Gríman sem fram­línu­fólkið þarf að bera til að forð­ast smit við störf sín er strekkt mjög þétt upp að vit­un­um. Það getur verði óþægi­legt, sér­stak­lega til lengd­ar. Fólki verður heitt innan undir öllum hlífð­ar­bún­að­inum og það svitn­ar. Sjúkra­liðar á smit­sjúk­dóma­deild­inni eru yfir­leitt ekki í göll­unum lengur en einn og hálf­an ­tíma í einu. Að þeim tíma loknum fara þeir út af sjúkra­stof­unum og úr ­bún­ing­unum en eru svo mættir aftur inn á gólf í þeim tvisvar eða þrisvar í við­bót á hverri vakt.

Planið hjá Ástu var upp­runa­lega að verða snyrti­fræð­ing­ur. Hún hóf nám við ­Fjöl­brauta­skól­ann í Breið­holti og þar kvikn­aði áhug­inn á sjúkra­lið­un. Á­kvörð­un­ina um að leggja snyrti­fræð­ina á hill­una má rekja til kenn­ara í skól­an­um. Áður en hún gat hafið nám í snyrtifræði þurfti hún að taka grunn­á­fanga og einn af þeim var í líf­færa- og líf­eðl­is­fræði. „Þann áfanga ­kenndi Karen Júlía Júl­í­us­dóttir og hún kveikti mik­inn áhuga hjá mér fyr­ir­ klínísku starfi. Og svo ákvað ég að taka sjúkra­lið­ann.“

Ásta út­skrif­að­ist sem sjúkra­liði og stúd­ent síð­asta vor frá Fjöl­brauta­skól­anum í Breið­holti. Námið lá vel fyrir henni og hún var með hæstu ein­kunn á sjúkra­liða­braut­inni og sem­idúx skól­ans. 

Síð­asta ­sumar starf­aði hún á bráða- og lyf­lækn­inga­deild Land­spít­al­ans en í haust hóf hún nám í lög­fræði við Háskól­ann í Reykja­vík. Hún segir það lengi hafa stað­ið til enda telur hún sjúkra­liða­mennt­un­ina koma að góðu gagni í fram­tíð­ar­starf­i ­sem lög­fræð­ing­ur. „Ég á eftir að sjá hvert lög­fræðin tekur mig en það eru mörg ­svið innan hennar þar sem hægt verður að nýta þekk­ingu af sjúkra­lið­un.“

Laga­nám­ið ­gekk frá upp­hafi vel og Ásta náði mjög góðum ein­kunn­um. „En svo kom kór­ónu­veiran,“ segir hún, „og það var óskað eftir sjúkra­liðum í bak­varða­sveit­ina. Ég skráði mig strax en sagð­ist ekki getað byrjað fyrr en eftir loka­prófin í vor.“

Og nú standa loka­prófin yfir. En Ásta er ekki að þreyta þau.

„Eftir að ég ­skráði mig í bak­varða­sveit­ina kom tölvu­póstur frá Háskól­anum í Reykja­vík þar ­sem fram kom að þeir sem væru búnir að ná við­un­andi árangri  í verk­efnum og prófum til þessa á önn­inn­i ­gætu fengið það met­ið. Í stað loka­prófa og ein­kunnar myndi þá standa „stað­ist“. Ég sá að ef ég myndi ekki þurfa að liggja yfir und­ir­bún­ingi fyrir loka­próf hefði ég meiri tíma og breytti umsókn­inni minni í bak­varða­sveit­ina og sagð­ist ­geta komið strax til starfa.“

Skortur var á sjúkra­liðum á spít­al­anum fyrir far­aldur COVID-19 og því fékk Ásta sím­tal strax dag­inn eft­ir. Hún var beðin að koma til vinnu sem fyrst. Fyrsta dag a­pr­íl­mán­aðar var hún því mætt á vakt á smit­sjúk­dóma­deild­ina í Foss­vogi.

