Alls hafa 89 fyr­ir­tæki og stofn­anir hlotið jafn­launa­vott­un, en lög um jafn­launa­vottun ná yfir öll fyr­ir­tæki og stofn­anir með 25 starfs­menn eða fleiri. Jafn­rétt­is­stofa hefur rétt til að beita fyr­ir­tæki sektum nái þau ekki að upp­fylla kröfur um vottun fyrir til­settan tíma.

Háskóli Íslands hlaut nýverið jafn­launa­vott­un, sem er jafn­framt fjöl­menn­asta stofn­unin til að fá slíka vottun á Íslandi hingað til. Háskól­inn hefur um 4.800 starfs­menn. Sam­kvæmt frétta­til­kynn­ingu frá Háskóla Íslands hófst úttekt innan hans á launa­kerfi hans stuttu eftir að lög um jafn­launa­vottun voru stað­fest á Alþingi árið 2017.

Meg­in­mark­mið ­jafn­­­launa­vott­un­ar er að vinna gegn kyn­bundnum launa­mun og stuðla að jafn­­rétti kynj­anna á vinn­u­­mark­aði. Jafn­­­launa­vottun var lög­­­fest í júní 2017 með breyt­ingu á lögum um jafna stöðu og jafnan rétt kvenna og karla. Vott­unin var lögð fram af hálfu Þor­steins Víglunds­son­ar, fyrrum félags- og jafn­rétt­is­mála­ráð­herra.

Sam­kvæmt upp­lýs­ingum á vefsvæði Stjórn­ar­ráðs­ins ná lögin til 1.180 atvinnu­rek­enda, það er um 147.000 launa­manna alls sem jafn­gildir um 80 pró­sent þeirra sem virkir eru á vinnu­mark­aði.

Sam­­kvæmt lög­­unum skal jafn­­­launa­vottun byggj­­ast á Jafn­­­launa­­stað­l­inum ÍST 85. Stað­all­inn á að tryggja fag­­leg vinn­u­brögð sem fyr­ir­­byggja beina og óbeina mis­­munun vegna kyns, sam­kvæmt Jafn­rétt­is­stofu. ­Með inn­­­leið­ingu hans geta fyr­ir­tæki og stofn­­anir komið sér upp stjórn­­un­­ar­­kerfi sem tryggir að máls­­með­­­ferð og ákvörðun í launa­­málum bygg­ist á mál­efna­­legum sjón­­­ar­miðum og feli ekki í sér kyn­bundna mis­­mun­un.

Launa­munur óásætt­an­legur

Sér­stökum stýri­hóp var komið á um jafn­launa­vottun innan Háskól­ans og var um flókið verk að ræða, að því er kemur fram í til­kynn­ing­unni, þar sem verk­efnið náði til starfs­manna við kennslu og rann­sókn­ir, til fast­ráð­ins starfs­fólks og þeirra sem eru í tíma­bundnum stöð­um, stjórn­sýslu og stoð­þjón­ustu og þeirra sem vinna við stunda­kennslu.

Sam­kvæmt nið­ur­stöðum launa­grein­ingar innan Háskól­ann var með­al­munur á upp­reikn­uðum heild­ar­launum karla og kvenna án til­lits til skýri­breyta 11,9 pró­sent körlum í hag. Þegar tekið var til­lit til helstu bak­grunns­þátta, svo sem mennt­un­ar, stöðu í skipu­riti, ald­urs, starfs­ald­urs, breyti­legra yfir­vinnu­tíma, tíma í stunda­kennslu og starfs­heitis reynd­ist með­al­launa­munur á upp­reikn­uðum heild­ar­launum vera 1,5 pró­sent körlum í hag.

Að sögn Jón Atla Bene­dikts­son­ar, rekt­ors Háskóla Íslands, er mik­il­vægt að tryggja að eng­inn launa­munur verði til staðar innan skól­ans, allt annað sé óásætt­an­legt.

Faggiltur vott­un­ar­að­ili metur hvort öll skil­yrði stað­als­ins hafi verið upp­fyllt og séu þau upp­fyllt veitir hann við­kom­andi fyr­ir­tæki eða stofnun jafn­launa­vott­un, að því er segir á vef­síðu Jafn­rétt­is­stofu.

