Árið 1996 ákváðu þýsk stjórn­völd að byggja nýjan flug­völl ásamt til­heyr­andi flug­stöð við Berlín. Hann skyldi leysa af hólmi þá þrjá flug­velli sem fyrir voru og þeim yrði lok­að: Tempel­hof, skammt sunnan við mið­borg Berlín­ar, Tegel, norð­vestan við mið­borg­ina og Schö­nefeld, átján kíló­metrum sunnan við borg­ar­miðj­una. Nýja flug­stöðin átti að rísa skammt frá Schö­nefeld og ein flug­braut gamla flug­vall­ar­ins yrði hluti nýja vall­ar­ins. Þegar ákvörðun um nýja flug­völl­inn var tekin var jafn­framt til­kynnt að hann, ásamt flug­stöð­inni, yrði tek­inn í notkun árið 2007. Stjórn­völd og flug­mála­yf­ir­völd voru bjart­sýn; ell­efu ár til stefnu og þessi nýi ofur­flug­völl­ur, eins og hann var kall­að­ur, fékk nafnið Flug­hafen Berlin Brand­en­burg Willy Brandt, skamm­stafað BER.

Mála­ferli

Ekki voru allir jafn ánægðir og stjórn­völd með þessar fyr­ir­ætl­an­ir. Schö­nefeld svæðið er á mörkum Berlínar og sam­bands­rík­is­ins Brand­en­burg. Margir íbúar á þessu svæði voru mjög ósáttir við að fá þennan risa­flug­völl svo að segja í tún­fót­inn, fram­kvæmd­irnar myndu hafa í för með sér að 300 manna þorp sem stóð á hinu fyr­ir­hug­aða fram­kvæmda­svæði yrði jafnað við jörðu og byggja yrði nýtt þorp skammt frá flug­vall­ar­svæð­inu. Að lok­um, eftir miklar og tíma­frekar samn­inga­við­ræð­ur, fóru almenn­ingur og sveit­ar­fé­lög í Brand­en­burg með málið fyrir dóm­stóla. Mála­ferlin stóðu yfir í tíu ár og nið­ur­staðan var sú að heim­ildin til að byggja flug­völl­inn stóð. Þá var árið 2006 gengið í garð.

Ný áætlun og fram­kvæmdum hraðað

Nú var aug­ljóst að ofur­flug­völl­ur­inn BER kæm­ist ekki í gagnið árið 2007. Bygg­ing­ar­nefnd flug­vall­ar­ins til­kynnti að fram­kvæmdum yrði hraðað og að BER yrði tek­inn í notkun í lok októ­ber árið 2011. Þetta töldu margir mikla bjart­sýni en bygg­ing­ar­nefndin taldi áætlun sína raun­hæfa. Gert var ráð fyrir að völl­ur­inn gæti árlega annað 27 millj­ónum far­þega og vandað skyldi mjög til allra hluta, bæði hinna tækni­legu og yfir­bragðs flug­stöðv­ar­inn­ar. „Hlið Berlín­ar“ sagði for­maður bygg­inga­nefnd­ar­innar í ávarpi sínu á hátíð­ar­sam­komu í til­efni þess að fram­kvæmd­irnar væru hafn­ar, við­staddir lyftu glös­um. Jafn­framt var til­kynnt að Tempel­hof-flug­vell­inum yrði lokað árið 2008 og Tegel og Schö­nefeld yrðu í notkun þangað til nýi völl­ur­inn BER yrði til­bú­inn.

Aftur frestað, nú til 3. júní 2012

Í júní 2010 til­kynnti for­maður bygg­ing­ar­nefndar að BER yrði ekki til­bú­inn til notk­unar fyrr en í byrjun júní 2012. Það væri lof­orð nefnd­ar­innar að sú dag­setn­ing stæð­ist, fleiri frest­anir kæmu ekki til greina. Hann hefði kannski betur sleppt þessu lof­orði því þetta var ekki í síð­asta sinn sem hann þurfti að til­kynna um frest­un. Í maí 2012 var til­kynnt að völl­ur­inn yrði til­bú­inn 17. mars 2013, þarnæst var nefnd dag­setn­ingin 27. októ­ber 2013, síðan var svo talað um 2016 en engin dag­setn­ing nefnd.

Kannski 2018, kannski 2019

Nú er löngu ljóst að engar flug­vélar lenda á BER á þessu ári. Tals­menn bygg­inga­fram­kvæmd­anna eru orðnir gætn­ari í tali en áður og gefa nú engin lof­orð og nefna allar dag­setn­ingar með fyr­ir­vara. Árið 2017 hefur heyrst nefnt en sér­fræð­ingar sem eitt þýsku dag­blað­anna ræddi við taldi að árið 2019 væri raun­hæf­ara, „eftir hádegi“ bætti hann við og brá fyrir glettni í augn­krók­um. Hvort það verður árið 2017, 2018, 2019 eða jafn­vel enn seinna sem BER kemst í gangið veit eng­inn.

Hvað hefur farið úrskeið­is?

