Árið 1930 lögðu banda­rísku þing­menn­irnir Reed Smoot og Willis C. Hawley fram frum­varp sem átti að vernda inn­lenda fram­leiðslu gegn sam­keppni erlendis frá, í ljósi Krepp­unnar miklu sem þá herj­aði á heim­inn. Banda­ríkja­þing sam­þykkti frum­varp­ið, en í því fólst stór­hækkun inn­flutn­ings­tolla á yfir 20 þús­und erlendar vör­ur. 

Í fyrstu virt­ust toll­arnir hafa til­ætluð áhrif, þar sem inn­lend fram­leiðsla jókst og laun hækk­uðu tíma­bund­ið. Hins vegar breytt­ist efna­hags­á­standið fljót­lega til hins verra þegar önnur ríki komu á fót vernd­ar­tollum á banda­rískum útflutn­ingi og leiddi til þess að bæði inn­-og útflutn­ingur frá Banda­ríkj­unum helm­ing­uð­ust og fátækt jókst. 

Í dag eru Smoot-Hawley toll­arnir svoköll­uðu skóla­bók­ar­dæmi um nei­kvæð áhrif ein­angr­un­ar­hyggju í efna­hags­mál­um, en flestir hag­fræð­ingar telja þá hafa leitt til þess að Kreppan mikla hafi orðið dýpri og lengri en fyrst var talið (1). 

Við­vör­un­ar­bjöllur víða um heim

Nú, tæpri öld eftir frum­varp Smoot og Hawley og rúmum 7 ára­tugum af alþjóða­væð­ingu seinni­stríðs­áranna, hefur ein­angr­un­ar­hyggjan aftur sótt í sig veðrið í Banda­ríkj­unum á síð­ustu miss­er­um. Áherslur Don­ald Trumps for­seta Banda­ríkj­anna á að vernda inn­lenda fram­leiðslu hafa leitt til við­skipta­stríðs milli Banda­ríkj­anna og Kína auk tolla­hækk­ana á vörur frá Ind­landi, Rúss­landi, Evr­ópu­sama­band­inu, Mexíkó og Kanada. Ásamt því hefur Trump hótað frek­ari tolla­lagn­ingu á evr­ópskar og mexíkóskar vör­ur, fari löndin ekki eftir settum skil­yrðum Banda­ríkj­anna. Áður­nefnd ríki hafa öll svarað í sömu mynt á síð­ast­liðnum tólf mán­uðum og hækkað tolla á banda­rískar vör­ur. 

Á meðan Banda­ríkin halda sinni ein­angr­un­ar­stefnu til streitu er búist við enn frek­ari við­skipta­hindr­unum á Vest­ur­löndum þegar Bretar segja sig úr Evr­ópu­sam­band­inu. Líkur á útgöngu Breta án samn­ings hafa farið vax­andi, en með því myndu við­skipta­kjör ráð­ast af reglum frá Alþjóða­við­skipta­stofn­un­inni (WTO) og tollar hækka umtals­vert á inn­-og útflutn­ingi frá Evr­ópu­lönd­um.

Raf­tæki, matur og málmar

Fjöldi fram­leiðslu­vara sem hafa orðið fyrir barð­inu á nýjum vernd­ar­tollum nemur þús­undum og inni­heldur allt frá hrá­vörum til full­búna neyslu­vara. Frá því í mars í fyrra hefur Banda­ríkja­stjórn nú fjórum sinnum staðið að tolla­hækk­unum á kín­verskum vörum, helst á raf­tækj­um, hús­gögnum og bíla­hlut­um, en einnig á efna­vörum og inn­fluttu græn­meti. Kín­verjar hafa svarað með tollum á banda­rískum bílum og flug­vél­um, auk ýmissa land­bún­að­ar­vara. Þar að auki hafa Banda­ríkin kynnt almenna tolla á inn­fluttar þvotta­vél­ar, sól­ar­raf­hlöð­ur, ál og stál, sem Evr­ópu­sam­band­ið, Kanada og Mexíkó hafa svarað með tollum á áður­nefnda málma auk ýmissa mat­væla og Harley-Da­vid­son mót­or­hjóla frá Banda­ríkj­un­um.

Sömu­leiðis má vænta hærri tolla á inn­flutn­ing frá Evr­ópu­sam­band­inu til Bret­lands ef útgöngu­samn­ingur Breta úr sam­band­inu liggur ekki fyrir í haust. Sam­kvæmt BBC myndu tollar á land­bún­að­ar­vörur og bíla hækka umtals­vert, en hags­muna­sam­tök beggja atvinnu­greina þar í landi hafa varað við þeirri þró­un.

