„Ekki er nóg að byggja nýja vatnsaflsvirkjun eða reisa vindmyllur til að koma í veg fyrir skerðingu á rafmagni eða að olía sé notuð í fiskimjölsverksmiðjum. Rafmagnsvinnsla úr vatni eða vindi er sveiflukennd. Meðan við stýrum ekki veðrinu verða sveiflur í afköstum vatnsaflsvirkjana og vindmyllna.“
Þetta skrifar Bjarni Bjarnason, forstjóri Orkuveitu Reykjavíkur, í aðsendri grein sem birtist á Vísi í morgun. Tilefni greinarinnar er mikil umræða um orkumálin síðustu daga í kjölfar þess að Landsvirkjun greip til þess að skerða afhendingu rafmagns til fiskimjölsverksmiðja og fleiri stórnotenda í samræmi við skerðanlega samninga fyrirtækjanna.
Bjarni bendir í grein sinni á að það verði „góð ár með mikilli raforkuvinnslu og svo megurri ár þegar ofsarok eða stafalogn halda aftur af vindmyllum og minna er um vatn“. Nú sé einmitt slíkt ár en vatnsrennsli til virkjana er nú minna en verið hefur um áratugaskeið.
„Er rafmagnsskortur á Íslandi?“ er fyrirsögn greinar Bjarna og svarar hann svo spurningunni í upphafi hennar. „Stutta svarið er já.“ Annars þyrfti ekki að skerða afhendingu á rafmagni til stórnotenda. „Ástæðan er ekki sú að það vanti fleiri og stærri virkjanir heldur fyrst og fremst skortur á vatni til að keyra þær.“
80 prósent orkunnar til stóriðju
Íslenska raforkukerfið byggist á vatnsafli að 70 prósentum en jarðvarminn sér okkur fyrir 30 prósentum. „Við framleiðum mun meira rafmagn en nokkur önnur þjóð miðað við höfðatölu,“ skrifar Bjarni og það sé „gæfa okkar að geta það án þess að menga andrúmsloftið“.
Af því rafmagni sem við framleiðum fara 80 prósent til stóriðju en einungis 20 prósent til allra annarra þarfa samfélagsins en þar með eru talin öll heimili í landinu, allur léttur iðnaður, fiskiðnaður og landbúnaður, og nú einnig og í vaxandi mæli, rafbílarnir okkar, skrifar Bjarni.
„Það hefur verið vitað frá því að fyrsta vatnsaflsvirkjunin var byggð að vatnsár eru misgóð og sum ár eru svo léleg að við getum ekki fullnýtt virkjanirnar okkar,“ bendir hann ennfremur á. Við þær aðstæður þurfi að skerða afhendingu á rafmagni til kaupenda. Af þessari ástæðu eru heimildir til skerðingar á rafmagni í öllum rafmagnssölusamningum við stóriðju. „Stóriðjan veit að hún getur ekki framleitt á fullum afköstum þegar lítið rennsli er til vatnsaflsvirkjana enda fær hún rafmagnið á lægra verði en ella vegna þessa. Við færum illa með fé og illa með land og náttúru ef við virkjuðum stórfellt til þess að stóriðjan þyrfti ekki að sæta skerðingu, sem hún hefur vel að merkja sjálf samið um af fúsum og frjálsum vilja við raforkuframleiðendur.“
Að auki bendir Bjarni á takmarkaða flutningsgetu rafmagns milli landshluta sem ekki bæti úr skák.
Bræðslur semja um ótryggt rafmagn
Fiskimjölsverksmiðjurnar eru í nokkuð annarri stöðu, heldur hann áfram. Þær hafi samið ein af annarri um kaup á svo kölluðu ótryggu rafmagni eða afgangsrafmagni til þess að knýja ofna sína í stað þess að brenna olíu. Verðið á ótryggðu rafmagni hafi til skamms tíma verið afar lágt, meðal annars vegna þess að það er skerðanlegt að fullu. „Nú stendur svo á að fiskimjölsverksmiðjur verða sennilega að brenna olíu á þeirri loðnuvertíð sem framundan er og það er mjög bagalegt.“
Svo skrifar Bjarni: „Að sama skapi og ég nefndi áður með stóriðjuna mætti væntanlega kalla það illa meðferð á fé og illa meðferð á landi og náttúru ef við virkjuðum enn frekar svo aldrei þyrfti að skerða afgangsrafmagn til fiskimjölsverksmiðja sem nýttar eru skamman tíma á ári, þau ár sem bræðslufiskur veiðist yfir höfuð. Að þurfa að brenna olíu þegar rafmagnið þrýtur er afar slæmt og betri lausn er verðugt að finna.“
Vinnslugeta rafmagns á Íslandi í fyrra var um 21 TWstund samkvæmt upplýsingum Orkustofnunar og er þá miðað við meðalvatnsár. Rafmagnssala á því sama ári nam hins vegar 19,1 TWstund. „Rafmagnið í landinu var því alls ekki uppselt í fyrra,“ skrifar Bjarni en að síðan hafi eftirspurn aukist, sennilega um 1 TWst. Heildarnotkun á rafmagni árið 2021, ef ekki þyrfti að skerða afhendingu, væri því um 20,1 TWstund, sem færi að nálgast vinnslugetuna. Það sem á vantar að vinnslugetunni sé náð væru þá um 0,9 TWstundir. „Það rafmagn eitt og sér myndi duga til að knýja svo til allan fólksbílaflota landsmanna en gert er ráð fyrir að hann verði kominn að fullu á rafmagn árið 2040.“
Bjarni bendir svo á, líkt og getið er í upphafi þessar fréttar, að ekki sé nóg að byggja nýjar virkjanir og að á meðan við stýrum ekki veðrinu verði sveiflur í afköstum vatnsaflsvirkjana og vindmylla.
Þjóðin ráði för
Vegna heimsfaraldursins leit á tímabili leit út fyrir að eitt álveranna kynni að hætta starfsemi því samningar náðust ekki um raforkuverð milli kaupanda og seljanda. „Samningar tókust blessunarlega“, skrifar Bjarni, og álverið er nú í fullum rekstri. Af kísilverunum tveimur var annað lokað og hitt í erfiðleikum. „Staðan er önnur og betri í dag en að halda því fram að virkja þurfi ósköpin öll og virkja strax til að við eigum rafmagn á bílana okkar var jafn rangt þá og það er nú.“
Bjarni segist telja rétt að þjóðin fari sér að engu óðslega í orkumálum. Mikilvægt sé að auka verðmæti þeirrar raforku sem framleidd er hér nú þegar. „Það verða byggðar fleiri virkjanir á Íslandi en það er mikilvægt að hvatinn til byggingar þeirra sé skýr og gegnsær og að umræða sé tekin um orkukostina á þeim grunni,“ skrifar Bjarni.
„Þjóðin á að ráða hversu langt við göngum og hve hratt í að virkja þær orkulindir sem nú eru óbeislaðar. Rammaáætlun hefur ekki dugað sem verkfæri til að leiða okkur á rétta slóð. Þar megum við gera betur.“