„Ég fékk t­vær vaktir í aðlögun og fylgdi þá reyndum sjúkra­liða eft­ir,“ segir Ásta. „Ég þekki þessa vinnu vel, hún er ekki ósvipuð þeirri sem ég hef sinnt áður á spít­al­anum – fyrir utan þennan galla auð­vit­að.“

Hún­ við­ur­kennir að fyrst þegar hún mætti inn á sjúkra­stofu til sjúk­linga, klædd varn­ar­bún­aði frá hvirfli til ilja, hafi hún orðið and­stutt og hugsað hvað hún­ væri eig­in­lega búin að koma sér út í. „En þessi hræðsla gufaði fljótt upp­. Ótt­inn við að vera að setja sig í hættu­legar aðstæður hvarf. Ég treyst­i gall­anum mínum og aðlag­að­ist ástand­inu mjög fljótt.“ 

En hvað ­fellst í starfi sjúkra­liða?

„Sjúkra­lið­ar­ ­sinna nær­hjúkr­un  með áherslu á að ­upp­fylla grunn­þarfir sjúk­ling­anna,“ útskýrir Ásta. „Störf hjúkr­un­ar­fræð­inga og ­sjúkra­liða skar­ast oft en þeir vinna líka mjög náið sam­an. Á smit­sjúk­dóma­deild­inni og víðar á spít­al­anum vinna hjúkr­un­ar­fræð­ingur og ­sjúkra­liði saman í teymi. Við erum hönd í hönd í gegnum þetta allt sam­an. Við ­setjum okkur mark­mið í hjúkr­un­inni og skipu­leggjum hvernig við ætlum að fram­kvæma hana.“

Sjúkra­lið­ar­ eru því ávallt í mik­illi nánd við sjúk­ling­inn. Þeir sjá um böð­un, að sjúk­ling­ar ­borði og fleira en einnig hafa þeir stöðugt eft­ir­lit með þeim.

Í starf­in­u þurfa sjúkra­liðar að fylgj­ast vel með lífs­mörk­um, þekkja byrjun á þrýst­ings­sárum og fram­kvæma alls konar rann­sókn­ir, svo sem hjarta­línu­rit og ­taka þvag­sýni.

Stór hlut­i af starfi sjúkra­liða fellst svo í að hlúa að líðan sjúk­ling­ana, tala við þá og hug­hreysta. Fólk sem þarf að leggj­ast inn á spít­ala líður oft illa and­lega og ekki síst núna þegar það er með nýjan sjúk­dóm sem getur verið lífs­hættu­leg­ur. „­Fyrst þegar sjúk­lingar leggj­ast inn á deild­ina þá líður mörgum þeirra ekki vel,“ ­segir Ásta. 

Allt heil­brigð­is­starfs­fólkið er með grímur fyrir vitum og gler­augu fyrir aug­un­um. „Og það getur verið vont fyrir sjúk­linga að geta ekki séð brosið mitt og al­menni­lega greint svip­brigðin mín. Það skiptir máli þegar maður þarf að ná ­per­sónu­legum tengsl­um. En við höfum verið að reyna að hugsa í lausnum og nún­a límum við mynd af okkur framan á bún­ing­inn þannig að fólk getur þá séð hvern­ig við lítum út undir grímunni. Sjúk­ling­arnir geta þá líka þekkt okkur í sundur – svo að við séum ekki öll bara grænar geim­ver­ur.“

Hefur meiri tíma til að tala við sjúk­ling­ana og vera hjá þeim

Fjölg­að hefur tölu­vert í starfs­lið­inu á smit­sjúk­dóma­deild­inni frá því að far­ald­ur­inn skall á enda þarf fleiri til að sinna COVID-smit­uð­um, m.a. vegna þess að skipta þarf starfs­lið­inu upp í hópa til að fara inn á stof­urn­ar. „Það sem mér finn­st hafa breyst frá því að ég vann á spít­al­anum síð­asta sumar er að þó að ég fram­kvæmi öll þau verk­efni sem ég ber ábyrgð á þá hef ég meiri tíma í nær­veru, þetta ­spjall. Þetta skiptir sjúk­ling­ana enn meira máli núna en áður því að þeir geta ekki fengið fjöl­skyldu og vini í heim­sókn. Þannig að við höfum meiri tíma til­ að tala við fólk og vera hjá því og reyna þannig að koma í veg fyrir van­líð­an.“

