Hita­bylgjan sem geisar víða í Evr­ópu fer í sögu­bæk­urn­ar. Hún hefur legið eins og mara yfir Suð­ur- og Vest­ur­-­Evr­ópu en mun í dag ná norðar og aust­ar. Til Hollands, Belgíu og Þýska­lands til dæm­is. Hita­met hafa þegar verið slegin víða, sam­göngur hafa farið úr skorðum og þús­undir hekt­ara lands brunnið í skóg­ar­eld­um.

Það er af mörgu að taka varð­andi þessi ósköp öll en Kjarn­inn valdi sex stað­reyndir sem kveikt hafa á við­vör­un­ar­bjöllum í hugum margra.

Heitasta nóttin – heit­asti dag­ur­inn

Hita­met hafa fallið á að minnsta kosti 188 stöðum víðs vegar um heim­inn í ár. Af þeim hafa fimm­tíu fallið und­an­farna viku. Til sam­an­burðar hafa aðeins átján kulda­met fallið á þessu ári.

Þetta ójafn­vægi er til marks um lofts­lags­breyt­ingar af manna­völd­um. „Þetta er sú hnatt­ræna hlýnun sem búast má við vegna auk­inna gróð­ur­húsa­loft­teg­unda,“ hefur CNN eftir Gabriel Vecchi, lofts­lags­fræð­ingi og pró­fessor við Princeton-há­skóla. „Þetta er nú sá veru­leiki sem við búum í.“

Hiti mæld­ist víða ekki undir 25 gráðum í Bret­landi í nótt. Þar með er hita­met að næt­ur­lagi í land­inu slegið en það eldra er frá því í ágúst árið 1990.

Klukkan 10 í morgun var hit­inn þegar kom­inn í 35 gráður í London. Í dag er spáð heitasta degi allra tíma. Og rétt eftir hádegið var hita­met lands­ins slegið er hiti mæld­ist 39,1 stig í Sur­rey. Gamla metið var 38,7 gráð­ur.

En þetta var aðeins byrj­un­in. Fyrst sagði veð­ur­stofan að von væri á 39 gráð­um. Svo 40. Þá 41. Nú, um hádegi að íslenskum tíma, er talið að hit­inn á Bret­landseyjum geti farið í 42 gráð­ur.

Á morg­un, mið­viku­dag, er spáð þrumu­veðri og hefur breska veð­ur­stofan gefið út við­var­anir vegna þess.

Lofts­lags­breyt­ingar „drepa“

Vís­inda­menn segja að öfgar í hita jafnt sem öðrum veð­ur­fars­legum þáttum megi rekja til lofts­lags­breyt­inga af manna­völd­um. „Lofts­lags­breyt­ingar drepa,“ sagði Pedro Sánchez, for­sæt­is­ráð­herra Spánar í gær er hann heim­sótti þrjú svæði þar sem stjórn­lausir skóg­ar­eldar geisa. „Lofts­lags­breyt­ingar drepa fólk, þær drepa vist­kerfi og líf­breyti­leika.“

Spánn hefur orðið mjög illa úti í hita­bylgj­unni síð­ustu daga. Allt landið er nán­ast undir og hiti víða mælst yfir 40 gráð­um.

Sum­arið 2020 fengu breskir vís­inda­menn á bauk­inn fyrir að draga upp mynd af því hvernig veð­ur­kort fram­tíð­ar­innar kynni að líta út vegna lofts­lags­breyt­inga. Þeir birtu spá­kort fyrir 23. júlí 2050 sem margir hlógu hrein­lega að. Spá­kort dags­ins í dag er slá­andi líkt því sem sér­fræð­ing­arnir sögðu að gæti átt sér stað eftir tæpa þrjá ára­tugi, segir Simon Lee, lofts­lags­sér­fræð­ingur við Col­umbina-há­skóla. „Það sem ger­ist á þriðju­dag veitir inn­sýn í það sem koma skal í fram­tíð­inn­i.“

Þessi þriðju­dagur er nú runn­inn upp.

Bráðnuð flug­braut og æðandi eldar

Hita­bylgjan hefur mörg and­lit. Eitt þeirra er að mal­bikið á flug­braut á Luton-flug­velli í London hrein­lega bráðn­aði. Þar fór hit­inn upp í 37 gráður í gær.

