því sem þarf og á að greina frá. Við þekkjum öll þetta mál en ég minn­ist á það hér vegna þess að við megum ekki gleyma því sem þarna átti sér stað.

Svo bregð­ast kross­tré sem önnur tré

Bar­áttan um kök­una góðu heldur áfram og enn er það svo að sumir fá stærstan hluta á meðan aðrir verða að gera sér mylsnu að góðu eða jafn­vel ekki neitt. Þarna þykir hvorki óeðli­legt né dóna­legt að græðga í sig stærsta hluta kök­unn­ar. 

Kerfið sem við búum við á að vera það besta sem völ er á, með miklu frelsi ein­stak­lings­ins, lýð­ræði og eins óheftum rekstur fyr­ir­tækja og völ er á. Ég and­mæli þessu ekki en bendi á það að stundum ger­ist það að hinn frjálsi mark­aður fer offörum og þá sitjum við öll í súp­unni eða með köku í and­lit­inu nema hvort tveggja sé líkt og gerð­ist í hrun­inu 2008. 

Óráðsía kaupa­héðna, banka­stjóra og ann­arra sem tóku þátt í hinum sann­kall­aða hruna­dansi varð til þess að almenn­ingur neydd­ist að herða sultar­ól­ina. Opin­ber þjón­usta og fram­kvæmdir dróg­ust saman svo um mun­aði og mig grunar að enn séum við að súpa seyðið af þessum atburði og afleið­ingum hans. 

Hugs­an­lega má segja að almenn­ingur hafi tekið þátt í dans­inum en áróð­urs­her­ferð kaupa­héðn­anna um hversu magnað hið íslenska banka­kerfi væri og hversu ein­stakir hæfi­leika­menn stjórn­endur þeirra væru, var svo ein­dreg­inn að jaðra mátti við heila­þvott. 

Söngur þessi heyrð­ist út um víðan völl þangað til hann end­aði sem rama­kvein seinni hluta árs 2008 og hljóðn­aði svo skyndi­lega. Það má enn heyra berg­mál kveins­ins mikla enn þann dag í dag. Það má til að mynda ekki greiða fólki mann­sæm­andi laun vegna þess að kviknað gæti óstöðv­andi verð­bólgu­bál. 

Að sumra mati má ekki setja leik­reglur á hús­næð­is­leigu­mark­aði því þær hindra jú frelsi í við­skipt­um. Ekki er á það minnst að frelsi leigusal­ans heftir frelsi þeirra sem þurfa að vera á leigu­mark­að­inum og borga him­in­háar upp­hæðir fyrir þak yfir höf­uð­ið. 

Ég er þess full­viss að í þeim löndum sem við berum okkur oft­ast saman við eru leik­reglur sem snúa að þessum mál­um. Reglur sem senda eig­endum eign­anna skýr skila­boð og veitir leigj­endum meira öryggi og þar af leið­andi meira skjól. Það eiga að vera sjálf­sögð mann­rétt­indi allra að eiga víst og öruggt skjól heim­il­is­.  

Meira um brauð og kökur

Ég gleymdi að minn­ast á þýsku ger­sem­ina Stollen í upp­taln­ing­unni um kökur hér að ofan sem er hugs­an­lega ekk­ert und­ar­legt því að það er flokkað sem brauð þó að mér finn­ist það svo sann­ar­lega jafn gott og kaka. 

Þetta brauð og kök­urnar eru bæði bak­aðar í bak­ar­íum hér­lendis og fást inn­flutt­ar. Þetta var upp­runa­lega alþýðu­matur en nú er svo komið að þær geta aldeilis kostað skild­ing­inn og eru ekki á allra færi. Fjöl­þjóða­fyr­ir­tækið Nestlé hefur dundað sér við að kaupa fram­leiðslu­fyr­ir­tækin sem  er ekki gott. Ef ein­hver er að huga að jóla­gjöf fyrir mig væri ég til í Stollen, Panetto­ne, ensku jóla­kök­una eða bara brúna lag­köku án sultu ef þannig gáll er á fólki. Helst þó ekki frá Nestlé en allt er hey í harð­indum eins og rollan ku hafa sagt forð­um.

Gleði­leg jól!

Höf­und­­ur­ er kvik­­mynda­­gerð­­ar­­maður og höf­undur bók­­ar­innar The Ban­ana Gar­den.