„Ég er sammála þér í því að við værum komin inn á hættulega braut ef til dæmis bóndi gæti ekki verið landbúnaðarráðherra,“ sagði Kristján Þór Júlíusson, sjávarútvegs- og landbúnaðarráðherra, i svari við spurningu Óla Björns Kárasonar, samflokksmanns hans og nefndarmanns í stjórnskipunar- og eftirlitsnefndar, um hvort að það væri hættulegt ef að þátttakendur í viðskiptalífinu gætu ekki síðar sest á þing og tekið þátt í lagasetningu.
Samskiptin áttu sér stað á opnum fundi í stjórnskipunar- og eftirlitsnefnd í morgun þar sem frumkvæðisathugun á hæfi Kristjáns Þórs til sinna sínum störfum vegna tengsla sinna við Samherja.
Áður hafði Kristján Þór meðal annars verið spurður af Þórhildi Sunnu Ævarsdóttur, formanni nefndarinnar og þingmanni Pírata, um almennt hæfi sitt til að koma til dæmis að ákvörðunum um lagasetningu og framfylgd laga um stjórn fiskveiða sem snúa að svokölluðu kvótaþaki.
Þau lög, eins og þau eru í dag, segja að tengdir aðilar megi ekki halda á meira en tólf prósent af úthlutuðum heildarkvóta hverju sinni. Til að teljast tengdur aðili þarf að eiga meirihluta í öðru félagi.
Samherji og Síldarvinnslan
Grunsemdir hafa lengi verið um að farið sé á svig við þetta ákvæði laga. Þekktasta og umdeildasta dæmið tengist Samherja og Síldarvinnslunni. Eigendur þess fyrrnefnda eiga, beint og óbeint, 49,9 prósent í Síldarvinnslunni og eru þar með eins lítið undir meirihlutahlutfallinu og hægt er að vera. Þorsteinn Már Baldvinsson, einn aðaleigandi Samherja og fyrrverandi forstjóri þess fyrirtækis, var árum saman forstjóri Samherja og stjórnarformaður Síldarvinnslunnar á sama tíma, þangað til að hann sagði af sér báðum störfum, að minnsta kosti tímabundið, eftir að Samherjamálið kom upp í fyrrahaust. Forsvarsmenn Samherja og Síldarvinnslunnar hafa hins vegar ætið svarið af sér að um tengda aðila væri að ræða.
Í september 2019 var Samherji með 7,1 prósent kvótans. Útgerðarfélag Akureyrar, sem er í 100 prósent eigu Samherja, heldur svo á 1,3 prósent kvótans og Sæból fjárfestingafélag heldur á 0,64 prósent hans. Síldarvinnslan heldur á 5,3 prósent allra aflaheimilda og sjávarútvegsfyrirtækið Bergur-Huginn er síðan með 2,3 prósent kvótans en það er að öllu leyti í eigu Síldarvinnslunnar.
Samanlagt er aflahlutdeild þessara aðila er því rúmlega 16,6 prósent, eða langt yfir lögbundnu hámarki.
Kjarninn greindi frá því í fréttaskýringu 20. nóvember síðastliðinn að þegar Samherji kynnti samstæðu sína erlendis þá var Síldarvinnslan kynnt sem uppsjávarhluti hennar og myndir birtar af starfsemi fyrirtækisins. Þetta sýndu glærukynningar sem voru hluti af þeim gögnum sem Wikileaks birti vegna Samherjamálsins.
Telur sig ekki vanhæfan
Þórhildur Sunna spurði Kristján Þór, í ljósi þess að líklega væri Samherji eitt af tveimur fyrirtækjum sem gæti verið nálægt því að vera yfir kvótaþakinu, og í ljósi þess að það gæti komið í hlut ráðherra að taka ákvörðun um hvort að leggja eigi til að lækka þakið, hvernig hann myndi þá standa að hagsmunamati sínu gagnvart Samherja.
Kristján Þór sagði að við vinnu verkefnastjórar um bætt eftirlit með fiskveiðiauðlindinni, sem skipuð var í mars í fyrra, hefði Skatturinn lagt mat á það hvort einhvern fyrirtæki hefðu farið yfir kvótaþak. Niðurstaða þeirrar ákvörðunar hafi verið að ekkert fyrirtæki væri yfir þakinu.
„Það er ekki á valdsviði ráðherra, og ég vona að það verði aldrei, að taka ákvörðun um hlutdeild einhvers fyrirtækis,“ sagði Kristján Þór. Það væri Fiskistofu að ákveða framfylgd laga sem löggjafinn setur. Þar af leiðandi væri það einungis Alþingi sem geti breytt þeirri reglu.
Guðmundur Andri Thorsson, þingmaður Samfylkingarinnar, spurði hann um hæfi til þess að taka þátt í meðferð undirbúnings frumvarps um úthlutun makrílkvóta í fyrravor, og atkvæðagreiðslu um málið á þinginu þegar það var samþykkt, í ljósi þess að Samherji átti þar undir gríðarlega mikla fjárhagslega hagsmuni, enda fyrirtæki innan samstæðu Samherja/Síldarvinnslunnar mjög umsvifamikil í makrílveiðum.
Kristján Þór sagði að hæfisreglur stjórnsýslunnar giltu einfaldlega ekki um slíka aðkomu.
