Embætti ríkislögmanns svarar því ekki til hver kostnaður þess var við að reka mál íslenska ríkisins vegna skipunar dómara í Landsrétt, sem var dæmd ólögmæt af Hæstarétti og Mannréttindadómstól Evrópu.
Í svari Áslaugar Örnu Sigurbjörnsdóttur dómsmálaráðherra við fyrirspurn Rósu Bjarkar Brynjólfsdóttur, þingmanns Samfylkingarinnar, um kostnaðinn segir að ekki sé haldið sérstaklega utan um tímaskráningu vegna einstakra mála hjá embættinu. Því liggi ekki fyrir hversu margar vinnustundir hafi farið í verkefnið. Eina aðkeypta þjónusta embættisins vegna málsins hafi verið vegna kostnaðar við þýðingar á íslenskum dómum, nefndarálitum og öðrum gögnum. Fyrir undirrétti Mannréttindadómstólsins hafi kostnaðurinn verið um 1,1 milljón krónur og fyrir yfirdeild um 4,2 milljónir króna.
Annar þingmaður Samfylkingarinnar, Helga Vala Helgadóttir, hafði áður spurt dómsmálaráðherra út í kostnaðinn í málinu. Í svari sem hún fékk í febrúar á þessu ári kom fram að beinn kostnaður íslenska ríkisins væri um 141 milljón króna. Þá voru ekki taldar með skaðabætur sem Eiríkur Jónsson, einn þeirra fjögurra sem Sigríður Á. Andersen, þáverandi dómsmálaráðherra, ákvað að leggja ekki til að yrði skipaður í réttinn þrátt fyrir að dómnefnd hafi talið hann á meðal hæfustu umsækjenda á rétt á.
Ólöglega skipaðir dómarar
Landsréttarmálið snýst um að í aðdraganda þess að Landsréttur var settur á laggirnar, en hann hóf störf í byrjun árs 2018, þurfti að skipa 15 dómara við nýja millidómsstigið. Sérstök hæfisnefnd mat Eirík þá sjöunda hæfastan af þeim sem sóttu um og Jón Höskuldsson var einnig á meðal 15 hæfustu að mati hennar. Sigríður Á. Andersen, þáverandi dómsmálaráðherra, ákvað hins vegar að taka út fjóra þeirra sem hæfisnefndin hafði metið á meðal 15 hæfustu og setja aðra, sem nefndin hafði metið minna hæfa, inn á lista yfir þá sem hún vildi skipa. Eiríkur og Jón voru báðir þar á meðal. Alþingi samþykkti svo lista Sigríðar.
Ástráður Haraldsson og Jóhannes Rúnar Jóhannsson, sem urðu báðir af dómarasæti í Landsrétti vegna ákvörðunar Sigríðar, stefndu ríkinu vegna ákvörðunar Sigríðar. Hæstiréttur komst að þeirri niðurstöðu í desember 2017 að Sigríður hafi brotið gegn stjórnsýslulögum þegar hún ákvað að fara gegn áliti dómnefndarinnar.
Auk þess komst Mannréttindadómstóll Evrópu að þeirri niðurstöðu í málinu að dómararnir fjórir sem voru færðir upp á lista Sigríðar væru ólöglega skipaðir, og geti þar með ekki fellt dóma yfir þeim sem fyrir þá koma, enda hafi þeir ekki hlotið réttláta málsmeðferð. Í kjölfar þess að dómur Mannréttindadómstólsins féll þá sagði Sigríður af sér embætti dómsmálaráðherra.
Þeir Eiríkur og Jón höfðuðu ekki sambærilegt mál og Ástráður og Jóhannes. Jón sendi hins vegar kröfu á íslenska ríkið eftir að dómur Hæstaréttar lá fyrir þar sem hann krafði það um skaða- og miskabætur vegna skipunar í Landsrétt. Þeirri kröfu var ekki svarað og í kjölfarið höfðaði Jón sem hann vann sigur í fyrir Hæstarétti fyrr í þessum mánuði.
Jón krafðist þess að fá bætt mismun launa, lífeyrisréttinda og annarra launatengdra réttinda dómara við Landsrétt annars vegar og héraðsdómara hins vegar. Jón krafðist þess að fá þennan mun greiddan út starfsævi sína, eða í níu ár.
Eiríkur ákvað að fylgja í fótspor Jóns stefndi ríkinu. Hann er fæddur árið 1977 og átti því um 27 ár eftir á vinnumarkaði þegar skipað var í Landsrétt miðað við hefðbundinn eftirlaunaaldur.
Eiríkur sótti aftur um stöðu dómara við Landsrétt og var skipaður í það embætti síðsumars 2019. Jón sótti sömuleiðis um lausa stöðu við Landsrétt í fyrra og var skipaður í september 2020.
