Fyrrum starfs­manni Seðla­banka Íslands, sem höfð­aði mál á hendur bank­anum vegna upp­sagnar eftir að upp komst um umsvifa­miklar fjár­fest­ingar hans á árunum 2007 og 2008, voru í dag dæmdar þrjár millj­ónir króna í bætur í Hæsta­rétti. Seðla­bank­inn hafði verið sýkn­aður af öllum kröfum manns­ins í hér­aðs­dómi en Hæsti­réttur komst að þeirri nið­ur­stöðu að mað­ur­inn ætti að fá bætur vegna ólög­mætrar upp­sagn­ar, þrátt fyrir að hann hefði brotið af sér í starfi. Seðla­bank­anum var auk þess gert að greiða mann­inum tvær millj­ónir króna í máls­kostn­að. Ástæða þess að ekki mátti segja mann­inum upp vegna brot­anna var sú að Seðla­bank­inn hefði fyrst átt að áminna hann.

Einn dóm­ari, Ólafur Börkur Þor­valds­son, skil­aði sér­at­kvæði og taldi að stað­festa ætti hér­aðs­dóm. Að hans mati hefði Seðla­bank­inn mátt segja mann­inum upp vegna brota hans.

Félag í eigu  manns­ins, Hall­gríms Ólafs­son­ar, hafði stóð í umsvifa­miklum fjár­fest­ingum með hluta­bréf, fram­virka samn­inga og gjald­miðla á árunum 2007 og 2008, á sama tíma og hann átti að hafa haft aðgang að trún­að­ar­upp­lýs­ingum innan bank­ans. ­Upp komst um umsvif við­skipta félags manns­ins sum­arið 2013 og var honum sagt upp störfum nokkrum mán­uðum síð­ar.

Hann höfð­aði mál á hendur Seðla­bank­anum vegna upp­sagn­ar­innar sem hann tap­aði í hér­aðs­dómi í des­em­ber 2014. Starfs­menn Seðla­bank­ans sem báru vitni í mál­inu sögði mann­inn hafa brotið gróf­lega trún­að, brotið gegn lögum um rétt­indi og skyldur starfs­manna rík­is­ins og brotið gegn reglum Seðla­bank­ans um heim­ild starfs­manna hans til setu í stjórnum stofn­ana og atvinnu­fyr­ir­tækja.

Mað­ur­inn áfrýj­aði til Hæsta­réttar og hann dæmdi í dag að Seðla­bank­anum hefði verið óheim­ilt að segja mann­inum upp, þrátt fyrir að hann hefði brotið af sér í starfi. Í dómi Hæsta­réttar seg­ir: "Við mat á fjár­hæð skaða­bóta var talið að taka þyrfti til­lit til þess að starfs­ör­yggi H hjá S sætti tak­mörk­un­um, eins og starfs­ör­yggi ann­arra hjá íslenska rík­inu eða stofn­unum þess, sbr. 44. gr. fram­an­greindra laga, og að H hefði brotið af sér í starfi, þótt brotin hefðu ekki verið svo alvar­leg að rétt­lætt hefði fyr­ir­vara­lausa upp­sögn. ­Bæri hann því sjálfur nokkra ábyrgð á tjóni sínu. Með hlið­sjón af fram­an­greindu var S dæmt til að greiða H skaða­bætur sem metnar voru að álitum 3.000.000 krón­ur."

Mað­ur­inn hafði kraf­ist 19,7 millj­óna króna frá Seðla­bank­anum í skaða­bætur fyrir hér­aðs­dómi.

Sam­starfs­menn höfðu ekki hug­mynd

Mála­vextir eru þeir að Hall­grími var sagt upp störfum í Seðla­bank­anum árið 2013. ­Upp­sögnin átti sér stað eftir að upp komst að félag sem mað­ur­inn átti 30 pró­sent hlut í hefði farið út í fjár­fest­ingar á árinu 2007, meðal ann­ars á verð­bréfa­mark­aði, með gjald­eyri og fram­virka samn­inga um kaup á hluta­bréf­um. Sam­kvæmt árs­reikn­ingi átti félag­ið, Skóla­brú hf., eignir upp á 120,5 millj­ónir króna í lok árs 2007.

