„COVID-19 kreppan hefur komið illa við vinnu­mark­að­inn með því að þurrka út þús­undir starfa í ferða­þjón­ustu. En hún hefur einnig afhjúpað veik­leika sem voru fyrir hendi áður og fel­ast í því að lág­launa­grein í hálauna­landi búi til störf fyrir inn­flytj­endur á meðan margir Íslend­ingar flytja búferlum til ann­arra landa og aðrir fá ekki störf við sitt hæfi innan lands.“

Þetta segir Gylfi Zoega, pró­­fessor í hag­fræði, í grein í nýj­­ustu Vís­bend­ingu sem kom út í lok síð­­­ustu viku þar sem hann fjallar um þá efna­hag­skreppu sem COVID-19 far­ald­ur­inn hefur leitt af sér.

Gylfi segir að eftir mis­heppn­aða einka­væð­ingu banka í byrjun ald­ar­innar og mik­inn vöxt ferða­þjón­ustu eftir banka­hrunið sé nú lag að skipu­leggja fram í tím­ann hvaða greinum eigi að hlúa að til þess að skapa vel launuð störf í fram­tíð­inni. „End­ur­reisn ferða­þjón­ustu í sömu mynd og hún hafði fyrir daga far­sótt­ar­innar er varla æski­leg.“

Ósjálf­bær vöxtur

Í grein­inni bendir Gylfi á að mik­ill vöxtur ferða­þjón­ustu síð­ustu árin hafi fært þjóð­ar­bú­inu miklar gjald­eyr­is­tekjur sem unnt var að nota til þess að byggja upp gjald­eyr­is­forða, greiða niður erlendar skuldir og fjár­festa erlend­is. En að öðru leyti hafi þessi mikli vöxtur ekki góður að öllu leyt­i. 

Ferðaþjónusta sé grein sem þrí­fist best í löndum þar sem vinnu­afl er ódýrt. „Mik­ill vöxtur lág­launa­greinar í hálauna­landi var orð­inn ósjálf­bær, launa­kostn­aður sem hlut­fall af rekstr­ar­tekjum var sá hæsti sem mælst hafði frá því að mæl­ingar hófust skv. Hag­stof­unni og mun hærri en í öðrum ferða­þjón­ustu­lönd­um. Kjara­samn­ing­arnir í mars 2019 kipptu rekstr­ar­grund­velli undan fjölda fyr­ir­tækja, t.d. veit­inga­staða. Gjald­þrot fyr­ir­tækja í grein­inni blasti við löngu áður en nokkur frétti af COVID-19. Fall WOW air má að minnsta kosti að ein­hverju leyti rekja til launa­kostn­að­ar.“

Árið 2019 hafi fjár­fest­ing í land­inu farið lækk­andi og atvinnu­leysi vax­andi. Vöxtur atvinnu­vega­fjár­fest­ingar náði hámarki árið 2015, var enn mik­ill árið 2016 en lækk­aði og varð nei­kvæður árin 2018 og 2019. Sam­drátt­ur­inn var þannig haf­inn áður en far­sóttin barst til lands­ins þótt hag­vöxtur hafi enn mælst jákvæður árið 2019. 

Fleiri fóru en komu

Gylfi segir að ein afleið­ing vaxtar ferða­þjón­ustu hafi verið sú að fleiri Íslend­ingar fluttu til útlanda heldur en þeir sem fluttu aftur til Íslands þrátt fyrir mik­inn hag­vöxt og góð­æri og á móti kom aðflutt, ódýrt vinnu­afl til þess að fylla störf í grein­inni. „Stefn­an, eða öllu heldur stefnu­leysið, í atvinnu­málum á Íslandi hafði í för með sér að fjöldi lág­launa­starfa varð til og sam­setn­ing þjóð­ar­innar breytt­ist smám sam­an. En launa­hækk­anir sem samið var um árið 2019 og komu ofan á aðrar hækk­anir áranna 2015-2017 urðu til þess að kippa grund­vell­inum undan rekstri veit­inga­staða og margra gisti­staða. Greinin glímdi við of háan kostnað áður en COVID-19 barst til lands­ins og atvinnu­leysi fór vax­and­i.“

Hann segir að það sé á vinnu­mark­aði sem vanda­málin blasi við. Ekki hafi verið lögð áhersla á að efla greinar sem búa til vel launuð störf. „Sú stefna var tekin á Norð­ur­löndum upp úr árinu 1990 að skapa umhverfi sem hjálp­aði þekk­ing­ar­fyr­ir­tækjum að vaxa. En af ein­hverjum ástæðum var það ekki gert hér heldur ráð­ist í einka­væð­ingu banka og svo ósjálf­bæran vöxt ferða­þjón­ustu. Ofan á þetta bæt­ist að far­sóttin þurrkar út lág­launa­störfin í ferða­þjón­ustu og tækni­væð­ing skapar enn aðra ógn með því að gera sífellt fleiri störf úrelt.“ 

Hægt er að ger­­ast áskrif­andi að Vís­bend­ingu hér.