Horfur fyrir fjár­mála­stöð­ug­leika hafa versnað frá byrjun júlí og nú bendir flest til þess að „bar­áttan við COVID-19-far­sótt­ina verði lang­dregn­ari en vonir voru bundnar við á vor­mán­uð­u­m.“

Þetta er á meðal þess sem fram kemur í rit­inu Fjár­mála­stöð­ug­leiki, sem Seðla­banki Íslands birti í dag. 

Þar segir að þessi staða muni hafa nei­kvæð áhrif á heim­ili og fyr­ir­tæki og þar með útlána­gæði í fjár­mála­kerf­inu. Aðgerðir stjórn­valda og Seðla­bank­ans hafi meðal ann­ars miðað að því að milda höggið og auð­velda heim­ilum og fyr­ir­tækjum að takast á við afleið­ingar far­ald­urs­ins með lægri fjár­magns­kostn­aði og greið­ara aðgengi að fjár­magn­i. 

Þar sé um að ræða aðgerðir eins og greiðslu­hlé, hluta­bóta­leið­ina og lækkun vaxta, sem hafi allar leitt til þess að áhrifa far­ald­urs­ins gætir enn að tak­mörk­uðu leyti hjá heim­il­um. Líf­legur fast­eigna­mark­aður með áfram­hald­andi verð­hækk­unum og kröft­ugri einka­neysla en búist var við sýni það. „Við­búið er þó að atvinnu­leysi auk­ist enn frekar á næstu mán­uð­um. Algert tekju­fall blasir við í ferða­þjón­ustu og smitá­hrif yfir á tengdar grein­ar, svo sem útleigu atvinnu­hús­næð­is, eru umtals­verð. Þrengt hefur að aðgengi fyr­ir­tækja að fjár­magni vegna skertrar greiðslu­getu og auk­innar óvissu. Aukin skuld­setn­ing ein og sér mun ekki leysa vanda þeirra fyr­ir­tækja sem verst eru stödd. Veru­leg hætta er á að fjöldi fyr­ir­tækja leiti eftir greiðslu­skjóli eða fari í gjald­þrot á næstu mán­uð­u­m.“

Í rit­inu er farið yfir að gengi krón­unnar hafi gefið eftir það sem af er ári, enda sé mikil óvissa í stærstu útflutn­ings­at­vinnu­grein­inni, ferða­þjón­ustu. Gjald­eyr­is­forði Seðla­bank­ans sé þó mjög stór og vel yfir öllum forða­við­mið­um. „Við­brögð við far­sótt­inni fela í sér slökun á aðhaldi, það kann að grafa undan fjár­mála­stöð­ug­leika þegar til lengri tíma er lit­ið. Heim­ili og fyr­ir­tæki þurfa að vera undir það búin að aðhald verði hert á ný þegar efna­hags­lífið tekur við sér.“

Skuldir auk­ist um rúm­lega millj­arð á dag

Í Fjár­mála­stöð­ug­leika­rit­inu segir að áætlað sé að lands­fram­leiðsla helstu við­skipta­landa Íslands hafi dreg­ist saman um tæp þrettán pró­sent á öðrum árs­fjórð­ungi árs­ins 2020. Það er mesti sam­dráttur á einum árs­fjórð­ungi frá því að mæl­ingar á slíkum hófust eftir seinni heims­styrj­öld­ina á fimmta ára­tug síð­ustu ald­ar. „Efna­hags­horfur fyrir næstu fjórð­unga hafa einnig versnað sam­hliða fjölgun smita á heims­vísu eftir að losað var að hluta um þær sótt­varn­ar­að­gerðir sem inn­leiddar voru á vor­mán­uð­um. Leið­andi vís­bend­ingar um efna­hags­um­svif gefa til kynna að umsvif hafi þó auk­ist í helstu iðn­ríkjum sam­hliða slökun sótt­varn­ar­að­gerða.“

Íslenska ríkið hef­ur, líkt og mörg önnur ríki, aukið veru­lega á skuld­setn­ingu sína til að mæta þess­ari stöðu. Alls juk­ust skuldir rík­is­sjóðs um 280 millj­arða króna á fyrstu átta mán­uðum árs­ins 2020. Það þýðir að skuld­irnar hafa auk­ist um rúm­lega 1,1 millj­arð króna á hverjum degi að á því tíma­bili að með­al­tali.

Erlendir færa fjár­muni út

Hrein nýfjár­fest­ing fyrir erlent fjár­magn var nei­kvæð um 12 millj­arða króna frá júní til ágúst­loka. Útflæðið stafar fyrst og fremst af sölu erlendra aðila á rík­is­bréfum fyrir 15 millj­arða króna. 

Í Fjár­mála­stöð­ug­leika segir að fjár­hæð aflandskróna hafi lækkað eilítið á vor­mán­uðum en hafi síðan staðið í stað síðan og nemi nú um 50 millj­örðum króna. „Í lok júlí áttu erlendir aðilar 94 ma.kr. í rík­is­bréf­um. Erlendir eig­endur rík­is­bréfa eru nær ein­vörð­ungu sjóða­stýr­ing­ar­fyr­ir­tæki og er eign­ar­haldið auk þess veru­lega sam­þjapp­að, yfir 90% eru í eigu fjög­urra aðila.“

Á móti hefur fjár­magns­út­flæði inn­lendra aðila verið tak­mark­að, og skiptir þar mestu að líf­eyr­is­sjóðir sam­þykktu að skipta helst ekki krónum í gjald­eyri um nokk­urra mán­aða skeið til að verja krón­una frá því að falla of mik­ið. Á síð­ustu þremur árum námu gjald­eyr­is­kaup líf­eyr­is­sjóð­anna að með­al­tali um 100 millj­örðum króna á ári. Á fyrri árs­helm­ingi þessa árs námu kaupin hins vegar um 30 millj­örðum króna, þar af um sjö millj­örðum króna á öðrum árs­fjórð­ungi. Sjóð­irnir drógu þannig úr gjald­eyr­is­kaupum um nærri ¾ hluta milli fjórð­unga á öðrum árs­fjórð­ung­i. 

Í Fjár­mála­stöð­ug­leika segir þó að bráða­birgða­tölur fyrir júlí og ágúst sýni aukn­ingu á milli fjórð­unga á þriðja árs­fjórð­ungi. „Mikil aukn­ing í inn­lendum krónuinn­stæðum sjóð­anna, um 39 ma.kr. frá apríl til loka ágúst, bendir til þess að sjóð­irnir hafi dregið almennt úr fjár­fest­ingu vegna óvissu tengdrar far­sótt­inni Auk þess hefur eft­ir­spurn eftir íbúða­lánum sjóð­anna minnk­að. Upp­söfnuð fjár­fest­ing­ar­þörf þeirra hefur því auk­ist nokkuð síð­ustu mán­uði. Miðað við fjár­fest­ing­ar­á­form líf­eyr­is­sjóð­anna er ekki ólík­legt að erlend fjár­fest­ing þeirra vaxi á ný á næstu miss­erum en sjóð­irnir ákváðu að fram­lengja ekki tak­mark­anir á gjald­eyr­is­kaupum til nýfjár­fest­ingar erlend­is.“