Spurn­ingin er ein­föld og það er svarið líka: allt. Allt sem hugs­ast get­ur, og kannski líka allt óhugs­an­legt hefur farið úrskeið­is. Í fyrstu gekk allt eftir áætl­un, það er að segja eftir tíu ára sein­kun­ina sem áður var get­ið. Flug­stöðv­ar­bygg­ing­arnar þutu upp og þegar frétta­mönnum var boðið að skoða fram­kvæmd­irnar árið 2012 voru þeir á einu máli um að flug­stöðin yrði glæsi­legt „hlið Berlín­ar“ eins og bygg­ing­ar­nefnd­ar­for­mað­ur­inn hafði kom­ist að orði, sex árum fyrr. En ekki var þó allt sem sýnd­ist.

Fúsk

Árið 2012 skip­aði þýska þingið sér­staka rann­sókn­ar­nefnd. Henni var ætlað að kom­ast að ástæðum þess að bygg­ingu flug­stöðv­ar­innar (það gekk prýði­lega að leggja braut­irn­ar) seink­aði svo mjög og hvað hefði farið úrskeið­is. Skýrsla nefnd­ar­innar er löng, mörg hund­ruð blað­síður og ekki er ofmælt að hún sé svört, kolsvört. Engin leið er að gera grein fyrir nið­ur­stöðum rann­sókn­ar­nefnd­ar­innar en í stuttu máli sagt er skýrslan áfell­is­dómur yfir nær öllum þeim sem komið hafa við sögu bygg­inga­fram­kvæmd­anna. Sam­tals eru nefndir í skýrsl­unni hvorki meira né minna en 150 þús­und gall­ar, smáir og stór­ir. Eng­inn einn, að mati skýrslu­höf­unda, ber ábyrgð á öllum þessum göllum og því verður eng­inn dreg­inn til ábyrgð­ar. Yfir­borg­ar­stjór­inn í Berlín Klaus Wower­heit, sem setið hafði í því emb­ætti í 13 ár sagði af sér í hitteð­fyrra en hann var stjórn­ar­for­maður BER um ára­bil. Meðal þess sem fjallað er um í skýrsl­unni er að 600 eld­traustir veggir, mis­langir og háir, reynd­ust ekki eld­traustir þegar að var gáð og þess vegna þurfti að fjar­lægja þá alla og setja nýja í stað­inn. Svo­kallað úða­kerfi (eld­varna­kerfi) reynd­ist alls ófull­nægj­andi og sömu sögu er að segja um loft­ræsti­kerfi. Það reynd­ist ekki loft­ræsta með full­nægj­andi hætti og því þurfti að setja upp annað og öfl­ugra. Þá tók ekki betra við því að í ljós kom að loftið í flug­stöðv­ar­bygg­ing­unni reynd­ist ekki hafa nægi­legt burð­ar­þol fyrir nýja kerfið og um tíma var ótt­ast að loftið kynni að falla nið­ur. Sér­fræð­ingur sem vann að burð­ar­þolsút­reikn­ingum á loft­inu var alls ekki neinn sér­fræð­ing­ur, vissi afar tak­markað um burð­ar­þol en síðar kom í ljós að hann hafði stungið seðlum í vasa þess sem réð hann til verks­ins.

Mesta bygg­inga­klúður í sögu Þýska­lands

Fjöl­miðlar í Þýska­landi og reyndar víðar hafa margoft fjallað um þetta sem sumir þýskir stjórn­mála­menn kalla mesta klúður í þýskri hönn­un­ar- og bygg­inga­sögu. Sumir þeirra hafa lýst yfir að rétt­ast væri að rífa flug­stöðv­ar­húsið og byrja aftur frá grunni. Einn vildi gera húsið að „Safni mis­tak­anna“ þar sem gestir greiddu aðgangs­eyri til að sjá þessa „klúð­ur­bygg­ingu“ eins og þing­mað­ur­inn orð­aði það.

Kostn­að­ur­inn marg­faldur og flug­stöðin þegar orðin of lítil

Upp­haf­leg fjár­hags­á­ætlun gerði ráð fyrir að BER myndi kosta 1.7 millj­arða Evra (236 millj­arða íslenska) en sú upp­hæð hefur marg­fald­ast og nýjasta áætlun hljóðar uppá 5.4 millj­arða Evra (750 millj­arða íslenska). Jafn­vel talið að end­an­leg tala verði enn hærri. Það sem kannski er alvar­leg­ast er þó sú stað­reynd að flug­stöðin er lík­lega þegar orðin of lítil en far­þega­fjöld­inn sem fer um Schö­nefeld og Tegel er nú næstum sá sami og gert er ráð fyrir að BER geti ann­að. Þarf þá ekki bara að stækka þennan nýja völl? spyr kannski ein­hver. Það er hins­vegar ekki svo auð­velt. Það er nefni­lega mjög þröngt um flug­stöð­ina og litlir mögu­leikar á stækk­un. Þýskir stjórn­mála­menn hafa viðrað þann mögu­leika að Tegel verði opinn áfram og þar gerðar nauð­syn­legar end­ur­bæt­ur. Hvort sú verður raunin leiðir tím­inn í ljós.