Alls hafa 105 manns nýtt sér útgreiðslur vegna húsnæðiskaupa undir hatti úrræðisins „Fyrsta fasteign“. Til viðbótar hafa þrettán einstaklingar nýtt sér úrræðið í formi greiðslna inna á lán í hverjum mánuði. Samtals hafa 56,9 milljónir króna farið inn á höfuðstól lána fyrstu fasteignakaupenda eða í að lækka afborgarnir þeirra. Þetta er meðal þess sem kemur fram í svari fjármála- og efnahagsráðherra við fyrirspurn Björns Leví Gunnarssonar, þingmanns Pírata, um málið.
Þegar Kjarninn spurðist fyrir um sama mál hjá fjármála- og efnahagsráðuneytinu fyrir nokkrum vikum síðan fengust þau svör að í lok mars hefði „á annað hundrað manns“ nýtt sér úrræðið „Fyrsta fasteign“ frá því að það kom til framkvæmda um mitt ár í fyrra.
„Fyrsta fasteign“ stendur þeim til boða sem eru að kaupa sína fyrstu íbúð. Samkvæmt úrræðinu geta þeir nýtt séreignarlífeyrissparnað till að safna fyrir innborgun á fyrstu íbúðarkaup eða greitt inn á höfuðstól húsnæðisláns. Alls er heimilt að ráðstafa að hámarki 500 þúsund krónum á ári í mest tíu ár með ofangreindum hætti samkvæmt skilmálum „Fyrstu fasteignar“.
Þegar úrræðið var kynnt í Hörpu um miðjan ágúst 2016 af þáverandi ráðamönnum þjóðarinnar kom fram í glærukynningu að um 50 milljarðar króna myndu rata í inngreiðslur á húsnæðislánum vegna „Fyrstu fasteignar“ á tíu árum eftir að úrræðið tæki gildi. Þegar níu mánuðir af tímabilinu eru liðnir þá hefur 0,1 prósent af þeirri upphæð sem ráðamenn sögðu að myndu fara í að greiða niður húsnæðislán undir hatti úrræðisins farið í það.
Fimm þúsund umsóknir bíða afgreiðslu
Kjarninn greindi líka frá því í byrjun apríl að um fimm þúsund umsóknir um nýtingu úrræðisins biðu afgreiðslu.
Enn fremur var afgreiðsla umsóknanna tímafrekari en búist var við og ekki voru nægilega margir starfsmenn að sinna verkefninu. Samkvæmt ríkisskattstjóra var tekin sú ákvörðun fyrr á árinu að auka við mannafla til að anna eftirspurn.
Í svarinu við fyrirspurn Björns Leví segir að þau sjónarmið komi helst til athugunar við skoðun umsókna hvort að „um fyrstu kaup umsækjanda sé að ræða, hvort viðkomandi hafi aflað sér eignarinnar einn eða í félagi við einn annan einstakling, hvort umsækjandi eigi 30 prósent eða meira í fasteigninni, hvort umsækjandi hafi áður sótt um ráðstöfun séreignarsparnaðar vegna sömu fasteignakaupa og þá hvort og hversu mikið umsækjandi hafi áður ráðstafað af séreignarsparnaði sínum og hvort aðili hafi sótt um ráðstöfun úr sjóði sem er þátttakandi í verkefninu.“
Tvöfaldur ávinningur
Þeir sem nýta sér séreignarlífeyrissparnað til að greiða niður húsnæðislán sitt samkvæmt úrræðum sem stjórnvöld hafa innleitt á undanförnum árum fá tvöfaldan ávinning.
Í fyrsta lagi fæst mótframlag frá vinnuveitenda sem er ígildi launahækkunar. Í öðru lagi fæst skattaafsláttur frá ríkinu sem einungis býðst þeim sem nota séreignasparnað sinn til að greiða niður húsnæðislán.
Þegar frumvarpið um „Fyrstu fasteign“ var lagt fram sagði í greinargerð þess að umfangið gæti náð til 4.300 til 15.200 launþega, samkvæmt greiningu Analytica, sem gætu „sparað í séreign árlega 1,3–5,2 milljarða kr. eða um 13–52 milljarða kr. á tíu ára tímabili.“ Sú tala sem Sigurður Ingi Jóhannsson, þáverandi forsætisráðherra, og Bjarni Benediktsson, þáverandi fjármála- og efnahagsráðherra, ákváðu að einblína á við kynningu sína á úrræðinu var 50 milljarðar króna ávinningur á tíu ára tímabili, sem er mjög nálægt efri mörkum greiningarinnar.
Raunveruleikinn sýnir að nýtingin hingað til hefur verið langt frá neðri mörkum hennar og enn lengra fá efri mörkunum. Í stað þess að 1,3-5,2 milljörðum króna hafi verið ráðstafað inn á húsnæðislán með séreignarsparnaði fyrstu íbúðakaupenda þá hefur um 55 milljónum króna verið ráðstafað inn á þau.
15 milljarða skattaafsláttur kynntur
Í kynningunni sem haldin var í ágúst 2016 kom fram að ef 50 milljarðar króna myndu fara í að greiða niður húsnæðislán myndi íslenska ríkið gefa fyrstu fasteignakaupendum 15 milljarða króna í skattafslátt á tíu ára tímabili, myndu þeir kjósa að nota séreignarlífeyrissparnað sinn til að kaupa húsnæði.
Samkvæmt kynningunni áttu um 14 þúsund manns að nýta sér úrræðið á fyrstu árum þess. Þá var lagt upp með að árlega myndu um tvö þúsund manns mætast í hóp þeirra sem eiga kost á því að nýta sér úrræðið.
Ljóst er að hópurinn sem hefur valið að nýta sér leiðina er mun fámennari en stefnt var að og því verður skattafslátturinn væntanlegra mun minni en fram kom í kynningu þáverandi ráðamanna.