Alþjóða­væð­ing­unni ógnað

Afleið­ingar ein­angr­un­ar­hyggj­unnar eru nú þegar sjá­an­leg­ar, en heims­hag­kerfið hefur hlotið tölu­verðan skaða af auknum tollum á und­an­förnum mán­uð­um. Sam­kvæmt nýj­ustu efna­hags­spá OECD hefur vax­andi spenna í alþjóða­við­skiptum dregið úr heild­ar­eft­ir­spurn og fjár­fest­ingu og er ein af meg­in­á­stæðum þess að hag­vöxtur muni mæl­ast tölu­vert undir vænt­ingum í ár. Mynd 1 sýnir þá þró­un, en sam­kvæmt henni hefur vöxtur í við­skiptum milli landa minnkað hratt á síð­ustu þremur árs­fjórð­ungum og var nán­ast eng­inn í vor.

OECD bætir við í spá sinni að umræddar við­skipta­hindr­anir gætu haft alvar­leg áhrif á hag­vöxt næstu ára, semji löndin ekki um nið­ur­fell­ingu tolla. Við­skipta­stríð Banda­ríkj­anna við Kína gæti dregið tölu­vert úr heims­hag­vexti á næstu þremur árum, auk þess sem alþjóða­væð­ingu síð­ustu ára­tuga sé ógnað með frek­ari toll­um, sam­kvæmt sam­tök­un­um. 

Grein­ing­ar­deild Bloomberg tekur undir þessar áhyggjur og metur það svo að heil 2,3 pró­sent af heims­fram­leiðslu séu í hættu vegna ein­angr­un­ar­stefnu Banda­ríkj­anna og útgöngu Breta úr Evr­ópu­sam­band­inu.

Afleidd áhrif tölu­verð

Þessi áhrif eru víð­tæk og ná lengur en til ein­ungis þeirra landa sem ákveða að hækka tolla á inn­flutn­ings­vör­um. Í alþjóða­væddum heimi ganga sömu vörur oft kaupum og sölum milli nokk­urra landa og því geta afleidd áhrif af lagn­ingu inn­flutn­ings­tolla verið tölu­verð. Mynd 2 sýnir verð­mæti útflutn­ings í nokkrum ríkjum sem er í hættu vegna yfir­vof­andi tolla­stríðs Banda­ríkj­anna og Kína. Á henni sést hvernig vörur sem fram­leiddar eru í Kína og seldar í Banda­ríkj­unum eru háð við­skipti við ýmis Asíu­ríki, en áhrif banda­rískra tolla á þessar vörur ná einnig til Tævan, Suð­ur­-Kóreu, Malasíu og Singapúr. 

Álið í hættu

Einnig er hætta á að inn­flutn­ings­tollar til Banda­ríkj­anna og Kína, sem eru með stærstu við­skipta­svæðum heims­ins, dragi niður heims­mark­aðs­verð á ýmsum vörum vegna minni heild­ar­eft­ir­spurn­ar. Álf­ram­leiðslu­fyr­ir­tæki eru sér­stak­lega við­kvæm gagn­vart þessum áhrif­um, en Banda­rík­in, Kína og Evr­ópu­sam­bandið hafa öll hækkað tolla sína á inn­fluttu áli tölu­vert, auk þess sem aðrir tollar á neyslu­vörur úr áli hafa einnig hækk­að. 

Sam­hliða hækkun tolla hefur heims­mark­aðs­verð á áli einnig lækkað um rúm 20 pró­sent á síð­ustu tólf mán­uð­um. Fram­kvæmda­stjóri Alcoa, Roy Har­vey, hélt því fram að tolla­stríðið drægi álverðið niður og hafði áhyggjur af áliðn­að­inum á heims­vísu, verði toll­arnir ekki lækk­að­ir. 

Hag­vöxtur hefði stór­auk­ist

Þessi þróun hefur nei­kvæð áhrif á íslenskan álút­flutn­ing, sem nemur jafnan 5 til 6 pró­sentum af heild­ar­út­flutn­ingi lands­ins. Mynd 3 sýnir hvernig verð­mæti álút­flutn­ings hefði þró­ast ef heims­mark­aðs­verð á áli hefði hald­ist óbreytt frá því í júní í fyrra. Mun­ur­inn er tölu­verð­ur, en undir óbreyttu verð­lagi hefði ál verið nær helm­ingi verð­mæt­ara á fyrstu þremur mán­uðum árs­ins. Til að und­ir­strika hversu stóran þátt álverðið á í íslenskum efna­hag má benda á að hag­vöxtur á fyrsta árs­fjórð­ungi þessa árs hefði nær þre­faldast, úr 1,7 pró­sentum í 4,5 pró­sent, ef enn væri hægt að selja ál á sama verði og síð­asta sum­ar. 