Félagið hafði áður átt fast­eign sem var seld haustið 2007 og sölu­á­góð­inn not­aður í ofan­greindar fjár­fest­ing­ar.

Hall­grímur hélt því fram fyrir hér­aðs­dómi að hann, sem starfs­maður Seðla­bank­ans, ekki haft neinn aðgang að mark­aðs­upp­lýs­ingum umfram almenn­ing og hvað þá að hann hafi búið yfir inn­herj­a­upp­lýs­ing­um. Starfs­menn Seðla­bank­ans, sem unnu með honum og gáfu vitna­skýrslur við aðal­með­ferð fyrir hér­aðs­dómi, báru allir að hann hefði haft aðgang að trún­að­ar­upp­lýs­ingum sem engan veg­inn hafi getað sam­rýmst því að hann væri jafn­framt fram­kvæmda­stjóri félags sem hafi verið í umsvifa­miklum fjár­fest­ing­um. Eng­inn þeirra virð­ist hafa hafa haft hug­mynd um fjár­fest­inga­um­svif Hall­gríms fyrr en í sum­arið 2013.

Næsti yfir­maður hans sagði til dæmis fyrir dómi að „Meðal ann­ars hafi Skóla­brú ehf., í við­skiptum við Lands­bank­ann í ágúst 2008, gert fram­virkan hluta­fjár­samn­ing um kaup í fyr­ir­tæk­inu Atl­antic petr­oli­um, samn­ing­ur­inn hafi verið í dönskum krónum og sett hafi verið að hand­veði inni­stæða á evru­gjald­eyr­is­reikn­ingi. Á sama tíma hafi stefn­andi verið að vinna á gjald­eyr­is­borði stefnda sem sé ótrú­legt. Því hafi stefn­andi brotið gróf­lega trúnað gagn­vart sér sem næsta yfir­manni sín­um“.

Umfang upp­lýst sum­arið 2013

Að­al­lög­fræð­ingur Seðla­bank­ans komst að aðkomu manns­ins að félag­inu Skóla­brú ehf. þegar hún var að vinna að frum­inn­herj­a­lista Seðla­bank­ans á árinu 2012. Hann var í kjöl­farið beð­inn um að gera Má Guð­munds­syni seðla­banka­stjóra og reglu­verði bank­ans grein fyrir félag­inu og starf­semi þess.

Kom þá í ljós að Skóla­brú hf. hefði farið út í fjár­fest­ingar í hluta­bréf­um, með gjald­eyri og fram­virka samn­inga, eftir að hafa selt fast­eign sem það átti á árinu 2007. Þar kom einnig fram að félagið ætti í deilum við slita­stjórn Lands­bank­ans og Virð­ingu vegna fjár­fest­inga sinna og að lík­legt væri að málið myndi enda fyrir dóm­stól­um. Hall­grímur sagði sig í kjöl­farið úr stjórn félags­ins eftir að seðla­banka­stjóri hafði hafnað bón hans um að sitja áfram í henni.

Í júní 2013 féll dómur í máli Skóla­brúar hf. gegn Virð­ingu og var sá dómur birtur á vef dóm­stóla lands­ins. Málið snérist um að Skóla­brú taldi Virð­ingu hafa farið út fyrir fjár­fest­inga­heim­ildir sínar með fé félags­ins og krafð­ist skaða­bóta. Virð­ing var sýknuð af kröfu félags­ins.