Hún segir það sína upp­lifun að það rói fólk og geri því lífið örlítið létt­ara. „Mér finn­st þetta hjálpa. Og ég verð að segja að núna finnst mér nógu vel mannað til að ­maður geti sinnt öllum sjúk­lingum vel. Þannig að mér líður vel í mínu starfi og finnst ég ná að gera það sem ég á að gera og ætla mér.“

Spurð hvort að vinnan á spít­al­anum muni skerða náms­lánin seg­ist Ásta sann­ar­lega vona að svo verði ekki. „Ef bak­vörður sem hleypur til í ástandi sem þessu, kemur til­ að­stoðar í far­aldri, þarf svo að end­ur­greiða hluta náms­lána sinna eða fær þau ekki, þá er það eitt­hvað sem þarf heldur betur að skoða.“

Ásta seg­ist ­lítið annað gera þessa dag­ana en að vinna og vera með fjöl­skyldu sinni, mann­i sínum Mar­inó Fló­vent Mar­inós­syni og tíu ára dóttur sinni Evu Rós. Hún mun í sumar þegar álag vegna COVID-19 minnkar starfa sem sjúkra­liði á bráða­lyf­lækn­inga­deild og að því loknu tekur lög­fræði­námið aftur við.

Sjúkra­liðar aldrei fengið vakta­á­lags­auka

Það mætt­i ­segja að him­inn og haf séu á milli þess sem lög­fræð­ingur getur haft í laun og þess sem sjúkra­liði hef­ur. Kjara­bar­átta sjúkra­liða hefur verið áber­andi síðust­u ár og skortur á slíku fag­fólki við­var­andi á sama tíma.

Kjara­samn­ing­ar voru loks sam­þykktir fyrr á þessu ári og eiga umsamdar launa­hækk­anir sam­kvæmt þeim að taka gildi í þrepum til árs­ins 2022. Ásta segir að í hinum nýja ­samn­ingi sé kveðið á um að þegar unnið er undir miklu álagi, eins og ­sjúkra­liðar og annað heil­brigð­is­starfs­fólk gerir þessa mán­uð­ina, sé heim­ild til­ ­sér­stakrar greiðslu af þeim sök­um. 

„Mér finnst að það eigi hik­laust að virkja þessa heim­ild nún­a,“ segir Ásta, „sjúkra­liðar hafa aldrei fengið vakta­á­lags­auka eins og sumar aðrar stéttir heil­brigð­is­starfs­fólks. Núna hefur verið tek­in á­kvörðun um að fram­lengja álags­auka til hjúkr­un­ar­fræð­inga sem er ekk­ert annað en eðli­legt og skilj­an­legt. En sjúkra­liðar fá ekk­ert slíkt og mér­ finnst vanta rökin fyrir því að skilja okkur eft­ir.“

Hún bend­ir einnig á að sjúkra­liðar vinna þrí­skiptar vaktir og ekki er hægt að vinna í 100 ­pró­sent starfi án þess að brjóta reglur um hvíld­ar­tíma á milli vakta. „Hjúkr­un­ar­fræð­ing­ar ­fengu álags­auka með þessum rökum og þeim að fjölga þyrfti í þeirra hópi á spít­al­an­um. Allt þetta á líka við um sjúkra­liða.”

Ásta seg­ir að langar vaktir í bún­ingnum heita séu erf­iðar og hún sé þreytt eftir þær. „En peppið frá sam­fé­lag­inu er gíf­ur­lega gef­andi. Manni líður pínu­lítið eins og ­í­þrótta­manni með stuðn­ings­menn á hlið­ar­lín­unni. Að finna þennan stuðn­ing er ­virki­lega hvetj­andi. Sama gildir um allt sam­starfs­fólk­ið, við erum öll í sama lið­inu og erum dug­leg að styðja og hvetja hvert annað áfram. En það skal ­segj­ast eins og er að það vantar upp á þessa hvatn­ingu frá stjórn­völdum og að hún skili sér í bættum kjör­u­m.“