Síð­asta vika var lík­lega með þeim þyngri hjá Mark Zucker­berg, for­stjóra og stofn­anda Face­book, og öðrum stjórn­endum fyr­ir­tæk­is­ins eftir að Face­book-skjölin svoköll­uðu vörp­uðu ljósi á erf­ið­leika sam­fé­lags­miðla­veld­is­ins innan frá. En þá var ekki allt upp talið. Á mánu­dag stig­mögn­uð­ust vand­ræðin þegar þrír miðlar fyr­ir­tæk­is­ins, Face­book, Instagram og Whatsapp, lágu niðri í um sex klukku­stund­ir.

Á meðan sumir not­endur tóku Face­book-frí­inu fagn­andi færðu aðrir sig yfir á miðla á borð við Twitt­er, meðal ann­ars tækni­stjóri Face­book, þar sem hann baðst afsök­unar á þeim óþæg­indum sem bil­unin olli. Mark Zucker­berg, for­stjóri Face­book, fór hins vegar þá leið að setja inn stutta afsök­un­ar­beiðni á Face­book þegar miðl­arnir voru aftur komnir í loft­ið.

Ástæða bil­un­ar­inn­ar, að sögn Face­book, eru breyt­ingar sem gerðar voru á still­ingu net­beina sem ollu því að þjón­usta miðl­anna þriggja lá niðri. Ein­ungis var hægt að leysa vand­ann hand­virkt og því þurftu tækni­menn á vegum Face­book að gera sér ferð í gagna­ver Face­book í Santa Clara í Kali­forníu til að kom­ast að rót vand­ans. Síð­asta bilun af þessu tagi varð hjá Face­book fyrir um tveimur árum. Þá lá mið­ill­inn lengur niðri, í um 14 klukku­stund­ir, en hafði áhrif á lít­inn hluta not­enda í stað um þrjá og hálfan millj­arð not­enda líkt og raunin var á mánu­dag. Bil­unin hafði einnig áhrif á hluta­bréf Face­book sem lækk­uðu um allt að 4,9% á hluta­bréfa­mörk­uðum í Banda­ríkj­unum á meðan miðl­arnir lágu niðri.

Gróði umfram öryggi not­enda

Bil­unin varð í miðjum óveð­urs­stormi sem Face­book er statt í þessa dag­ana eftir að Wall Street Journal birt­ingu Face­book-skjal­anna. Umfjöll­unin er byggð á gögnum sem Frances Haugen, fyrr­ver­andi vöru­stjóri hjá Face­book, veitti miðl­inum og skil­aði níu frétta­skýr­ing­um. Haugen steig fram sem upp­ljóstr­ari í við­tali í frétta­skýr­inga­þætt­inum 60 mín­útum á sunnu­dag. Þar full­yrðir hún að Face­book leggi meiri áherslu á gróða frekar en öryggi not­enda sinna og hafi hylmt yfir sönn­un­ar­gögn um dreif­ingu fals­frétta og áróð­urs í gróða­skyni. Í skjöl­unum má einnig finna upp­lýs­ingar um hvernig Face­book flokkar not­endur sína í „el­ítu“ og hefð­bundna, skað­leg áhrif Instagram á ungar stúlkur hvað varðar lík­ams­í­mynd, sem og umdeildar til­raunir Face­book til að ná til ung­menna, svo dæmi séu tek­in.

Haugen líkir stöð­unni hjá Face­book við fyrri sam­fé­lags­mál þar sem hið opin­bera hefur gripið í taumana. „Þegar við átt­uðum okkur á því að tóbaks­fyr­ir­tækin voru að fela skað­ann sem þau ollu greip ríkið til aðgerða. Þegar við átt­uðum okkur á því að bílar eru örugg­ari með sæt­is­beltum greip ríkið inn í. Og í dag er rík­is­stjórnin að beita sér gegn fyr­ir­tækjum sem földu sönn­un­ar­gögn um ópíóða. Ég grát­bið ykkur um að gera það sama í þessu til­vik­i,“ sagði Haugen. Að hennar mati munu leið­togar Face­book ekki grípa til aðgerða þar sem „gíf­ur­legur gróði sé mik­il­væg­ari en fólk­ið.“

Til­gang­ur­inn ekki að koma höggi á Face­book

Til­gangur Haugen, að eigin sögn, er ekki að koma höggi á Face­book heldur vill hún breyta fyr­ir­tæk­inu til hins betra. Hún starf­aði hjá Face­book um tveggja ára skeið en sagði starfi sínu lausu í maí. Haugen er með mikla reynslu úr Kís­ildalnum en hún starf­aði lengst af hjá Google við ýmis verk­efni á árunum 2006 til 2014. Þá hefur hún einnig unnið hjá Pinter­est og Yelp.

Haugen hóf störf hjá Face­book í þeim til­gangi að hafa eft­ir­lit með og koma í veg fyrir afskipti af kosn­ingum í gegnum miðla Face­book. Hún hóf störf hjá sam­fé­lags­miðl­aris­anum með miklar vænt­ingar þar sem hún sá fyrir sér að vinna í ýmsum veik­leikum fyr­ir­tæk­is­ins. Ekki leið á löngu þar til hún varð efins um að teymi hennar myndi ná til­ætl­uðum árangri og fannst henni sífellt skýrar koma í ljós hvar áherslur Face­book liggja, það er að útvíkka fyr­ir­tækið og auka notkun á öllum svið­um, í stað þess að rann­saka veik­leika fyr­ir­tæk­is­ins og reyna að betrumbæta þá.