Í dómnum kemur hins vegar ýmis­legt athygl­is­vert fram sem olli áhyggjum innan Seðla­bank­ans. Þar segir meðal ann­ars að Skóla­brú hafi fjár­fest í hluta­bréfum og fram­virkum samn­ingum í félögum á borð við Atorku, Kaup­þingi, Straumi-­Burða­rás og Existu. Í grein­ar­gerð Skóla­brúar í mál­inu segir að Hall­grímur hafi sent tölvu­póst í jan­úar 2008 þar sem hann vildi að öll sam­skipti Virð­ingar við Skóla­brú ættu að fara fram við stjórn­ar­for­mann Skóla­brú­ar, ekki fram­kvæmda­stjóra, sem var Hall­grímur sjálf­ur. Í dómnum segir að sú skýr­ing hafi verið gefin á fyr­ir­komu­lag­inu „að vegna starfa Hall­gríms í Seðla­banka Íslands gæti hann ekki af „aug­ljósum ástæð­um“ staðið í sím­tölum eða kaupum á verð­bréfum í vinnu­tíma[..] Hall­grímur hafi þó oft haft sam­band við […] í far­síma hans“.

Í grein­ar­gerð­inni kemur líka fram að Hall­grímur hafi sjálfur hringt í þann starfs­mann Virð­ingar sem sá um fjár­fest­ingar fyrir Skóla­brú til þess að óska „fyrir hönd stefn­anda eftir kaupum á hluta­bréfum í Kaup­þingi banka hf. og að jafn­framt yrðu gerðir fram­virkir samn­ingar um kaup á hluta­bréfum í Exista hf. og Straumi-­Burða­r­ási hf.“. Á árinu 2008 hafi Hall­grímur síðan verið í beinum sam­skiptum fyrir hönd Skóla­brúar við þáver­andi starfs­mann Virð­ingar um fjár­fest­ingar Skóla­brú­ar.

Sagt upp í októ­ber 2013

Dómar í málum Skóla­brúar gegn þrota­búi Lands­bank­ans og Virð­ingu gengu báðir á fyrri hluta árs­ins 2013 og voru báðir birtir opin­ber­lega. Í sýknu­dómnum í skaða­bóta­máli manns­ins gegn Seðla­bank­anum í hér­aðs­dómi seg­ir: „Urðu dómar þessir til­efni þess að stefn­andi var kall­aður á fund seðla­banka­stjóra þann 28. júní 2013 og honum afhent bréf und­ir­ritað af seðla­banka­stjóra og reglu­verði bank­ans. Í bréf­inu kemur fram að þann 10. júní 2013 hafi gengið dómur í Hér­aðs­dómi Reykja­víkur í mál­inu E-198/2012: Skóla­brú ehf. gegn Virð­ingu hf. og dóm­ur­inn birtur á vef­síðu hér­aðs­dóms­ins þann 26. júní sl. Í dóm­inum komi fram upp­lýs­ingar um aðkomu stefn­anda að verð­bréfa-, gjald­eyr­is- og afleiðu­við­skiptum Skóla­brúar á árunum 2007 og 2008, sem fram­kvæmda­stjóri Skóla­brúar ehf. og jafn­framt starfs­maður Seðla­banka Íslands á sama tíma.

Vísað var síðan til 5. gr. reglna stefnda nr. 831/2002 um með­ferð trún­að­ar­upp­lýs­inga og verð­bréfa- og gjald­eyr­is­við­skipti starfs­manna. Þess var óskað af hálfu stefnda að stefn­andi tæki sér tíma­bundið leyfi frá störfum á launum frá 28. júní 2013 á meðan athugað væri hvort stefn­andi hefði gerst brot­legur í starfi við lög og starfs­reglur stefnda. Síðan fór í gang rann­sókn af hálfu stefnda á mál­inu og var m.a. aflað gagna frá utan­að­kom­andi aðilum sem stefn­andi hafði veitt heim­ild til að afla gagna frá.“

Í októ­ber 2013 komst Seðla­bank­inn að þeirri nið­ur­stöðu að Hall­grímur hefði brotið gróf­lega gegn lögum um rétt­indi og skyldur starfs­manna rík­is­ins sem og gegn reglum Seðla­bank­ans um heim­ild starfs­manna hans til setu í stjórnum stofn­ana og atvinnu­fyr­ir­tækja. Eftir að honum hafði verið gefið tæki­færi til að and­mæla var Hall­grími sagt upp störfum þann 23. októ­ber 2013 það sem það væri mat Seðla­bank­ans að hann hefði „brotið gróf­lega gegn trún­að­ar­skyldum í starfi sín­u“.