Sinnti ekki rannsóknarskyldu
Í dómsorði Hæstaréttar í málum Eiríks og Jóns sagði meðal annars að Sigríði hafi verið að gera tillögu til Alþingis um skipun annars eða annarra umsækjenda en þeirra sem dómnefnd hafði metið hæfasta, að því tilskildu að þeir fullnægðu almennum hæfisskilyrðum laganna. „Tillaga ráðherra um að víkja frá áliti dómnefndar og leggja til aðra umsækjendur en þá sem dómnefnd hafði metið hæfasta varð hins vegar að byggja á málefnalegum sjónarmiðum og vera reist á fullnægjandi rannsókn, samanburði og rökstuðningi fyrir breyttri tillögu um það hver eða hverjir umsækjenda væru að mati ráðherra hæfastir til að gegna dómaraembætti öndvert áliti dómnefndar. Að fenginni slíkri tillögu frá ráðherra væri það síðan hlutverk Alþingis að hafa eftirlit með því að tillaga ráðherra fullnægði þessum kröfum[...]Af hálfu gagnáfrýjanda hefur ekki verið gerð viðunandi grein fyrir því hvaða samanburður fór fram af hálfu ráðherra á aðaláfrýjanda og öðrum umsækjendum og hvernig innbyrðis mati á þeim var háttað, en dómnefnd hafði samkvæmt stigatöflu raðað aðaláfrýjanda í ellefta sæti yfir 15 hæfustu umsækjendurna. Þá hefur Hæstiréttur eins og í héraðsdómi greinir þegar hafnað sjónarmiðum um að þeir annmarkar hafi verið á dómnefndarálitinu að tilefni hafi verið fyrir ráðherra að víkja frá því.“
Af þessu leiði að vafi sé um það hvort fullnægjandi rannsókn málsins, og að öðru leyti lögmæt meðferð þess af hálfu ráðherra, hefði leitt til annarrar niðurstöðu um hæfni Eiríks og Jóns en dómnefnd hafði komist að. Það verði að túlka þeim í hag.
Mest til Blackstone
Hæsti kostnaðurinn vegna málsins féll til vegna settra dómara í fjarveru þeirra fjögurra dómara sem þurftu að fara í leyfi frá Landsrétti eftir að skipan þeirra var dæmd ólögmæt. Þrír þeirra hafa nú verið endurskipaðir og sá fjórði, Jón Finnbogason, sótti um lausa stöðu við réttinn í lok síðasta árs. Fyrr á þessu var hins vegar Símon Sigvaldason, dómstjóri í Héraðsdómi Reykjavíkur, skipaður í þá stöðu. Ekki hefur verið samið við Jón um starfslok og hann því enn launaður dómari við Landsrétt án þess að geta dæmt í málum. Kostnaður vegna skipunar hans eykst því í hverjum mánuði. Þegar upphaflega var skipað í Landsrétt hafði Jón lent í 30. sæti af 33 umsækjendum á hæfnislista dómnefndar, en Sigríður Andersen, þáverandi dómsmálaráðherra, ákvað samt sem áður að skipa hann. Kostnaður Landsréttar vegna leyfis dómaranna var rúmlega 73 milljónir króna í lok síðasta árs.
Dæmdur málskostnaður vegna mála er tapast höfðu fyrir íslenskum dómstólum var 10,6 milljónir króna og málskostnaður fyrir Mannréttindadómstól Evrópu 20 þúsund evrur, eða 3,1 milljón króna.
Dæmdar miska- og/eða skaðabætur er íslenska ríkinu bar samkvæmt dómum að greiða umsækjendum um dómarastarf voru samtals 19,7 milljónir króna en inn í þá tölu vantar skaðabætur Eiríks Jónssonar, sem fékk viðurkennda skaðabótaskylda íslenska ríkisins gagnvart sér með dómi Hæstaréttar fyrr í febrúar.
Sérfræðiráðgjöf til dómsmálaráðuneytisins í aðdraganda og í kjölfar niðurstöðu Mannréttindadómstóls Evrópu og yfirdeildar Mannréttindadómstóls Evrópu kostaði samtals um 36,1 milljón króna og íslensk þýðing dóms Mannréttindadómstóls Evrópu í málinu kostnaði um 1,1 milljón króna. Þýðing á íslenskum dómum, nefndarálitum og öðrum gögnum kostaði samtals um 5,3 milljónir króna.
Í svarinu til Rósu Bjarkar sem birtist í gær kemur fram að sérfræðiráðgjöfin til dómsmálaráðuneytisins fór að uppistöðu til lögmannsstofunnar Blackstone, sem fékk greiddar tæplega 32 milljónir króna, og lögmannsstofunnar Advokatfirmaet Schjodt AS, sem fékk greiddar 4,5 milljónir króna.
