Íslend­ingar treysta ekki Alþingi, en þeir treysta lög­regl­unni. Traust Íslend­inga til dóms­kerf­is­ins flökt­ir, en traust á öðrum opin­berum stofn­unum hefur auk­ist með tím­an­um. Þetta kom fram í máli Sjafnar Vil­helms­dótt­ur, for­stöðu­manns Stofn­unar stjórn­sýslu­fræða og stjórn­mála, í mál­stofu á Degi stjórn­mála­fræð­innar á þriðju­dag­inn síð­ast­lið­inn. 

Sjöfn hefur rann­sakað þróun póli­tísks trausts á Íslandi frá árinu 1983 til 2018. Hún sagði á mál­stof­unni efna­hags­hrunið 2008 bjóða upp á áhuga­verðan „fyrir og eft­ir“ sam­an­burð á þróun trausts almenn­ings til stjórn­valda.

Íslend­ingar treysta lög­regl­unni

Sjöfn lagði áherslu á að gögnin segi til um hverjir treysta og hverjir treysta ekki, en þau segi ekki til um hvort þeir sem sögð­ust ekki treysta væru skept­ískir eða fullir van­trausts

Lög­reglan hélt sínu trausti eftir hrunið og hefur traust til hennar í raun auk­ist. Traust almenn­ings á lög­regl­unni stendur í dag í 93 pró­sent­um, en var 75 pró­sent 1984. Traust á opin­berum stofn­unum hefur einnig auk­ist á meðan traust á rétt­ar­kerf­inu hefur flöktað.

Munurinn á trausti til stofn­ana hefur aukist, en Íslend­ingar treystu opin­berum stofn­unum mun minna árið 1984 en dag­inn í dag.

Traust til Alþingis hríð­féll í hrun­inu

Í hrun­inu 2008 hrundi traust almenn­ings til Alþingis niður í 39 pró­sent svar­enda úr 72 pró­sent­um. Traust almenn­ings hefur ekki náð sér almenni­lega á skrið eftir hrun og stendur nú í 44 pró­sentum svar­enda, að því er kom fram í fyr­ir­lestri Sjafn­ar.

Til sam­an­burðar var traust almenn­ings á Alþingi meiri heldur en á opin­berum stofn­unum fram til árs­ins 1999 þegar traust almenn­ings á Alþingi var í fyrsta sinn minna heldur en á opin­berum stofn­un­um.

Íslend­ingar treysta minna en aðrir norð­ur­landa­búar

Traust íslensks almenn­ings á þjóð­þingi er minna en traust ann­arra norð­ur­landa­þjóða til eigin þjóð­þings. Almennt hefur traust almenn­ings á Norð­ur­löndum sögu­lega verið mest af Evr­ópu­ríkj­um, að því er kom fram í máli Sjafn­ar.

Sjöfn telur að lík­indi þró­un­ar­innar séu sam­bæri­legri öðrum þjóðum sem lentu illa í efna­hag­skrepp­unni 2008, til dæmis Írlandi, Portú­gal og Spáni. Löndin eiga það sam­eig­in­legt að traust til þjóð­þings féll í hrun­inu 2008 en traustið hefur síðan auk­ist tölu­vert.

Hvað útskýrir traust eða van­traust?

Svo virð­ist sem þjóð­fé­lags­staða segi mikið til um hvort ein­stak­lingar treysti stofn­unum á Íslandi. Þeir sem eldri eru, háskóla­mennt­aðir og ein­stak­lingar sem eru vel stæðir treysta frekar opin­berum stofn­un­um, lög­regl­unni, Alþingi og dóms­kerf­inu, en aðrir sam­fé­lags­hópar, sam­kvæmt nið­ur­stöðum rann­sókn­ar­inn­ar. Sterkasti þátt­ur­inn sem segir til um traust er þó ánægja með efna­hags­líf­ið.

Sjöfn benti á að yngri kyn­slóðir í vest­rænum ríkjum sem notið hafi langrar skóla­göngu og góðra lífs­kjara væru kröfu­harð­ari og treysti síður en eldri kyn­slóð­ir. Konur treysti frekar en karl­ar, þau yngstu og þau elstu virð­ist treysta mest. Hins vegar séu áhrif tekna og mennt­unar hverf­andi þegar búið væri að stýra fyrir öðrum þátt­um.

Þeir sem sam­sami sig við stjórn­mála­flokka á Alþingi treysti betur en þeir sem ekki tengi sig við stjórn­mála­flokk. Auk þess treysti þeir frekar sem sam­sami sig við rík­is­stjórn­ar­flokka heldur en þeir sem ekki það geri, sam­kvæmt nið­ur­stöðum rann­sókn­ar­inn­ar.

Van­traust ekki rót vand­ans

Sjöfn sagði van­traust eitt og sér ekki vera rót vand­ans, heldur væri van­traust birt­ing­ar­mynd ein­hvers ann­ars. Traust geti til dæmis auk­ist þegar þeir sem óánægðir séu finni sinn mann, konu, eða sinn flokk í kerf­inu. Dæmi um slíkt er þegar nýir flokkar mynd­ist. 

Traust ákveð­ins hóps í Banda­ríkj­unum á stjórn­kerf­inu gæti til dæmis hafa auk­ist þegar Don­ald Trump komst til valda, að því er kom fram í máli Sjafn­ar.