Hall­grímur sætti sig ekki við þessa nið­ur­stöðu og höfð­aði skaða­bóta­mál. Upp­haf­lega fór hann fram á 47,6 milj­ónir króna í miska­bæt­ur. Við upp­haf aðal­með­ferðar fyrir hér­aðs­dómi var sú krafa síðan lækkuð niður í 19,7 milj­ónir króna. Hér­aðs­dómur Reykja­víkur hafn­aði þeirri kröfu í des­em­ber 2014 og áfrýj­aði Hall­grímur þeirri nið­ur­stöðu til Hæsta­rétt­ar, sem birti dóm sinn í dag.

Hefði átt að áminna mann­inn fyrst

Í dómi Hæsta­réttar segir að Seðla­bank­inn hafi borið fyrir sig að upp­sögn manns­ins hafi verið reist á  ­þremur atrið­um, sem falið hafi í sér brot hans á starfs­skyldum sínum og hann hafi fyrst fengið vit­neskju um á miðju ári 2013. "Í fyrsta lagi gjald­eyr­is­við­skipti áfrýj­anda fyrir hönd Skóla­brúar ehf. Í mál­inu er upp­lýst að þau fólust í kaupum á evrum að jafn­virði 20.000.000 krónur á árinu 2007 þegar til stóð að félagið tæki þátt í fast­eigna­kaupum í Pól­landi. Fyrir liggur að af þeim kaupum varð ekki og að félagið hagn­að­ist veru­lega á því að eiga þennan erlenda gjald­eyri. Þá liggur fyrir að félagið fékk erlendan gjald­eyri vegna sölu á hlutafé og var hann lagður inn á reikn­ing þess. Í öðru lagi bendir stefndi á að komið hafi í ljós að Skóla­brú ehf. hafi gert fram­virkan samn­ing um kaup á hlutafé og er upp­lýst að um var að ræða einn slíkan samn­ing um kaup á hlutafé í erlendu félagi. Í þriðja lagi hafi komið í ljós að áfrýj­andi hafi í raun verið í fyr­ir­svari fyrir Skóla­brú ehf. í þeim við­skiptum sem félagið stund­aði frá árinu 2007."

Meiri­hluti Hæsta­réttar fellst á það með Seðla­bank­anum að fram­an­greind gjald­eyr­is­við­skipti og fyr­ir­svar áfrýj­anda fyrir Skóla­brú ehf. hafi verið nýjar upp­lýs­ing­ar, sem bank­anum hafi ekki mátt vera að fullu kunnar á árinu 2012, og að þessi atriði hafi falið í sér brot áfrýj­anda á starfs­skyldum hans. Hann fell­st­því á að mað­ur­inn hafi brotið gegn lögum um rétt­indi og skyldur opin­bera starfs­manna með því að eiga þau gjald­eyr­is­við­skipti sem um ræðir og með því að  upp­lýsa ekki nægi­lega um fyr­ir­svar sitt fyrir félag­ið. Í dómnum segir hins vegar einnig: "Brot þessi, sem felld verða undir 21. gr. lag­anna, veittu stefnda ekki rétt til þess að segja áfrýj­anda upp störfum á grund­velli 43. gr. þeirra án und­an­geng­innar áminn­ing­ar, sbr. 44. gr. þeirra. Verður því fall­ist á með áfrýj­anda að upp­sögnin hafi verið ólög­mæt og hann eigi af þeim sökum rétt til skaða­bóta úr hendi stefnda."