Íslenska bankakerfið lánaði atvinnufyrirtækjum landsins alls sjö milljarða króna í nýjum útlánum, að frádregnum uppgreiðslum og umframgreiðslum, í desember síðastliðnum. Við það hækkaði heildarumfang nýrra útlána sem veitt voru til fyrirtækja á árinu 2020 verulega, eða upp í 7,8 milljarða króna.
Þetta kemur fram í nýjum tölum um stöðu bankakerfisins sem Seðlabanki Íslands birti á föstudag.
Í októbermánuði voru uppgreiðslur og umframgreiðslur atvinnufyrirtækja 16 milljörðum krónum umfram þá upphæð sem bankarnir lánuðu út í ný útlán og í nóvembermánuði voru ný útlán 19 milljónum krónum umfram það sem var greitt upp. Staðan snerist hins vegar við í jólamánuðinum og útlán til atvinnufyrirtækja tóku kipp.
Sá mánuður var einn af fjórum mánuðum ársins þar sem bankarnir lánuðu sem einhverju nemur til atvinnufyrirtækja. Í mars voru 16,2 milljarðar króna lánaðir út nettó, í ágúst 12,5 milljarðar króna og í september átta milljarðar króna. Hina mánuði ársins voru ný útlán annað hvort verið neikvæð eða hverfandi.
Þau voru samt sem áður langt frá því sem þau voru árið 2019, þegar heildarumfang nýrra útlána umfram uppgreiðslur og umframgreiðslur, var 105 milljarðar króna. Munurinn er enn meiri ef borið er saman við árið 2018, þegar bankarnir lánuðu tæplega 209 milljarða króna í ný útlán til fyrirtækja, eða 27 sinnum meira en þeir gerðu í fyrra.
Mikill samdráttur
Mikill vöxtur var í útlánum innlánsstofnana landsins á uppgangstímum síðustu ára. Um er að ræða, að uppistöðu, útlán sem Landsbankinn, Íslandsbanki, Arion banki og Kvika banki veita.
Síðan þá hefur verið umtalsverður samdráttur í nýjum útlánum. Árið 2019 voru þau 104,8 milljarðar króna og nánast helminguðust á milli ára.
Í fyrra varð síðan orðið eðlisbreyting og bankarnir greinilega haldið að sér höndum í útlánum í þeirri heimskreppu sem nú gengur yfir.
Umfangsmiklar aðgerðir skila litlu
Seðlabanki Íslands hefur gripið til ýmissa aðgerða vegna yfirstandandi ástands sem ætti að nýtast bönkum og viðskiptavinum þeirra. Sveiflujöfnunarauki, viðbótarkröfur á eigið fé fjármálafyrirtækja umfram lögbundnar eiginfjárkröfur, var afnumin sem losar verulega um það eigið fé sem bankarnir þurfa að halda á og stýrivextir voru lækkaðir úr 4,5 prósentum niður í 0,75 prósent, sem átti að skila miklu betri kjörum fyrir viðskiptavini banka.
Seðlabankinn sagði í Fjármálastöðugleikariti sínu sem kom út í júní 2020 að vaxtalækkunarferlið hafi hins vegar „ekki skilað sér alveg eins vel á innláns- og útlánsvexti KMB [kerfislega mikilvægir bankar] og sérstaklega hafa vextir nýrra útlána til fyrirtækja lítið lækkað.“
Fjármálastöðugleikanefnd Seðlabankans ákvað að halda sveiflujöfnunaraukanum á fjármálafyrirtæki í núll næstu þrjá mánuði með ákvörðun sem var birt um miðjan desember. Ef mikil hætta er á þenslu getur Seðlabankinn hækkað aukann til að koma í veg fyrir of mikinn útlánavöxt, en ef hætta er á samdrætti getur bankinn lækkað aukann til að efla útlánagetu fjármálafyrirtækjanna.
Meiri hætta á gjaldþrotum
Fjallað var áfram um þessa þróun í nýjasta Fjármálastöðugleikariti Seðlabanka Íslands, sem kom út í lok september síðastliðins. Þar sagði að samdráttur í innlendum skuldum fyrirtækja bendi til þess að aðgengi fyrirtækja að fjármagni sé hugsanlega torveldara en áður, fyrst og fremst vegna aukinnar áhættu sem endurspeglast í hækkandi vaxtaálagi fyrirtækjaútlána bankanna. „Efnahagssamdrátturinn og aukin óvissa vegna farsóttarinnar hefur einnig dregið verulega úr eftirspurn eftir lánum þar sem samhliða dregur bæði úr áhættusækni fyrirtækja og framboði á arðbærum fjárfestingartækifærum.“
Seðlabankinn sagði þar að hann teldi að skuldir fyrirtækja sem nýta sér lánaúrræði stjórnvalda og fjármálafyrirtækja myndi fara vaxandi. „Mörg fyrirtæki hafa orðið fyrir miklum tekjusamdrætti og munu fara skuldsettari inn í þann efnahagsbata sem vænta má þegar farsóttin verður um garð gengin. Áhætta fyrirtækja vegna vaxtabreytinga og/eða tekjufalls eykst með aukinni skuldsetningu. Lágt vaxtastig styður þó við skuldsett fyrirtæki að öðru óbreyttu og eykur sjálfbærni skuldsetningar.“
Versnandi útlánagæði lánastofnana endurspeglist hins vegar í breyttu áhættumati og vaxandi virðisrýrnun á öðrum ársfjórðungi. Enn sem komið er hafi aðeins lítill hluti útlána kerfislega mikilvægra banka til fyrirtækja verið færður á stig 3 samkvæmt IFRS-9-reikningsskilastaðlinum, en viðbúið sé að það breytist næstu misseri enda hafi orðið tvöföldun á kröfuvirði útlána á stigi 2 og virðisrýrnun þeirra fimmfaldast. „Hættan á enn frekari virðisrýrnun og fjölgun gjaldþrota fer vaxandi.“
