Þrátt fyrir miklar almennar fram­farir síð­ustu ára­tuga á ýmsum sviðum standa börn heims­ins frammi fyrir ótryggri fram­tíð. ­Lofts­lags­breyt­ing­ar, hnignun vist­kerfa, fólks­flótti, átök, ójöfn­uður og skað­leg ­mark­aðs­setn­ing er meðal þess sem ógnar heilsu og fram­tíð barna í öllum lönd­um.

Þetta er meðal þess sem fram kemurí skýrslu um heilsu og vel­ferð barna sem UNICEF, Alþjóða heil­brigð­is­mála­stofn­unin (WHO) og lækna­rit­ið The Lancet birtu í morg­un. Þar kemur fram að Ísland sé eitt besta landið í ver­öld­inni fyrir börn en að mikil losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda dragi okkur nið­ur­ list­ann yfir sjálf­bærni.

Höf­undar skýrsl­unnar benda á að stað­reyndir tali sínu máli: Að fjár­festa snemma í heilsu barna, menntun og öðrum grunn­þáttum bæti vel­ferð þeirra, efna­hag og aðstæður í gegnum allt líf­ið. Slíkt hafi einnig jákvæð áhrif á börn barn­anna okkar og sam­fé­lagið í heild.

Engin þjóð í heim­inum er með full­nægj­andi hætti að verja heilsu, umhverfi og fram­tíð barna sam­kvæmt nið­ur­stöðum skýrsl­unn­ar.  

Skýrslan ber yfir­skrift­ina A Fut­ure for the World‘s Children? og er sú fyrsta sinnar teg­undar sem skoðar stöðu heilsu og vel­ferð­ar­ ­barna í löndum heims­ins, meðal ann­ars með til­liti til lofts­lags­breyt­inga og ann­arra utan­að­kom­andi þátta sem nútíma­börnum stafar ógn af. Í henni segir að heilsu og fram­tíð allra barna og ung­menna sé ógnað af vist­fræði­legri ó­sjálf­bærni, lofts­lags­breyt­ingum og óheið­ar­legri mark­aðs­setn­ingu stór­fyr­ir­tækja ­sem halda óhollu skyndi­bita­fæði, sykruðum drykkj­um, áfengi og tóbaki að börn­um heims­ins.

„Þrátt fyrir fram­farir í heilsu­vernd barna og ung­linga ­síð­ustu 20 ára þá er okkur hætt að miða áfram í þessum efnum og erum komin í bakk­gír,“ segir Helen Clark, fyrr­ver­andi for­sæt­is­ráð­herra Nýja-­Sjá­lands og annar for­manna nefnd­ar­inn­ar.

„Áætlað hefur verið að um 250 millj­ónir barna undir fimm ára aldri í lág- og milli­tekju­þjóðum muni ekki ná við­un­andi þroska­mark­miðum mið­að við mæli­kvarða okkar á vaxt­ar­röskun og fátækt. En það sem verra er þá standa öll börn heims­ins nú frammi fyrir hreinni ógn við til­vist sína  vegna lofts­lags­breyt­inga og skað­legra áhrifa frá mark­aðs­öfl­u­m. ­Þjóðir heims­ins þurfa að end­ur­hugsa algjör­lega nálgun sína í heilsu­vernd barna og ung­menna til að tryggja að við pössum ekki aðeins upp á börn­in í dag heldur kom­andi kyn­slóðir einnig.“

Los­unin 283% umfram mark­mið

Í skýrsl­unni er að finna nýja alþjóð­lega vísi­tölu 180 þjóða þar sem bornir eru saman mæli­kvarðar á hvernig börn dafna út frá lífslík­um, vel­ferð, heilsu, mennt­un, nær­ingu, sjálf­bærni og yfir­liti yfir los­un gróð­ur­húsa­loft­teg­unda í við­kom­andi landi og mis­skipt­ingu.

Þegar ein­ungis er litið til hefð­bund­inna vel­ferð­ar­við­miða eins og heilsu, mennt­un­ar, nær­ingar og barna­dauða (e. sur­vive and thri­ve ­mæli­kvarða) þá trónir Nor­egur í efsta sæti, Suð­ur­-Kórea í öðru og Hol­land í þriðja. Ísland er í níunda sæti.

Þegar losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda miðað við höfða­tölu í hverju þess­ara landa eru tekin með í reikn­ing­inn yfir sjálf­bærni þá hrapa þau ­niður list­ann. Nor­egur fer úr fyrsta sæti í það 156. Suð­ur­-Kórea úr öðru sæti í það 166. og Hol­land niður í 160. sæti. Ísland fer úr 9. sæti í 163. sæti og er á­stæðan fyrir því að losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda er sam­kvæmt skýrsl­unni 283% um­fram los­un­ar­mark­miðin sem sett hafa verið fyrir árið 2030.