Öll ráðu­neyti á Íslandi hafa nú hlotið jafn­launa­vott­un, en í byrjun árs höfðu fimm ráðu­neyti ekki enn hlotið jafn­launa­vottun. Kjarn­inn hefur áður fjallað um jafn­launa­vot­an­ir. Þar kom fram að aðeins eru þrjár vott­un­ar­stofur á Íslandi, það er Vottun hf., BSI og iCert. Fag­gildir vott­un­ar­að­ilar geta metið hvort fyr­ir­tæki eða stofn­anir upp­fylli skil­yrði jafn­launa­stað­als­ins og geta því næst veitt þeim jafn­launa­vott­un. Kom fram að kostn­aður ­for­­sæt­is­ráðu­­neyt­is­ins ­vegna jafn­launa­vott­unar á árinu 2018 hafi verið áætl­­aður 589.248 krón­­ur, en kostn­aður fer eftir umfangi henn­ar.

Dag­sektir mögu­leiki

Jafn­rétt­is­stofa getur beitt fyr­ir­tæki sem ekki hafa fengið vottun en ber skylda til að fá slíka allt að 50 þús­und króna dag­sekt­um, að því er kemur fram í fyrri umfjöllun Kjarn­ans.

Jafn­­rétt­is­­stofa hefur heim­ild til að beita þau fyr­ir­tæki, sem ekki hafa fengið vott­un, allt að 50 þús­und króna dag­­sekt­­um. Jafn­launa­vottun skal vera end­ur­nýjuð á þriggja ára fresti.

89 fyr­ir­tæki og stofn­anir hafa hlotið vottun

Jafn­rétt­is­stofa heldur skrá yfir þær stofn­anir og fyr­ir­tæki sem hlotið hafa vott­un. Í júní 2019 höfðu 89 fyr­ir­tæki og stofn­anir hlotið jan­flauna­vott­un.

Þá heldur Jafn­rétt­is­stofa skrá yfir fyr­ir­tæki og stofn­anir þar sem 25 eða fleiri starfs­menn starfa að jafn­aði á árs­grund­velli, sem hafa ekki öðl­ast vott­un. Skal þar koma fram hvort hlut­að­eig­andi fyr­ir­tæki eða stofnun hafi leitað eftir úttekt vott­un­ar­að­ila á jafn­launa­kerfi við­kom­andi og fram­kvæmd þess í því skyni að öðl­ast vott­un. Skulu sam­tök aðila vinnu­mark­að­ar­ins hafa aðgang að skránni.

Til­gangur jafn­launa­vott­unar er að „draga úr kyn­bundnum launa­mun og miða að auknu launa­jafn­rétti kynj­anna, efna­hags­legu jafn­ræði sem að end­ingu mun meðal ann­ars skila sér í jafn­ari líf­eyr­is­greiðslum kvenna og karla.“ Þar að auki er mark­miðið að„­jafn­launa­vott­un­ar­ferlið auki almenna starfs­á­nægju og trú starfs­manna á að mannauðs­stjórnun atvinnu­rek­anda sé fag­leg og að það bæti sýn stjórn­enda á starfs­manna- og launa­mál sem auð­veldi þeim starfs­manna­hald og rök­stuðn­ing við launa­á­kvarð­an­ir. Afrakst­ur­inn verði gagn­særra og rétt­lát­ara launa­kerf­i.“

Frestur allt til 31. des­em­ber 2022

Tíma­mörk um hvenær vott­un­ar­ferl­inu skal vera lokið er mis­mun­andi og fer eftir fjölda starfs­manna. Fyr­ir­tæki og stofn­anir geta hlotið frest til þess að inn­leiða jafn­launa­kerfi sem upp­fyllir kröfur stað­als­ins. Núver­andi frestur gildir frá 31. des­em­ber 2019 fyrir fyr­ir­tæki og stofn­anir með 250 eða fleiri starfs­menn, allt til 31. des­em­ber árið 2022 fyrir fyr­ir­tæki og stofn­anir með 25-89 starfs­menn.