Bretar hafa verið hvattir til að halda sig heima yfir heitasta tíma dags­ins og eru varaðir við notkun almenn­ings­sam­gangna að nauð­synja­lausu. Eng­inn vill vera fastur í óloft­kældri neð­an­jarð­ar­lest í þessum hita. „Verið með vatn á ykk­ur,“ segja sam­göngu­yf­ir­völd í London. Hægt hefur verið á öllum lest­um. Svona mik­ill hiti getur valdið skemmdum á alls konar bún­aði, ekki síst raf­magn­s­köplum og lín­um.

Tug­þús­undir hafa þurft að flýja undan skóg­ar­eldum í Frakk­landi, á Spáni og í Portú­gal. Í Frakk­landi hafa tæp­lega 40 þús­und manns þurft að yfir­gefa heim­ili sín vegna elda sem loga á þremur svæð­um. Tveir þeirra hafa logað í nokkra daga og sá þriðji kvikn­aði í morg­un. Þykkur reykur yfir borg­inni Bor­deaux í morg­un. Gríð­ar­legt álag er á neyð­ar­þjón­ustu, m.a. vegna þús­unda sím­tala frá skelfdum borg­ur­um.

Að minnsta kosti 20 þús­und hekt­arar lands hafa brunnið í þeim sem lengur hafa log­að.

Mann­fall

Talið er að hita­bylgjan í Suð­ur- og Vest­ur­-­Evr­ópu hafi þegar kostað yfir 1.100 manns líf­ið. Dag­ur­inn í dag ógnar áfram lífi fólks, sagði í til­kynn­ingu bresku veð­ur­stof­unn­ar. „Ef fólk á við­kvæma ætt­ingja eða nágranna, núna er rétti tím­inn til að ganga úr skugga um að þeir séu að beita við­eig­andi aðgerðum til að fást við hit­ann,“ sagði tals­maður veð­ur­stof­unn­ar. „Ef spáin í dag gengur eftir gæti líf fólks verið í hætt­u.“

Stétta­skipt­ing

BBC hefur beitt ýmsum aðferð­um, m.a. gervi­tungla­mynd­um, til að kom­ast að því hverjir það eru sem eiga á hættu að verða verst úti í hita­bylgj­unni. Nið­ur­staðan er sú að fólk í fátæk­ustu hverf­unum hvort sem er á Englandi, Wales eða Skotlandi, er tvö­falt lík­legra til að búa við umtals­vert meiri hita en nágrannar þeirra. Þetta skýrist af fyr­ir­brigði sem kall­ast „urban heat island effect“ – heitar borg­areyjur – sem skýrist af því mikla magni steypu og mal­biks á afmörk­uðum svæðum sem gleypa í sig hita úr sól­ar­ljós­inu. Í hverfum efna­meira fólks eru fleiri og stærri græn svæði sem draga úr þessum áhrif­um.

Þetta getur skipt gríð­ar­legu máli. Í fyrra komst BBC að því að í einu hverfi var hit­inn 5 gráðum heit­ari en mæld­ist í almenn­ings­garði skammt frá.

BBC telur að sex millj­ónir manna búi á þessum heitu borg­areyjum í Bret­landi.

Kæl­ingin

Árið 2018 er talið að loft­kæl­ing­ar­bún­aður hvers konar hafi nýtt 10 pró­sent af allri raf­orku sem fram­leidd var í heim­in­um. Þá voru Jap­anir og Banda­ríkja­menn langstærstu not­endur slíks bún­aðar en reikna má með að um 90 pró­sent heim­ila í Banda­ríkj­unum noti slíkt, bæði búnað sem kælir loftið (AC) eða viftur til að kæla það með hreyf­ingu. Hins vegar bjuggu aðeins um 8 pró­sent af fólki á heit­ustu svæðum jarðar við slíkan munað árið 2018.

Og núna þegar sumrin á flestum vest­ur­löndum eru aug­ljós­lega að verða heit­ari er spreng­ing í notkun á loft­kæl­ingum í upp­sigl­ingu. Talið er að eft­ir­spurn eftir raf­orku til að kæla sig eigi eftir að meira en þre­fald­ast til árs­ins 2050.

Þetta er auð­vitað víta­hringur sem þarf að brjóta. Vís­inda­menn benda á að ýmsar leiðir séu færar til að kæla hýbýli. Það megi t.d. læra af þjóðum sem búa við Mið­jarð­ar­haf­ið. Hanna þarf hús með þetta í huga. Svo hægt sé að koma hreyf­ingu á loftið með því að opna glugga og kom­ast í skugga.

Græn svæði í borgum gera líka mikið gagn. Þeim þarf að fjölga, ekki fækka.

Eft­ir­far­andi eru líka góð ráð:

Drekktu eitt vatns­glas auka­lega á hverjum klukku­tíma.

Bleyttu fötin þín