 „Sam­kvæmt öll­u­m hefð­bundnum mæli­kvörðum er gott að vera barn á Íslandi eins og nið­ur­stöð­ur­ ­skýrsl­unnar sýna,“ segir Berg­steinn Jóns­son, fram­kvæmda­stjóri UNICEF á Ísland­i. „­Börn hafa hér öll tæki­færi til að blómstra og dafna. Þar sem við erum hins ­vegar að bregð­ast börn­um, líkt og hinar ríku þjóð­irn­ar, er hversu mikið við ­mengum miðað við höfða­tölu. Þar þurfum við að grípa til taf­ar­lausra aðgerða og ­gera meira enda eigum við langt með að ná þeim los­un­ar­mark­miðum sem sett hafa verið fyrir árið 2030. Í þess­ari skýrslu er litið lengra en bara til stöð­unn­ar eins og hún er í dag. Hér er stóra myndin skoðuð og tekið með í reikn­ing­inn ­sjálf­bærni okkar og fram­tíð plánet­unnar fyrir kom­andi kyn­slóð­ir. Við þurfum að skuld­binda okkur til að skapa fram­tíð sem hæfir börnum og þar höfum við Ís­lend­ingar öll tæki­færi til að vera í far­ar­brodd­i.“

Neyð­ar­á­stand og nátt­úru­ham­farir

Í skýrsl­unni er bent á að á meðan fátæk­ari lönd þurf­i vissu­lega að gera meira til að bæta lífslíkur og heilsu­vernd barna sinna þá sé það stað­bundn­ari vandi á meðan óhóf­leg losun gróð­ur­húsa­loft­teg­unda meðal rík­ari ­þjóða sé ógn við fram­tíð barna um allan heim. Miðað við núver­andi spár fer hnatt­ræn hlýnun yfir 4°C árið 2100 sem myndi hafa skelfi­legar afleið­ingar fyrir allt líf á jörðu.

„Rúm­lega tveir millj­arðar manna búa í löndum og við aðstæð­ur­ þar sem neyð­ar­á­stand, átök og nátt­úru­ham­far­ir, sem tengja má hnatt­rænni hlýn­un, hindra þró­un,“ segir Awa-Coll-­Seck, heil­brigð­is­ráð­herra Senegal og ann­ar ­for­manna nefnd­ar­inn­ar.

„Á meðan fátæk­ustu þjóð­irnar losa flestar minnst af koltví­sýr­ing þá koma afleið­ingar hnatt­rænnar hlýn­unar verst niður á mörg­um þeirra. Að byggja upp betri og við­un­andi aðstæður fyrir börn til að lifa og blómstra inn­an­lands á ekki að kosta það að grafið sé undan fram­tíð barna á heims­vís­u.“

Fram kemur í skýrsl­unni að einu lönd­in, sem eru á réttri ­leið með að ná los­un­ar­mark­miðum sínum miðað við höfða­tölu fyrir árið 2030 og eru líka á topp 70 yfir þjóðir þar sem börn lifa og dafna best, séu Alban­í­a, ­Ar­men­ía, Grena­da, Jórdan­ía, Mold­óva, Srí Lanka, Tún­is, Úrúgvæ og Víetnam.

Níðst á börnum með skað­legri mark­aðs­setn­ingu

Skýrslan beinir einnig kast­ljós­inu að þeirri ógn sem börn­um stafar af skað­legri mark­aðs­setn­ingu fyr­ir­tækja. Rann­sóknir benda til að börn í á­kveðnum löndum sjái allt að 30 þús­und aug­lýs­ingar á ári, bara í sjón­varpi.

Mark­aðs­setn­ing á skyndi­bita­fæði og sykruðum drykkjum á stóran þátt í yfir­þyngd og offitu hjá börn­um.

Til að verja börn kalla skýrslu­höf­undar eftir nýrri al­þjóð­legri hreyf­ingu sem drifin verði áfram fyrir börn. Þau nefna sem dæmi:

• Stöðva verður losun koltví­sýr­ings (CO2) strax til að tryggja ­börnum fram­tíð hér á jörð.
• Setja börn og ung­menni í for­grunn þess­arar vinnu okkar við að ná sjálf­bærri þró­un.
• Móta þarf nýja stefnu og fjár­festa í öllum greinum tengd­um heilsu barna og rétt­ind­um.
• Leyfa röddum barna að heyr­ast í ákvarð­ana­töku um fram­tíð þeirra.

Dr. Ric­hard Horton, rit­stjóri The Lancet, segir að nú sé tæki­fær­ið.

„Sönn­un­ar­gögnin liggja fyr­ir. Verk­færin eru til stað­ar. Frá­ ­þjóð­ar­leið­togum til sveit­ar­stjórna, frá leið­togum Sam­ein­uðu þjóð­anna til­ ­barn­anna sjálfra þá kallar þessi nefnd eftir dögun nýrra tíma í heilsu barna og ung­menna. Það mun útheimta hug­rekki og stað­festu til að ná settu marki. Þetta er stærsta próf­raun okkar kyn­slóð­ar,“ segir Horton.

„Frá lofts­lags­breyt­ing­um, offitu og skað­legri ­mark­aðs­setn­ingu standa börn um allan heim frammi fyrir ógnum sem þótt­u ó­hugs­andi fyrir nokkrum kyn­slóðum síð­an,“ segir Hen­ri­etta For­e, fram­kvæmda­stjóri UNICEF. „Það er tími til kom­inn að end­ur­hugsa heilsu­vernd ­barna, þar sem börn, þeirra hagur og það sem þeim er fyrir bestur verður sett ofan á í allri ákvarð­ana­töku stjórn­valda.“

„Þessi skýrsla sýnir að leið­togar heims­ins eru of oft að bregð­ast börnum og ung­menn­um. Þeim er að mis­takast við að vernda heilsu þeirra, rétt­indi og verja plánet­una þeirra,“ segir Dr. Tedros Adhanom Ghebr­eyesus, fram­kvæmda­stjóri WHO. „Þetta verður að vera vakn­ingin fyrir allar þjóðir að fjár­festa í heilsu og fram­tíð barn­anna og ­tryggja að raddir þeirra heyr­ist, rétt­indi þeirra  séu virt og stefnt verði að því að skapa fram­tíð sem hæfir börn­um.“