Haugen fann sig knúna til að láta fólk utan fyr­ir­tæk­is­ins, þar á meðal lög­gjafa of eft­ir­lits­að­ila, vita um ann­marka Face­book og þau áhrif sem geta fylgt í kjöl­far­ið. Áður en hún sagði skilið við Face­book í vor afrit­aði hún rann­sóknir sem fyr­ir­tækið vann sjálft á eigin efni með til­liti til upp­lýs­inga­óreiðu og hat­urs­orð­ræðu. Þessar rann­sóknir eru uppi­staðan í Face­book-skjöl­unum sem nú hafa verið birt.

„Ef fólk hatar Face­book meira vegna þess sem ég hef gert, þá hef ég brugð­ist,“ sagði Haugen meðal ann­ars í við­tal­inu í 60 mín­út­um. „Ég trúi á sann­leik­ann og afleið­ingar — við verðum að við­ur­kenna raun­veru­leik­ann. Fyrsta skrefið í því ferli er að leggja fram gögn.“

Of snemmt að spá fyrir um enda­lokin

Atburða­rás síð­ustu daga er síður en svo fyrsti skandall­inn sem skekur Face­book. Það liggur ljóst fyrir að vand­inn sem fyr­ir­tækið stendur frammi fyrir er gríð­ar­leg­ur, en er vand­inn ef til vill dýpri en nokkurn hefði grun­að?

Blaða­maður New York Times sem kafar ofan í þá stöðu sem blasir við Face­book þessa dag­ana segir að líta megi á vanda Face­book sem tví­þætt­an. Ann­ars vegar felst hann í of mörgum not­endum og hins vegar í vand­anum sem fylgir því að hafa of fáa not­endur sem fyr­ir­tækið vill í raun ná til. Unga fólk­ið. Fólkið sem setur tón­inn og er mót­tæki­legt fyrir hinum ýmsu aug­lýs­ing­um.

Þrátt fyrir vand­ræða­gang innan veggja Face­book upp á síðkastið er hins vegar ótíma­bært að spá fyrir um enda­lok sam­fé­lags­miðl­aris­ans. Hluta­bréf lækk­uðu vissu­lega um tíma vegna bil­un­ar­innar en und­an­farið ár hafa hluta­bréfin hækkað um 30%, aug­lýs­inga­tekjur eru enn að aukast og notkun á ein­staka miðlum á vegum Face­book hefur auk­ist í kór­ónu­veiru­far­aldr­in­um. Þá má ekki gleyma því að Face­book er enn að ná auk­inni útbreiðslu utan Banda­ríkj­anna og gæti haldið velli þar þó hnignun verða á banda­rískum mark­aði.

Frek­ari áhrif og við­brögð við Face­book-skjöl­unum eiga þó eftir að koma í ljós. Haugen bar vitni fyrir þing­nefnd öld­unga­deild­ar­þings Banda­ríkj­anna í gær. Í opn­unará­varpi sínu sagði hún ákvarð­anir teknar af stjórn­endum Face­book hafa slæm áhrif á börn, almanna­ör­yggi og lýð­ræði. „Svo lengi sem Face­book starfar í skugg­anum með því að fela eigin rann­sóknir fyrir almenn­ingi er það óábyrgt. Ein­ungis þegar hvat­arnir breyt­ast mun Face­book breytast,“ sagði Haugen við skýrslu­tök­una í gær, sem stóð yfir í um þrjár og hálfa klukku­stund.

Zucker­berg birti nýja færslu á Face­book í nótt þar sem hann hafnar öllum ásök­unum Haugen. Hann segir Face­book ekki ala á sundr­ungu, skaði ekki börn og hafnar því að það þurfi að koma böndum á sam­fé­lags­mið­il­inn. Ekk­ert sé til í því að Face­book setji hagnað ofar öryggi not­enda sinna.

Hávær krafa um hert­ari lagaum­gjörð

Ric­hard Blu­ment­hal, öld­unga­deild­ar­þing­maður demókrata, for­maður nefnd­ar­innar sem fór fyrir skýrslu­tök­unni, óskaði eftir við­veru Zucker­berg á fundi nefnd­ar­innar í gær. Að mati þing­manns­ins er Face­book „sið­ferð­is­lega gjald­þrota“. Zucker­berg varð ekki við beiðn­inni en fyr­ir­tækið bendir á í yfir­lýs­ingu að for­stjór­inn hefur komið fyrir nefndir öld­unga­deild­ar­þings­ins sjö sinnum á síð­ustu fjórum árum og að stjórn­endur Face­book hafi borið vitni 30 sinn­um. Fyr­ir­tækið seg­ist hafa gripið til ýmis konar aðgerða, sem hefur haft áhrif á arð­semi þess, í þeim til­gangi að vernda öryggi og frið­helgi not­enda Face­book.

Krafan um hert­ari lagaum­gjörð í tækni­geir­anum er hávær eftir gagna­lek­ann og var sömu­leiðis skýr krafa Haugen við skýrslu­tök­una í gær. Haugen er auk þess hvergi nærri hætt og er hún til­búin í frek­ari sam­ræður við lög­gjafa um fram­tíð laga­setn­ingar á tækni­fyr­ir­tæki á borð við Face­book.