Vanda­mál fang­ans

Ein­angr­un­ar­hyggja í efna­hags­málum er þess eðlis að hún smitar út frá sér. Þótt vel­ferð flestra ríkja myndi aukast ef engra hind­r­ana á alþjóða­við­skiptum nyti við eru inn­flutn­ings­tollar oft gagn­leg­ir, annað hvort sem tæki til að ná sér­tækum póli­tískum mark­miðum eða sem vog­ar­afl gegn tollum erlendis frá. Vegna þessa eru tollar á vörur sem ganga kaupum og sölum milli landa gjarnan hærri en æski­legt er og sveifl­ast eftir við­skipta­stefnu ann­arra ríkja.

Í leikja­fræði er þetta sam­band kallað vanda­mál fang­ans (e. Pri­soners‘ Dilemma) og leiðir til óhag­kvæmrar nið­ur­stöðu fyrir öll lönd vegna þess van­trausts sem ríkir á milli þeirra (2). Þegar Banda­ríkin ákváðu að hækka tolla á hinar ýmsu inn­flutn­ings­vörur var það hinum lönd­unum í hag að hækka tolla á sinn inn­flutn­ing líka. Þannig draga tolla­stríð veru­lega úr alþjóða­við­skipt­um, sem leiðir til þess að allir tapa.

Hærra atvinnu­leysi og meiri ójöfn­uður

Afleið­ingar tolla­stríðs­ins gætu þó náð lengra en aðeins til veik­ari hag­vaxt­ar. Tollar veita ákveðnum fram­leiðslu­greinum skjól undan alþjóð­lega sam­keppni og gera þeim kleift að hagn­ast á því, á kostnað neyt­enda (3). Þannig leiðir álagn­ing inn­flutn­ings­tolla til stöðugrar aukn­ingar í ójöfn­uði í ríkum lönd­um. Til við­bót­ar, þar sem tollar draga úr heild­ar­eft­ir­spurn, gætu fyr­ir­tæki þurft að draga úr fram­leiðslu sinni og segja því upp hluta starfs­manna sinna, sem leiðir til auk­ins atvinnu­leysis (4).

Í þessu sam­hengi skiptir þó máli hversu lengi tolla­stríðið end­ist. Atvinnu­leysi og ójöfn­uður eru breytur sem taka til­tölu­lega hægum breyt­ingum og því mun áhrif inn­flutn­ings­tolla á þær ekki koma í ljós nema að við­skipta­hindr­an­irnar hald­ist í nokkur ár.

Hættu­leg almenn­ingi

Vernd­ar­tollar hljóma oft vel í eyrum stjórn­mála­manna þegar inn­lend fram­leiðsla er í hættu. Sagan sýnir þó hversu hættu­legir þeir geta orðið almenn­ingi ef þeim er haldið til streitu í langan tíma. Nú þegar hefur ein­angr­un­ar­hyggja Banda­ríkj­anna smitað út frá sér til fjölda landa og meðal ann­ars dregið úr hag­vexti á Íslandi, en búist er við meiri tollum ef Bret­land segir sig úr Evr­ópu­sam­band­inu án samn­ings. Lang­tíma­á­hrif ein­angr­un­ar­hyggj­unnar eru þó mun verri en skamm­tíma­á­hrifin og því er mik­il­vægt að núver­andi inn­flutn­ings­tollar lækki fljótt áður en þeir auka ójöfnuð og atvinnu­leysi. Afleið­ingar Smoot-Hawley toll­anna ætti að vera öllum ein­angr­un­ar­sinnum víti til varn­aðar í þeim efn­um.

Heim­ild­ir:

1. Where Is There Con­sensus Among Amer­ican Economic Histor­i­ans? The Results of a Sur­vey on Forty Propositions. Whap­les, R. 1, 1995, The Journal of Economic History, 55(1), Vol. 55, pp. 139-154.

2. The Pri­soners' Dilemma Posed by Free Trade Agreem­ents: Can Open Access Provisions Provide an Escape? Lewis, M.K. 2, Chicago : Chicago Journal of International Law, 2011, Vol. 11.

3. Does Tariff Liber­alization Incr­e­ase Wage Inequ­ality? Some Emp­irical Evidence. Mila­novic, B. and Squire, L. Cambridge, MA : National Bureau of Economic Res­e­arch Work­ing Paper, 2005, Vol. 11046.

4. Macroeconomic Con­sequences of Tariffs. Furceri, D., et al. Cambridge, MA : National Bureau of Economic Res­e­arch Work­ing Paper, 2018, Vol. 25402.

Greinin birt­ist fyrst í Vís­bend­ingu, 14. júní síð­ast­lið­inn. Hægt er að ger­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér.

Höf­undur er hag­fræð­ing­ur.