Leið­togar þjóða heims munu hitt­ast í New York síðar í mán­uð­inum til að reyna að kom­ast að sam­komu­lagi til að draga úr ofnýt­ingu úthaf­anna. Ára­tugur er lið­inn síðan Sam­ein­uðu þjóð­irnar reyndu fyrst fá sér­stakan samn­ing um verndun úthaf­anna sam­þykktan en að hefur hingað til reynst árang­urs­laust.

Ef það mun takast á fund­inum sem hefst í New York 26. ágúst næð­ist sam­staða um að gera um 30 pró­sent af höfum heims­ins að vernd­ar­svæðum fyrir árið 2030. Með samn­ingnum yrði dregið úr ofveiði og öðrum skað­legum athöfnum mann­anna í sjón­um.

Tveir þriðju hlutar heims­haf­anna eru í dag álitnir alþjóð­leg haf­svæði sem þýðir að öll ríki hafa rétt til veiða í þeim, að sigla um þau og vinna þar að rann­sókn­um. En aðeins 1,2 pró­sent úthaf­anna njóta vernd­ar, segir í frétt BBC um mál­ið.

Þetta hefur orðið til þess að auka hættu á ofnýt­ingu af ýmsu tagi, m.a. ofveiði og gríð­ar­lega mik­illi umferð skipa.

Þótt mann­kynið sé löngu farið að skoða geim­inn er enn mikil vinna eftir við að kort­leggja vist­kerfi hafs­ins sem sum hver eru mjög við­kvæm en sér­stak­lega mik­il­væg öllu líf­ríki. Alþjóð­leg rann­sókn sem birt var fyrr á þessu ári þykir benda til að milli 10 og 15 pró­sent teg­unda sem lifa í haf­inu séu í útrým­ing­ar­hættu.

Alþjóð­legu nátt­úru­vernd­ar­sam­tök­in, IUCN, segja að sú brota­kennda stjórnun sem er á nýt­ingu alþjóð­legra haf­svæða hafi leitt til ofnýt­ingar og komið í veg fyrir að vernd­ar­mark­mið hafi náðst.

Ef leið­tog­arnir kom­ast að sam­komu­lagi gætu mörg haf­svæði orðið hluti af neti vernd­ar­svæða. Í kjöl­farið þyrfti svo mat á umhverf­is­á­hrifum áður en starf­semi af hvers kyns toga yrði þar leyfð.

Veiðar er ekki eina starf­semin sem ógnar líf­ríki hafs­ins, langt í frá. Mikil ásókn er nú orðin í námu­vinnslu af hafs­botni enda ýmsar auð­lindir á landi að ganga til þurrð­ar. Meðal jarð­efna sem gríð­ar­leg eft­ir­spurn er nú eftir er kóbalt. Slíkt er m.a. unnið úr jörðu í Aust­ur-­Kongó en nú vilja námu­fyr­ir­tækin vinna þau úr hafs­botni. Kóbalt er m.a. notað í marg­vís­leg raf­tæki, vind­myllur og raf­bíl­araf­hlöður svo fáein dæmi séu nefnd. Vinnsla kóbalts er meng­andi iðn­aður og ótt­ast er að hún geti haft mjög skað­leg áhrif á líf­ríki hafs­ins. Sér­stök stofn­un, International Sea­bed Aut­hority, hefur umsjón með útgáfu leyfa til námu­vinnslu á alþjóð­legum haf­svæð­um. Frá því í mars í ár hefur hún gefið út 31 leyfi til rann­sóknar á hafs­botni vegna áform­aðrar námu­vinnslu.

Vilja und­an­þágu

Í frétt BBC um málið segir að nokkrar þjóð­ir, þar á meðal Rússar og Íslend­ing­ar, hafi farið fram á að fisk­veiðar verði und­an­þegnar skil­málum sam­komu­lags­ins um verndun úthaf­anna. Fram kemur að íslensk stjórn­völd hafi bent á mik­il­vægi fisk­veiða fyrir efna­hag lands­ins. Kín­verjar og Rússar hafa tínt til sömu rök.

Í mars var ákveðið að þjóð­ar­leið­togar myndu gera fimmtu og síð­ustu til­raun­ina til að ná sam­komu­lagi um verndun úthaf­anna. Sá fundur verður í New York líkt og fyrr segir en frestur hefur verið gef­inn út þetta ár til að kom­ast að nið­ur­stöðu.

Fram­kvæmda­stjórn Evr­ópu­sam­bands­ins segir að ef ekki tak­ist að ná sam­komu­lagi ætli hún sér að þrýsta á áfram­hald­andi til­raun­ir. „Grípa þarf til aðgerða til að tryggja verndun og sjálf­bæra nýt­ingu hafs­ins fyrir núver­andi og kom­andi kyn­slóð­ir.“